Неабазнанасць брытанскіх музейшыкаў крыху здзіўляе. Але толькі крыху. Аб праблеме “прысвойвання” рознымі нацыямі знакамітасцей пісалася шмат разоў, у тым ліку і ў нашым выданні. Тут дзейнічае, часцей за ўсё, негалоснае правіла: хто першы — таму і “вяршкі” збіраць. На жаль, мы ў гэтым плане часта спазняемся, і больш імклівыя ў рэалізацыі памкненняў суседзі паспяваюць “выдаць у свет” свой варыянт развіцця гістарычных падзей. Зрэшты, таго ж Марка Шагала ўвесь час упарта залічваюць у дзеячы рускай культуры. Гэтым пунктам гледжання ўдала скарысталіся і пастаноўшчыкі цырымоніі адкрыцця Зімовых Алімпійскіх гульняў у Сочы, якія адвялі эпізод шагалаўскім вобразам беларускага Віцебска. Безумоўна, самога мастака, як і многіх іншых славутых ураджэнцаў нашай краіны, можна лічыць грамадзянінам свету. А вось тое месца, дзе Шагал нарадзіўся, сталеў і якое ўспамінаў усё жыццё ў творах, усё-такі мае тэрытарыяльную прыналежнасць.
На шчасце, пра існаванне беларускага горада Віцебска ведае ўсё больш і больш людзей па ўсім свеце. А гэта значыць, што наш Віцебск — радзіма сусветнага мастацкага авангарда — атрымае больш увагі, больш турыстаў, больш рэсурсаў для развіцця. У сённяшнім глабалізаваным свеце важна, каб твая краіна асацыявалася з нечым значным, своеасаблівым.
Таму стужку класіка яшчэ савецкага кіно Аляксандра Міты “Шагал-Малевіч”, якая днямі выйшла на вялікі экран, можна толькі вітаць. Нават нягледзячы на тое, што аўтар здолеў ні разу не згадаць беларускую прыналежнасць роднага горада Шагала, а адпаведныя персанажы размаўляюць з окаючым, нейкім хіба “валагодскім” акцэнтам... Урэшце, мяркую, тут важны сам факт: беларускі горад стаў паўнапраўнай “дзеючай асобай” у мастацкім кіно. Як і таго, што здымкі стужкі праходзілі ў месцы, дзе разгортваліся падзеі 1918 — 1919 гадоў: у шыкоўным, з любоўю адноўленым гістарычным цэнтры горада над Заходняй Дзвіной.
Але ўсё ж такі шкада, што першымі гісторыю Віцебскай мастацкай школы ўвасобілі на экране не беларусы. Пры ўсёй павазе да таленту ды досведу аўтара стужак “Экіпаж”, “Гори, гори, моя звезда...”, “Звоняць, адчыніце дзверы”, “Сказ пра тое, як цар Пётр арапа жаніў”, каб перадаць непаўторны момант віцебскага мастацкага феномену, пэўна, трэба было не толькі добра разбірацца ў супрэматызме ды іншых мастацкіх кірунках, але і быць, калі жадаеце, “тутэйшым”: адчуваць дух віцебскіх вуліц з самага маленства...
І яшчэ пра межы нацыянальнага ў сучасным кантэксце. Дакладней — пра іх адсутнасць. Глабалізацыя прымусіла змагацца за сваю культурную ідэнтычнасць, але яна ж і дае шанц заявіць аб апошняй на ўвесь свет. Інакш кажучы, ты будзеш такім, якім сам сябе рэпрезентуеш. “Шагал-Малевіч” Аляксандра Міты рэпрезентуе Віцебск як месца сутыкнення двух выбітных творцаў ХХ стагоддзя, што дало штуршок усяму сучаснаму мастацтву.
Стужка ж “Белыя росы. Вяртанне” Нацыянальнай кінастудыі “Беларусьфільм”, якую днямі паказалі журналістам, дае, мяркую, менш уцямнае ўяўленне аб нашай краіне і яе жыхарах. Дакладней, што гэта за “белыя росы” такія, з карціны па сцэнарыі Аляксея Дударава, Аляксандры Бутар і Юліі Гірэль зразумець не так проста. Класічная карціна Ігара Дабралюбава, пры ўсім сваім “сацрэалізме” і відавочна вымушанай бесканфліктнасці, распавядала пра цэлы пласт жыхароў нашай краіны — учарашніх вяскоўцах, якія пакуль так і не адчулі сябе сапраўднымі гараджанамі. Нездарма стужка 1983 года так палюбілася некалькім пакаленням гледачоў і лічыцца класікай у рэспубліках былога СССР. За вобразамі ж герояў новай карціны стаяць, на жаль, часцяком хіба кардонныя фігуры кшталту персанажаў з тэлевізійных серыялаў...
І справа не ў цудоўных акцёрах (выканаўцах галоўных роляў Юозасе Будрайцісе, Паўлу Харланчуку, Віктары Манаеве, якому, нарэшце, прапанавалі значную ролю на Нацыянальнай кінастудыі) і не ў рэжысёры-дэбютанце. Аляксандра Бутар якраз-такі здолела выйсці пераможцай з бітвы са складанай студыйнай сістэмай. З тэхнічнага боку “Белыя росы. Вяртанне” выглядаюць амаль бездакорна; уражвае таксама і прафесійны, сучасны візуальны шэраг ад аператара Алега Гірэля. Справа ў адсутнасці стратэгічнага бачання таго, што мы мусім распавесці свету пра сябе і месца, якое з’яўляецца для нас родным домам. Калі стваральнікі стужкі ўзялі на сябе смеласць звязаць свой фільм назвай са знакамітай карцінай Дабралюбава, то павінны ўкладаць у яго, падаецца, большы сэнс, чым у звычайны “тэлемувік” кшталту “паглядзеў і забыўся”. На жаль, нічога падобнага на знакаміты маналог героя Усевалада Санаева ў новай стужцы мы не пачуем...
Пра тое, што падзеі ў “Белых росах” адбываюцца не ў беспаветранай прасторы, гледачу паведамляюць зробленыя ў моднай тэхніцы “timelapse” перабіўкі, якія ў кліпавым рытме дэманструюць краявіды Мінска з вышыні сталічных навабудаў. Але іншых актуальных вобразаў нашай дынамічнай еўрапейскай краіны і яе жыхароў у карціне больш няма. Не хочацца верыць, што ўменне выразна ды зразумела распавесці сучасніку пра яго самога знікла з нашай студыі разам з сыходам пакалення Дабралюбава... Ва ўсялякім выпадку, такія думкі ўзнікаюць на фінальных цітрах пад асучасненыя хіп-хопам спевы ўдмурцкіх “Буранаўскіх бабуль”...
І звяртаючыся да загалоўка: “Сапожник-портной, кто ты такой?..”