«Наперадзе планеты» або «не даганяем»?

№ 2 (323) 01.02.2010 - 28.02.2010 г

Беларускае харавое мастацтва: вектар руху

Што адбываецца ў айчыннай харавой музыцы? Куды яна рухаецца? Ці задаволены кампазітары і дырыжоры супрацоўніцтвам? Як выглядаюць харавыя калектывы ў гастрольных паездках? Якіх аўтараў і якія жанры прадстаўляюць? Чым цікавыя айчынныя хары слухачам Беларусі і іншых краін? На гэтыя (і не толькі) пытанні спрабавалі адказаць удзельнікі нашага «круглага стала», які вяла рэдактар адзела музыкі Таццяна Мушынская.

 

Справа ўсяго жыцця

 

Таццяна Мушынская: Для кожнага з вас харавое выканальніцтва — справа ўсяго жыцця. Як вы тлумачыце для сябе, што такое хор? У чым феномен гэтага віду мастацтва? У тым, што перад намі калектыўнае музіцыраванне, але кожны — індывідуальнасць?

/i/content/pi/mast/28/475/34+.gif
Вольга Янум:
Славуты Уладзімір Мінін аднойчы заўважыў: размова пра хор — гэта не толькі гаворка аб прафесіяналізме выканаўцаў. Хор дапамагае сацыяльнай адаптацыі асобы. І той, хто спявае ў хоры, зусім іначай сябе паводзіць, кантактуе. Лягчэй вырашае канфліктныя сітуацыі і перамагае стрэсы, ад якіх ніхто не схаваецца...

Уладзімір Лой: Хор, асабліва дзіцячы, вучыць адказнасці. Сваёй — перад іншымі. І за іншых... Што такое ўнісон у партыі? Ты сфальшывіў — і сфальшывіў увесь хор. Харавыя спевы з пункту гледжання выхавання цяжка пераацаніць.

Галіна Цмыг: А дарослыя? Бізнесмены і бізнеслэдзі, якія займаюцца харавымі спевамі як аматары, кажуць: «Дзве гадзіны на тыдзень, калі спяваю, ні пра якія справы не думаю. Атрымліваю задавальненне...» Хор — магчымасць рэлаксацыі. У новай краіне і новым грамадстве таксама ёсць ніша для сумеснага музіцыравання. Акрамя рэлігійнага і адукацыйнага складніка...

/i/content/pi/mast/28/475/34-.gif
Ала Свірыдовіч
: Чалавеку патрэбна штось для душы і радасці...

Галіна Цмыг: У хоры ты не можаш падвесці. Не можаш захварэць... Артысты хору і прафесійнага, і аматарскага — яшчэ знаўцы музычнага мастацтва. Харавы калектыў вельмі часта трымаецца на энтузіязме кіраўніка.

Уладзімір Лой (пераканана): Харавы дырыжор — гэта хвароба!

Вольга Янум (з іроніяй): А па-мойму — нават дыягназ!

Галіна Цмыг: Заўсёды лічыла, што дырыжор, як і ўрач, дае клятву. Толькі не Гіпакрата, а іншую. І выконвае яе непахісна. Гэта падобна на тое, як несці сцяг... Праца дырыжора цяжкая і шмат у чым няўдзячная. Кіраваць хорам, які канцэртуе, — справа ўсяго жыцця.

Таццяна Мушынская: Такім чынам, хор — маленькая мадэль грамадства, дзе ўсе з усімі звязаны агульнай справай...

Уладзімір Лой: Пра ступень развітасці харавога мастацтва ў дарэвалюцыйнай Расіі сведчыць такі факт. У 1905 годзе ў Пензенскай губерні ладзіўся конкурс хароў. У ім удзельнічалі пяць тысяч — удумайцеся! — калектываў. Што спявалі ў фінале зводным хорам? «Слаўся!» з оперы «Іван Сусанін». Фантастычна складаны твор! Думаю, на конкурс сабраліся пераважна царкоўныя хары...

Таццяна Мушынская: Ці згодны вы з думкай, што беларускае харавое мастацтва з’яўляецца лідэрам сярод іншых жанраў айчыннага выканальніцтва? (Галіне Цмыг.) Галіна Паўлаўна, пытанне вам. Бо вы — прыклад удалага спалучэння практыка і тэарэтыка. Больш за 20 гадоў з’яўляліся мастацкім кіраўніком вядомага калектыву, хору «Сантус Ювентэ» Мінскага лінгвістычнага ўніверсітэта, прычым хор — лаўрэат міжнародных конкурсаў. А ваша кандыдацкая называлася «Харавы канцэрт: асаблівасці жанру, стылю, фактуры».

/i/content/pi/mast/28/475/34--.gif
Галіна Цмыг:
Калі разважаць пра ролю беларускага харавога мастацтва і ягонае месца ў еўрапейскім кантэксце, заўсёды хочацца параўнаць яго з іншымі галінамі культуры. І калі браць пад увагу менавіта ўзровень запатрабаванасці, дык харавая творчасць сапраўды лідзіруе. Сімфанічны аркестр або оперны тэатр цяжка вывезці на гастролі, бо такую паездку складана прафінансаваць. А харавы жанр, асабліва яго камерныя адгалінаванні, прэзентаваць лягчэй. Увогуле харавыя калектывы прадстаўляюць нашу краіну ў Еўропе на вельмі высокім мастацкім узроўні. Гэта дае падставы сцвярджаць, што харавы жанр з ягонымі дасягненнямі — адзін з вядучых. Па рэпрэзентацыі краіны не толькі ў Еўропе, але і ў свеце... Бо нашы калектывы гастралююць у Амерыцы, Турцыі, Кітаі і іншых дзяржавах.

Увогуле наша харавое мастацтва можна падзяліць на два накірункі — народны і акадэмічны. З першым звязаны пытанні жанравай ідэнтыфікацыі: ёсць калектывы, якія знаходзяцца на памежжы эстраднага жанру і акадэмічнага; ёсць народныя хары, якія ідуць па шляху аўтэнтычнай рэканструкцыі; існуюць такія, што ўвасабляюць тэндэнцыю «акадэмізацыі» традыцыйнага выканальніцтва. Што датычыць акадэмічнага накірунку, дык тут паўстае пытанне нацыянальнага. Бо ўсё залежыць ад мастацкага густу, таленту і творчага падыходу апрацоўшчыка.

Таццяна Мушынская: Як выглядаюць нашы харавыя калектывы, калі яны выпраўляюцца за межы краіны? Якія калектывы, творы і дырыжоры вызначаюць «надвор’е»?

/i/content/pi/mast/28/475/34.gif
Уладзімір Лой:
Падчас замежных гастроляў нам неаднойчы казалі: «Нас не надта цікавіць ні руская музыка, ні заходнееўрапейская — мы гэта чулі. Нас цікавіць музыка беларуская. Тое, чаго мы не ведаем...»

Галіна Цмыг: Ваша пытанне гучыць як параўнанне — нас і Еўропы. Са свайго вопыту кантактаў з еўрапейскімі калектывамі — у якасці кіраўніка хору і запрошанага дырыжора — я зразумела, што там існуе піраміда. У яе нізе — аматарскія калектывы, іх, напрыклад, шмат у Германіі. Калі людзі прыходзяць паспяваць вядомыя песні, а потым папіць піва. Гэта — свайго кшталту клубы, добра арганізаваныя. Вышэй — калектывы, утвораныя па мастацкіх інтарэсах, напрыклад, барочныя, рэнесансныя, бахаўскія і г.д. Аматары часам спяваюць лепш, чым ва Усходняй Еўропе прафесіяналы. Бо ў аматарскім хоры часта ўдзельнічаюць не вакалісты, але музыканты, захопленыя справай. Такіх калектываў шмат. А на вяршыні піраміды — прафесіяналы. У Нідэрландах, дзе аматараў безліч, на ўсю краіну — адзіны прафесійны камерны хор...

Вольга Янум: Шаснаццаць чалавек...

Галіна Цмыг: Праўда, у Нідэрландах ёсць прафесійныя хары радыё і оперы. А камерны хор кожны тыдзень прэзентуе новую праграму.

Таццяна Мушынская: Так не бывае!

Галіна Цмыг: Бывае! Спяваюць выдатна... Артысты гэтага хору — музыканты высокага ўзроўню, якія валодаюць не толькі голасам, але і ўсім спектрам прафесійных навыкаў, пачуццём стылю, тэхнікамі выканальніцтва.

Вольга Янум: Згаданы калектыў спецыялізуецца на сучаснай музыцы. На жаль, мы не чуем і не ведаем, што адбываецца ў харавым мастацтве Еўропы... Бо варымся ва ўласным соку.

Уладзімір Лой: Магчыма, не трэба ўвесь час арыентавацца на Захад? Мы — іншыя. У нас і менталітэт іншы, і слухачы...

Таццяна Мушынская (Вользе Янум): А чаму так атрымалася?

Вольга Янум: Калі выязджаеш за мяжу і ўдзельнічаеш у фестывалях і конкурсах, разумееш, што хоць у тваім хоры — быццам бы ўсе прафесіяналы, наш прафесіяналізм — дзіцячае лепятанне ў параўнанні з тым, што робяць аматарскія калектывы ў Еўропе. Таму не бяруся казаць, што ў нашым харавым мастацтве ўсё цудоўна. На маю думку, шмат недасканалага, далёкага ад таго, як павінна быць...

Галіна Цмыг: Я з вамі нязгодная!

Вольга Янум: Вельмі важны ўзровень музычнай падрыхтоўкі. У хор радыё прыходзяць уладкоўвацца вакалісты, няздатныя адпавядаць патрабаванням, якія павінен задавальняць спявак-прафесіянал.

Таццяна Мушынская: А сітуацыю можна неяк змяніць?

Вольга Янум: Сёння — не. Бо прэстыж прафесіі ўпаў страшэнна. Ведаю шмат выдатных выканаўцаў, якія сышлі і займаюцца чым заўгодна, толькі не музыкай. Бо пражыць з яе немагчыма. Сістэма каштоўнасцей змянілася. У савецкія часы падтрымка харавых калектываў была часткай дзяржаўнай палітыкі. Існавала перакананне, што хор — гэта выдатна…

Уладзімір Лой: Пра стаўленне да харавога мастацтва сведчаць лічбы. Калі 30 гадоў таму я пачынаў займацца дзіцячымі калектывамі, на сцэне стаяў хор у 90-110 чалавек, прычым з адной школы. І гэта была норма. Цяпер у хоры 20-25 дзяцей.

Вольга Янум: Ёсць запісы асобных калектываў, але шырокай панарамы айчыннага харавога мастацтва няма. Калі ў Мінску ладзіўся апошні Міжнародны фестываль праваслаўных песняспеваў (а я працавала ў яго журы), Драгамір Ненаў, народны артыст Балгарыі, кампазітар і дырыжор, які сядзеў побач, заўважыў: «Калі выходзяць хары з Беларусі, яны вельмі падобныя адзін на другі...» Іншымі словамі, перад намі праявы аднаго і таго ж музычнага мыслення. Не значыць, што гэта абавязкова дрэнна, але асоба дырыжора заўжды павінна адчувацца. А што да аматарскіх калектываў... У мяне ёсць любімае дзецішча, маладзёжны хор «Salutaris» пры Саюзе музычных дзеячаў. У ім палова музыкантаў, астатнія мастакі, дызайнеры, філолагі... Сістэма існавання ў нечым нагадвае заходні варыянт. Бо там правіла такое: хочаш спяваць у хоры — плаці.

Таццяна Мушынская: Што вам дае праца з гэтым калектывам?

Вольга Янум: Велізарнае эмацыйнае задавальненне. У чым розніца паміж прафесійным і аматарскім хорам? У аматарскім хоры артысты любяць спяваць. І гэты кантраст адчуваеш штодзённа. «Salutaris» — унікальная з’ява, бо я займаюся толькі творчасцю. Усім астатнім — мае харысты. І дырэктар, і дызайнер, які афармляў сайт і распрацаваў эскізы касцюмаў у стылі сярэднявечча. Харысты гатовыя самі выдаткоўваць грошы на пэўныя праекты. Хор існуе тры гады, прычым — на энтузіязме. Не ведаю, ці надоўга яшчэ хопіць імпэту. Але такі калектыў — сапраўднае. Мы ездзім і на гастролі — былі ў Італіі, Іспаніі, Славеніі.

Галіна Цмыг: Вярнуся да сваёй думкі пра «піраміду». У нас больш прафесійных калектываў, чым у любой еўрапейскай краіне, але фундамента, на якім трымаюцца прафесійныя хары, няма. Або ён надзвычай хісткі... Мяне непакоіць такая акалічнасць: спецыялізаваныя харавыя школы перасталі існаваць. На мой погляд, тут істотны «збой» у пераемнасці музычнай адукацыі. Харавыя і музычныя школы рыхтавалі будучых навучэнцаў адпаведных ВНУ. Дзеці былі актыўна занятыя, яны спявалі амаль на прафесійным узроўні — у малодшым хоры, сярэднім, старэйшым... З гэтых калектываў адбіралі лепшых у канцэртны хор. Памятаеце, быў некалі лозунг: «Заспявае школа — заспявае народ!»? У выніку дзеці заканчваюць школу, прыходзяць у ВНУ — і ўсё! Дзяржаўная палітыка заканчваецца...

Са студэнцкай моладдзю я працавала 20 гадоў. Калі ў Лінгвістычным універсітэце мы пісалі невялічкую аб’яву, што будзе праслухоўванне, набіралася поўная актавая зала. Велізарная цікавасць да жанру, да харавога мастацтва, якое яднае, застаецца. Раней акцэнт быў на выхаваўчую, сацыяльную ролю, цяпер на першы план пачынае выходзіць функцыя мастацкая. І кампенсацыйная...

 

У пошуках партытур

 

/i/content/pi/mast/28/475/37.gif

Наталля Міхайлава, мастацкі кіраўнік Дзяржаўнага камернага хору.

Таццяна Мушынская
: Мастацкі вынік шмат у чым залежыць ад праграмы, якую паказвае харавы калектыў. І тут паўстае пытанне рэпертуару. Самы час пагаварыць пра ўзаемаадносіны кампазітара і выканаўцаў...

Вольга Янум: На міжнародныя харавыя фестывалі калектывы прывозяць надзвычай цікавыя, неверагодныя сучасныя сачыненні аўтараў сваёй краіны! А мы спяваем твор Вольгі Вараб’ёвай, артысткі «Камераты»... Бо нічога больш эксперыментальнага ў найноўшай беларускай харавой музыцы няма. У кожным сучасным творы павінна быць «разынка». А мне няма чаго ўзяць з айчыннай музыкі...

Галіна Цмыг: У такім выпадку трэба ладзіць адносіны, якія былі паміж прыдворнай капэлай і Бартнянскім. Мець кампазітара, які будзе пісаць для вашага хору...

Ала Свірыдовіч: Часцей звяртайцеся ў Саюз кампазітараў! Мой вопыт складання харавых зборнікаў пераконвае: шмат беларускіх творцаў актыўна працуюць у харавым жанры.

Вольга Янум: На маю думку, і айчынныя кампазітары, і выканаўцы ў сваім развіцці спыніліся два дзесяцігоддзі таму. У музычным, харавым мысленні... Магчыма, аўтара, які піша харавы твор, не турбуе, на што здольны калектыў? Але і кампазітара, і дырыжора, і харыста павінна цікавіць, што адбываецца ў свеце харавой музыкі...

Таццяна Мушынская: Не так даўно ладзіўся харавы пленум Саюза кампазітараў. Праграму прадстаўляў Дзяржаўны камерны хор, і ў ёй прагучала шмат твораў розных аўтараў, жанраў, стыляў...

Вольга Янум: Вас што-небудзь «зачапіла», уразіла, узрушыла?

Таццяна Мушынская: Хары Вячаслава Кузняцова на вершы паэтаў «сярэбранага стагоддзя». Яны крыху змрочныя, трагічныя, але надзвычай маштабныя і глыбокія...

Вольга Янум: Ведаю гэты цыкл. Ён зацікавіў мяне перадусім як харавога дырыжора. На конкурсе, што ладзіўся ў Акадэміі музыкі, выконваліся гэтыя сачыненні. Перад намі — шэдэўр! Але слухачу непрафесійнаму ён будзе складаны для ўспрымання. Хоць у Кузняцова шмат вельмі адметных гукавых знаходак...

Таццяна Мушынская: Хіба шэдэўр можа быць нецікавым?

Галіна Цмыг: А калі ён не канцэртны па сваёй сутнасці і патрабуе падрыхтаванай аўдыторыі?

Вольга Янум: Нечаканым адкрыццём для мяне сталася музыка Эрыка Вайтакра, сучаснага амерыканскага кампазітара. Хор радыё нядаўна выконваў тры яго творы. Гэта проста нейкі космас! Нічога падобнага ў нашых кампазітараў чамусьці няма!

Таццяна Мушынская: А як вы знайшлі ноты?

Вольга Янум: Спачатку пачула гэтыя творы ў Інтэрнеце. Потым заказала, і з Амерыкі мне даслалі ноты...

Нядаўна мне пашанцавала пабываць на фестывалі ў Італіі. Як латышы спяваюць! Якія ў іх узрушальныя сачыненні, якія апрацоўкі нацыянальных песень! Яны зроблены сучаснай мовай, але разам з тым у ёй адчуваецца аўтэнтычнасць... Шукаючы рэпертуар для акадэмічнага хору, я разумею, што выконваць сваіх кампазітараў — першы і непасрэдны абавязак калектыву. Але мне хочацца запісваць сапраўднае, таленавітае! Не толькі, каб выканаць план. На маю думку, кампазітарам трэба абнаўляць і рабіць больш сучасным уласнае слыхавое ўспрыманне...

Ала Свірыдовіч: Якім чынам? Запісы прывозіць? Не ў кожнага ёсць магчымасць трапіць на замежны харавы фестываль...

Вольга Янум: Мы — досыць замкнёная краіна. Чаму мы не можам запрасіць на гастролі карыфеяў рускага харавога мастацтва — Мініна, Палянскага?

Таццяна Мушынская: Мінін прыязджаў, даваў майстар-клас...

Вольга Янум: А чаму мы не можам запрасіць яго разам з калектывам?

Галіна Цмыг: Раз’яднанасць творчых людзей у нас відавочная. «Круглы стол», на якім мы сабраліся, — добрая ідэя. Але калектывы, якія мы згадвалі, маглі б згуртавацца ў харавыя таварыствы. Розных узроўняў: гарадское, абласное...

Вольга Янум: Дарэчы, выдатная думка!

Таццяна Мушынская: Ала Антонаўна, вы маеце дастаткова вялікі вопыт складання нотных зборнікаў, якія вельмі патрэбныя харавым калектывам…

Ала Свірыдовіч: Ва ўсіх трох харавых зборніках — «Каціўся вяночак», «Гукі Бацькаўшчыны», «Век маладосці» — прадстаўлены творы толькі беларускіх аўтараў. Вельмі радуе, што атрымалася іх выпусціць. Асабліва такія аб’ёмныя, як «Гукі Бацькаўшчыны» і «Век маладосці». Многія калектывы бяруць творы менавіта адсюль, надрукаваныя партытуры гучаць у конкурсах і на фестывалях. Тое самы галоўны вынік працы складальніка. У «Гуках Бацькаўшчыны» больш за 40 сачыненняў айчынных кампазітараў. Прычым раней яны не публікаваліся. Таму гэтыя выданні — рарытэтныя, эксклюзіўныя. Але справа вымагае немалых фінансаў.

Таццяна Мушынская: Колькі часу патрэбна на падрыхтоўку аднаго зборніка?

Ала Свірыдовіч: Ад трох з паловай да чатырох гадоў. Калі б хто-небудзь сказаў, што буду займацца беларускай харавой творчасцю, не паверыла б! Бацькі ў мяне з Беларусі, але вырасла я ў Казахстане... У «Гуках Бацькаўшчыны» сабраны творы, з’яднаныя тэмай Радзімы, у «Веку маладосці» ўпершыню выдадзены менавіта харавыя цыклы нашых кампазітараў.

Галіна Цмыг: У мяне ў Германіі ёсць калега, які займаецца выданнем харавых зборнікаў. Іх купляюць спевакі, якія пяюць у царкоўных харах. І таму выдавец — вельмі багаты чалавек. У заходнееўрапейскай сістэме кожны плаціць за сябе.

Ала Свірыдовіч: У нашым выпадку размова пра багацце не ідзе, у нас такая сістэма не працуе. Большасць хароў, якія ў нас існуюць, — аднародныя. Да 98-мі працэнтаў... Калі дзіцячыя, дык часцей дзявочыя, калі дарослыя, дык пераважна жаночыя. Харавыя зборнікі выдаюцца для музычных школ і школ з эстэтычным ухілам. Калі зборнік выпускае прыватнае выдавецтва, дык асобнікі трэба распаўсюдзіць. А калі выдавец будзе рыхтаваць зборнікі для змешаных хароў, якіх няшмат, хто іх купіць?

Вольга Янум: Амаль тая ж сітуацыя і ў нас. Канцэрты хору радыё можна ладзіць дастаткова часта. Але распаўсюджванне білетаў і запаўненне залы — клопат калектыву. Гэта немалыя намаганні... Таму перш чым заяўляць у філармоніі праграму, трэба добра падумаць.

«Камертон» і... «Спеўнае поле»

Таццяна Мушынская: Не так даўно ў вялікай зале філармоніі прайшоў харавы фестываль «Край ясназоры», прысвечаны 85-годдзю народнага артыста Беларусі Юрыя Семянякі (аўтар праекта Вера Дабравольская, рэжысёр Уладзімір Лой). Уладзімір Васільевіч, як вы прыйшлі да ідэі арганізацыі харавых фэстаў? Колькі іх адбылося? У дадатак вы — дырэктар Міжнароднага харавога аб’яднання «Камертон»…

Уладзімір Лой: Першы раз «Край ясназоры», форум менавіта беларускай харавой музыкі, адбыўся ў 2007-м, яшчэ да стварэння «Камертона». Рыхтавалі яго з пэўнай асцярогай: а ці атрымаецца? Атрымалася! Тры апошнія фестывалі
/i/content/pi/mast/28/475/37-.gif

Дырыжыруе Вольга Янум.

пераканалі — напэўна, гэта і ёсць наша галоўная справа. Фестывалі сведчаць: музыка беларускіх кампазітараў ні ў чым не горшая за музыку іх заходніх або ўсходніх калег. Яе можна з задавальненнем спяваць. Яна надзвычай разнастайная. Адзін з маіх любімых кампазітараў — Людміла Шлег, некалі для нашага хору яна напісала «Усяночнае няспанне». Цудоўная музыка! Ад 2002 года гэтае сачыненне — наша «візітоўка», мы яго ўсюды спяваем. Эдуард Зарыцкі больш за 10 твораў напісаў менавіта для дзіцячага хору.

А што датычыць «Камертона», дык такую структуру мы ўтварылі разам з расійскімі сябрамі. У Беларусі для гэтага спатрэбіліся б намаганні многіх асоб, у кожнай вобласці мусіла быць сваё адгалінаванне з уласным рахункам. А стварэнне міжнароднага аб’яднання аказалася ажно да смешнага простым. Тры чалавекі ад Беларусі, тры — ад Расіі — і ўсё!

Галіна Цмыг: Мяркую, наяўнасць «Камертона» дае магчымасць ажыццяўляць многія свае задумы? Хоць яны і недзяржаўнага маштабу...

Ала Свірыдовіч: Але вы ладзіце фестывалі, яднаеце харавыя калектывы ў канцэртах... Таксама важна!

Вольга Янум: Цудоўная ідэя! Напэўна, можа існаваць і асацыяцыя маладзёжных хароў? Бо атрымліваецца, што многія харавыя калектывы існуюць самі па сабе...

Галіна Цмыг: Пры Саюзе музычных дзеячаў утворана асацыяцыя хароў хлопчыкаў...

Вольга Янум: Ведаю. І ўсё-такі паўтаруся — існуе інфармацыйны вакуум. На мой погляд, мала цікавасці да новых нечаканых твораў, да адметных дырыжорскіх манер. У Інтэрнеце цяпер можна пачуць і знайсці ўсё, што захочаш! З Акадэміі музыкі дзесяткамі выпускаюцца людзі... Яны пойдуць працаваць у тыя ж дзіцячыя хары — і што?..

Таццяна Мушынская: Няўжо ўсё так змрочна?

Уладзімір Лой (Вользе Янум): Вы ўпэўнены, што выпускнікі Акадэміі пойдуць працаваць у дзіцячыя хары? Вы не звярталі ўвагу, куды знікаюць харавыя дырыжоры? Яны ўтвараюць невялікія вакальныя ансамблі, знаходзяць каналы і выязджаюць на гастролі за мяжу... А дзіцячы хор — гэта ж катарга! Велізарная праца...

Вольга Янум: Нават у прафесійным хоры даводзіцца казаць: «Сябры, давайце будзем любіць музыку! Няхай зарплаты ў нас невялікія... Але давайце, пакуль рэпеціруем, уздымемся над будзённасцю...»

Галіна Цмыг: І атрымліваецца?

Вольга Янум: Час ад часу. А што рабіць? Даводзіцца са скуры вылузвацца, каб харыстаў штосьці «зачапіла». Бо разумею: калі не праб’ешся да іх душ, пачуццяў, эмоцый, нічога не будзе! Толькі — праз шчырасць! Музыканты, асабліва тыя, хто працуе ў акадэмічных жанрах, цэняцца не надта высока. Таму многія горнуцца бліжэй да «папсы»... Засмучае: такая тэндэнцыя пачынае закранаць і дзіцячыя харавыя школы.

Ала Свірыдовіч: Мае выпускнікі неаднойчы расказвалі, што яны падчас рэпетыцый чуюць наказы: «На piano спяваць не трэба! А трэба гучней, званчэй, весялей!» Менавіта класічны рэпертуар з яго разнастайнай дынамічнай палітрай спрыяе не толькі развіццю і захаванню пеўчага голасу, але і фарміраванню добрага густу.

Уладзімір Лой: Тэндэнцыя зрабіць шоу з кожнага віду мастацтва небяспечная. Галандцы, напрыклад, слухаюць толькі класічную музыку — і ў машыне, і ў рэстаране. Успомніце, колькі ў нас, у Беларусі, мільганула дзяцей-«зорачак»? Дзе яны цяпер? Спачатку юнага чалавека трэба выхаваць, падрыхтаваць, пераканацца, што ў яго не «едзе дах» ад уласнай зорнасці. А потым ужо выпускаць на вялікую сцэну. Галоўнае ў музычным выхаванні прафесійных вакалістаў — класіка. Моцарт, Бах і толькі пасля — нашы сучаснікі. Неаднойчы даводзілася сустракацца з такой пазіцыяй: «Моцарт — гэта прымітыўна! Трэба спяваць сучасную музыку!» Але да Моцарта неабходна дарасці! На маю думку, аснова навучання харавікоў у вучэльні — таксама класіка. А ў Акадэміі музыкі сучасных твораў можа быць колькі заўгодна.

Галіна Цмыг: Праграмы многіх навучальных устаноў выдатныя! І ў дачыненні да харавых дырыжораў. Чытанне партытуры, харавая літаратура, практыка, хор кожны дзень... Нідзе ў свеце такой адукацыі і такой раскошы няма. Каб вас дзевяць гадоў — індывідуальна! — вучылі дырыжыраваць. Чатыры гады ў вучэльні, пяць у кансерваторыі. Ды толькі як потым выпускнікі, харавыя дырыжоры, такі каштоўны вопыт выкарыстоўваюць?

Вольга Янум: Уладзімір Мінін на майстар-класе сказаў: «Не параўноўвайце Маскоўскую кансерваторыю тых часоў, калі ў ёй выкладаў Чайкоўскі, і тое, што ёсць цяпер. Шыльда як быццам не змянілася, прадметы таксама, але асоб ці мала, ці зусім няма. Менавіта асоба здольная прывабіць і захапіць студэнта. Прымусіць улюбіцца ў прафесію...» Калі я займалася ў музычнай вучэльні, давялося сутыкнуцца з некалькімі яркімі асобамі — Людмілай Яфімавай, Юрыем Пячоркіным, Яўгеніяй Дзягілевай. Калі б не яны, мой музыканцкі лёс склаўся б іначай. Як зрабіць так, каб запаліўся агеньчык творчасці?

Галіна Цмыг: Існуе працэс засваення акадэмічнай традыцыі. Але ёсць мяжа, калі традыцыя скончылася, а далей з’яўляецца коснасць. Тады традыцыя ідзе са знакам «мінус». З другога боку, калі традыцыя культывуецца шмат гадоў, але і пры гэтым няма сапраўднай асобы — традыцыя зноў-такі ператвараецца ў коснасць.

Уладзімір Лой: Так адбываецца і ў тым выпадку, калі ў акадэмічнай традыцыі бярэцца толькі форма, а няма душэўнага і духоўнага напаўнення. І тады мастацтва не закранае душу...

Вольга Янум: Атрымоўваецца замкнёнае кола. Прэстыж прафесіі харавога дырыжора ўпаў. Не першы ўжо год у Акадэмію музыкі на гэтую спецыяльнасць няма конкурсу (раней конкурс быў — два або тры чалавекі на месца). З іншага боку — а ці трэба столькі харавых дырыжораў? Ці варта справу ставіць на паток?

Таццяна Мушынская: Яшчэ ў савецкі час у харавым мастацтве існавала такая цудоўная з’ява, як «Спеўнае поле». Па сутнасці, гэта быў фестываль харавога мастацтва, які збіраў многія калектывы. Існавалі знакамітыя «Спеўныя палі» ў рэспубліках Прыбалтыкі. Ці рэальна адрадзіць у Беларусі такую з’яву?

Уладзімір Лой: Іншым разам думаю: чаму самае каштоўнае, што існавала ў Савецкім Саюзе, мы не ўзялі, а забралі тое, што, магчыма, і не варта было браць? Трэба адраджаць духоўнасць нацыі. Тут шмат можа дапамагчы царква. І дапамагае... Што датычыць вашага пытання... Харавыя калектывы ў нас ёсць. Калі сабраць з усёй Беларусі дзіцячыя хары, нават па 20-25 чалавек, спеўнае свята мы правядзем. Але дзе?.. Для гэтага павінна існаваць Поле.

Галіна Цмыг: У памяшканні «Мінск-Арэны», што адкрылася нядаўна...

Таццяна Мушынская: Каштоўная думка! Будзем спадзявацца, што наша размова, у якой прагучала шмат вострых заўваг і арыгінальных прапаноў, зацікавіць і прыхільнікаў харавога выканальніцтва, і кіраўнікоў шматлікіх харавых калектываў. Магчыма, ідэі, агучаныя падчас «круглага стала», стануць штуршком для нараджэння новых харавых праектаў і фестываляў. А калі раней ці пазней менавіта ў памяшканні «Мінск-Арэны» адбудзецца рэспубліканскі або нават міжнародны харавы фестываль, будзем лічыць, што ля вытокаў гэтай падзеі стаялі часопіс «Мастацтва» і ягоныя аўтары...