Даніла Парнюк: "У выпадковасцях знаходжу сімвал"

№ 4 (313) 06.04.2009 - 06.05.2009 г

Майстэрня фатографа — месца цалкам адметнае. Святло і асаблівая прастора — галоўныя яго складнікі. Студыя LUXA была створана ў мэтах рэалізацыі эксперыментальных праектаў, каб знайсці «кропкі перасячэння» розных творчых метадаў дзеля пошуку межаў сучаснай візуальнасці.

 /i/content/pi/mast/17/361/46.jpg
Мы размаўляем з Данілам Парнюком пасля яго выставы
«Са-тварэнне». Экспазіцыя ўяўляла сабой серыю твораў, прысвечаных чаканню і нараджэнню Данілавай дачкі. Бытапісальніцтва, біяграфічны аповед адышлі на другі план, пакінуўшы месца для пранізліва-інтымнай прасторы асабістага.

Мова фатаграфіі — яе глыбіня, таямнічасць, адначасова — прамата фіксацыі — сталася прадметам увагі творцаў, якія сабраліся ў студыі Данілы, — літаратара, фатографа, выдаўца Аляксея Андрэева і жывапісца Руслана Вашкевіча.

Алеся Белявец: Выбіраючы сваіх суразмоўнікаў, Даніла ў ліку першых назваў Руслана Вашкевіча, бо ён мову фатаграфіі выкарыстоўвае ў сваім жывапісе... Чым, Руслан, табе цікавыя тыя выяўленчыя магчымасці, якія прапануе фатаграфія?

Руслан Вашкевіч: Кадры з кіно, здымкі заўсёды моцна ўплывалі на мяне, падштурхоўвалі думку. Я ператвараў гэтыя іміджы ў карцінны сюжэт, астатняе ў творы — выдумляў. Але мне ўсё ж не хапала глыбіні раскрыцця індывідуальнасці чалавека, і я стаў карыстацца фатаграфіяй непасрэдна — шукаючы тыпажы ў альбомах ці здымаючы самастойна. І гэта сталася той аб’ектыўнасцю, якая дапамагае пераконваць уласную суб’ектыўнасць.

Алеся Белявец: То-бок, замест таго, каб пісаць партрэт з натуры, ты чалавека фатаграфуеш і ствараеш жывапісную работу на аснове здымка?

Руслан Вашкевіч: Не заўсёды. Для майго «Дальтанічнага трыпціха» я вельмі доўга шукаў персанажаў. Гартаў часопісы, правёў сур’ёзны кастынг. Фатаграфіі, якія я адабраў, ускладнілі ўнутраную гісторыю твора. Але адлюстраванне людзей не было там асноўнай мэтай: карціны пісаліся перадусім дзеля двух колераў. Даследаванне прыроды жывапісу, унутраных сувязяў мастацтва для мяне важней, чым раскрыццё вобраза чалавека. У фатаграфіі найперш шукаю сюжэтную лінію. А ў карціне для мяне больш істотнае пластычнае вырашэнне. Тым жывапіс і моцны. Самы, так бы мовіць, цымус твора складае вырашэнне ўнутраных пластычных задач. Так я падзяляю фота і жывапіс. Хоць уласны вопыт стасункаў з фатаграфіяй мне вельмі спадабаўся. Гэта мая ўнутраная кропка росту, тое, што цікавае толькі мне.

/i/content/pi/mast/17/361/47--.jpg 
 З серыі "Са-тварэнне". Фота. 2008-2009.
Даніла Парнюк:
У момант фатаграфавання я працую з рэальным светам. З канкрэтнымі людзьмі. Потым надаю вобразам гэтых людзей знакавасць, узнімаю іх да сімвала. Тады ўзнікае тыпаж і нараджаецца гісторыя. А ты наадварот: ідзеш ад знака да пэўнай асобы.

Руслан Вашкевіч: Знак першапачаткова ўтрымліваецца ў жывапіснай мове. Каб узаконіць мае намаляваныя прыдумкі, ператварыць іх у рэальныя гісторыі, мне патрэбен канкрэтны персанаж. Гледзячы яму ў вочы, можна даверыцца і ўсяму астатняму. Не мной сказана, што сёння ўжо не мастацтва наследуе жыццю, а жыццё — мастацтву. Асабліва відавочныя ўплывы на чалавека фатаграфіі і кіно. Адкуль ён ведае, у якой позе найпрыгажэй сядзець, як нязмушана піць віно? З адпаведных фільмаў! Дзяўчыны сварацца з хлопцамі, выплёхваючы шампанскае ім у твар — як на кадрах з кінастужкі… Мастацтва — сур’ёзная рэч, рухавік жыцця, яно рыхтуе месца для кроку наперад. Для мяне гэта аксіёма. Чым большым будзе наш — мастакоўскі — арсенал прыёмаў выразнасці, тым багацейшымі будзем не толькі мы, але і ўсе навокал. Відаць, таму мне і важна было звязаць жывапіс і фатаграфію. Прымусіць сучасных рэальных людзей «ажывіць» мае выдуманыя карціны, каб яны пагулялі ў нявыдуманае жыццё. Ідэя Оскара Уайльда пра тое, што жыццё наследуе мастацтву, цікавая і мне. Гэта падобна на тое, пра што разважаеш ты, Даніла. Праз канкрэтнага чалавека ты вяртаешся да знака, да метафары, да нейкага пластычнага вырашэння, да выяўленчай плоскасці — да таго, што з’яўляецца творам мастацтва.

 /i/content/pi/mast/17/361/47---.jpg
З серыі "Са-тварэнне". Фота. 2008-2009.
Даніла Парнюк:
Існуе цікавая тэорыя: калі дзіця першы раз глядзіць на сябе ў люстэрка, у ягонай свядомасці ўзнікае карцінка, якая засведчвае яго цэласнасць. Да гэтага дзіця бачыла сябе фрагментарна — руку ці нагу — і атаясамлівала сябе з пэўнай часткай цела. Калі ж яно разглядвае сябе ў люстэрку, усё злучаецца, дзіця разумее, што яно — гэта нешта новае. Твор візуальнага мастацтва — карціна, фатаграфія, кінастужка — абагульняе чалавечы вопыт, пакідае, фіксуе яго ў асобнай выяве, своеасаблівым адлюстраванні, на якое чалавек глядзіць — і разумее цэласнасць свету.

Алеся Белявец: На выставе Данілы мяне асабліва ўразілі творы, на якіх жыццёвыя праявы былі схоплены ва ўсёй іх натуральнасці. Ці можа жывапіс так блізка падысці да рэчаіснасці?

Руслан Вашкевіч: Мяркую, што не. У фатаграфіі гэты момант закладзены тэхналагічна — ён у прыродзе стварэння вобраза. У жывапісе ўсё адбываецца вельмі марудна, шмат рэчаў павінна скласціся, каб з’явілася выява. Ідэя шліфуецца доўга, знікаюць спантаннасць і выпадковасці. І ў гэтым я бачу праблему: кожны крок настолькі вывяраецца, што застаюцца толькі агульныя месцы і прапісныя ісціны. Мастак баіцца зрабіць выпадковы, неасцярожны рух, а менавіта яны самыя каштоўныя ў сучасным мастацтве. Фатографу прасцей: ён можа непасрэдна выявіць сваю індывідуальнасць, сваё разуменне свету. У гэтым выключнасць досведу, унікальнасць бачання канкрэтнага чалавека. Ён спыняе погляд — і мой, і твой — на гэтым кадры, і ты раптам уважліва разглядаеш пэўны кавалачак рэчаіснасці. Мне падаецца, што вакол нас утрымліваецца ўся паўната паведамлення. Дзеля гэтага не варта ехаць у Тыбет. Там, канешне, усё «завязана» на духоўнасці, але тое, што ты шукаеш, можна знайсці і тут — ва ўсім гэтым тлуме. Чалавек бачыць вакол сябе тое, што ён аналізуе, асэнсоўвае, астатняе для яго — закрытая карцінка. Фатаграфія мяняе фокус твайго погляду.

 /i/content/pi/mast/17/361/47.jpg
 /i/content/pi/mast/17/361/47=.jpg
Даніла Парнюк:
Я сапраўды працую з выпадковасцямі. Каб патлумачыць думку, мушу расказаць, як фатаграфія з’явілася ў маім жыцці. Мне падарылі фотаапарат, з ім я і паехаў у вандроўку па Францыі. Фатаграфаваў усё, што падавалася цікавым. Вярнуўшыся дахаты, бясконца расказваў пра паездку. А потым праявіў здымкі — і высветлілася, што гледзячы на фатаграфіі, я магу расказаць у пяць разоў больш, чым без іх. Фатаграфія нейкім спантанным чынам захоўвала больш інфармацыі, чым я мог зразумець. Менавіта гэтую здольнасць — расшыфроўваць, расказваць пра жыццё — я стаў выкарыстоўваць як аснову для сваіх работ.

Мяне заўсёды цікавілі людзі, але калі я спрабаваў даведацца пра чалавека больш, заўсёды ўпіраўся ў мяжу магчымасцей разумення. Тады я фатаграфаў, і мне адкрываліся нейкія рэчы, якіх не ўсведамляў пры звычайным назіранні. Нашае вока — недасканалы інструмент, яно ўспрымае свет на абмежаванай хуткасці. Яно пасылае сігнал мозгу, мозг параўноўвае яго з папярэднім вопытам, і тут усплывае цэлы набор стэрэатыпаў. Мы звыкла сутыкаемся з нейкім шаблонам, а сутнасць — выслізгвае. Фатаграфія здатная «замарозіць» тысячную долю секунды, тое, што вока не здольнае ўгледзець, нейкую мікраэмоцыю, мікрарух, карацей, нешта няўлоўнае. Пасля праз гэтую мікрадэталь ты можаш убачыць нешта большае. Выпадковасць заўсёды ляжыць у аснове здымка. Для таго ж, каб фатаграфія прэтэндавала на закончанасць, каб яна магла быць прадстаўлена самым розным людзям, з яе павінны быць прыбраны лішнія дэталі. Тады застаецца сімвал. Гэта мая тэхнічная задача: так зафіксаваць рэчаіснасць, каб перавесці яе ў цалкам іншую сферу. Абагульненне павінна ляжаць у самой тэхніцы здымкі. Фатаграфія — гэта выкарыстанне двух элементаў: святла і ценю. Дзякуючы ім можна дасягаць поўнай выразнасці выявы.

Алеся Белявец: Калі Даніла расказваў пра фатаграфіі, якія служылі візуальнымі зачэпкамі для аповеду, я згадала кнігі Аляксея, дзе тэкст і фота маюць самыя розныя кропкі перасячэння...

Аляксей Андрэеў: Калі мяне прадстаўляюць як фатографа, я заўсёды зведваю момант няёмкасці. Але недарэчна было б сцвярджаць на ўласнай выставе, што я — не фатограф. Гэтая супярэчнасць унутры мяне, бо я — чалавек пішучы і пазбыцца адчування, што ў пачатку было слова, не магу. Беручы ў рукі фотаапарат, шукаю ўзаемаадносіны паміж «карцінкай» і словам. Гэтыя ўзаемаадносіны для мяне не літаральныя, яны — больш складаныя, і ў сваіх праектах я не раблю ілюстрацый да ўласных тэкстаў. Часам тэкст правакуе знайсці яму візуальны вобраз, бывае і наадварот: з’яўляецца фатаграфія, а потым — словы да яе. Літаратурны складнік фатаграфіі — тое, што праз пасрэдніцтва здымка можа быць расказана нейкая гісторыя, — мне вельмі блізкі. З іншага боку, я разумею, што фатаграфія цікавая тады, калі з прасторы вакол яе прыбіраюцца любыя словы. Я, безумоўна, да гэтага імкнуся. І ў большасці маіх праектаў пэўная колькасць такіх здымкаў існуе. Штучным чынам разводжу тэкст і выяву, і калі адно і другое могуць жыць паасобку, лічу, што дасягнуў пэўнага поспеху.

Алеся Белявец: Неяк я запрашала вас падзяліцца ўражаннямі пра Кітай, вы адмовіліся, бо імпрэсіі на той час яшчэ не ўлегліся, не саспелі для слоў. Але кітайская серыя фатаграфій ужо была надрукавана?

Аляксей Андрэеў: Была ў працы. З таго моманту, як фатаграфія зрабілася лічбавай, як стала не шкада націскаць на кнопку затвора, я паўтараю на свой лад тую гісторыю, якую расказаў Даніла. Пасля маіх вандровак (таксама і ўнутр сябе) у нататніку аказваецца ўсё менш звязных тэкстаў, бо і літаратура, і перажыванні застаюцца ў візуальным шэрагу. Я не маруджу зафіксаваць рэчаіснасць нават тады, калі бачу, што кампазіцыйна кадр атрымаецца недасканалым. Усё роўна ён верне мне той стан, тое «тут і цяпер», якое мінула. Самая каштоўная для мяне фатаграфія не можа быць праэкспанавана: яна не мае мастацкай вартасці. Але я гляджу на яе і вяртаюся ў пакінутыя мясціны.

 /i/content/pi/mast/17/361/50.jpg
 З серыі "Hinglish story". Фота. 2005-2006.
Даніла Парнюк:
Мы падышлі да таго, што даўно ведаюць тэарэтыкі мастацтваў: ёсць такія рэчы, пра якія можна гаварыць, і такія, пра якія можна толькі маўчаць, але — паказваючы вобразы. У кожнага жанру, віду мастацтва існуюць свае межы.Ёсць моманты, калі літаратура не працуе гэтак эфектыўна, як выява. І ёсць межы, дзе жанры сутыкаюцца. Адзін яшчэ не вычарпаў свае магчымасці, іншы ў поўнай меры не раскрыўся. Калі Аляксей «разводзіць» тэкст і выяву, тады і пачынаецца асобнае жыццё фатаграфіі, бо гэта — чысты візуальны жанр, яна можа існаваць і па-сапраўднаму раскрываецца там, дзе заканчваецца літаратура. Карцье-Брэсону належыць фраза: «Фатаграфіі не патрэбны мыліцы са слоў». Таму і з’яўляюцца яго пазнакі Untitle, якія сведчыць пра тое, што назва ўтрымліваецца ў самой выяве.

Алеся Белявец: Мне падаецца, усім вам даволі цікава працаваць на памежжы відаў і жанраў...

Даніла Парнюк: Гэта ад немагчымасці пазбыцца стэрэатыпаў, бо мы выхаваны на літаратуры. Нечыстата жанру — відавочны недахоп. Ствараеш не дыямент, каштоўны сам па сабе, а нешта неаграненае. Задача, якую я выразна ўсведамляю: візуальная мова павінна быць цалкам самастойнай.

Аляксей Андрэеў: Праца на памежжы жанраў — ад слабасці. Фатаграфія з’явілася ў маім жыцці ў выніку стомленасці ад слова: я зразумеў, што слоў становіцца ўсё больш, але паведамляюць яны ўсё менш. Стаў шукаць нейкія іншыя сродкі самавыяўлення. Напрыклад, мой праект «Ноч. Дыдактыка» — практычна комікс, дзе восемдзесят працэнтаў фатаграфій не маюць ніякага сэнсу без суправаджальнага тэксту. Каб падкрэсліць коміксавасць, я рабіў подпісы проста паверх выяў. Фатаграфіі перадавалі тут стан, патрэбны тэкстам. Узаемадзеянне паміж словам і здымкам выводзіла на першы план то адно, то другое. Напрыклад, у кнізе пра Кітай фота вынесена на асобныя ўклейкі. Тэкст пра Тыбет увогуле можна расчляніць, нібы старонкі нататніка.

Алеся Белявец: Расказваць пра самае глыбіннае вам лягчэй праз слова ці праз выяву?

Аляксей Андрэеў: Для мяне гэта не звязана з жанрам, з інструментам. Калі трэба выказацца, прыдадуцца і ручка, і фотаапарат.

Алеся Белявец: Межы асабістага, прыватнага на выставе Данілы былі відавочна ссунуты ў бок паказу вельмі інтымнага, патаемнага...

Аляксей Андрэеў: У любой творчасці ёсць момант эксгібіцыянізму, іначай яна ператвараецца ў какецтва. Унутры кожнага чалавека ёсць мяжа, да якой ён можа быць адкрытым. Чым яна далей, тым цікавейшы мастак. Што такое Ван Гог без яго асабістай драмы? У дзяцінстве, прачытаўшы цікавую кнігу, я шукаў дзённікі пісьменніка, тое, што набліжала мяне да творцы.

У нашым грамадстве існуюць праблемы з разуменнем асабістага. Напрыклад, семдзесят працэнтаў фатаграфій, дасланых для праекта «Прыватнае жыццё», увогуле не маюць ніякіх адносін да прыватнага жыцця.

Даніла Парнюк: У нас няма практыкі фіксацыі прыватнага. Усё жыццё за межамі сям’і зведзена да стандарту, а асабістае не падлягае стандартызацыі, гэта нешта творчае і персанальнае.

Асабістае — гэта не тое, як мы чысцім зубы, гледзячы на сябе ў люстэрка, не тое, чым мы займаемся ў ванным пакоі, гэта якраз — агульнае, банальнае. Асабістае ляжыць далей, і мы ім можам падзяліцца. Унутраная лучнасць, тое, што немагчыма страціць: пачуцці, каханне, адказнасць, — гэта і ёсць асабістае. Яно — унікальнае. Калі працаваў над гэтымі творамі, для мяне важна было разабрацца ў тонкай сувязі, якая ўзнікае паміж людзьмі...

Алеся Белявец: Ты зафіксаваў вельмі далікатныя пачуцці, якія перажыў разам з блізкім табе чалавекам. Увасобіў іх у візуальным вобразе, у канкрэтнай форме. Ці не страцілася пры гэтым непаўторнасць, ці не вярнуўся гэты след механічнай фіксацыі назад — у вашы ўзаемаадносіны?

Даніла Парнюк: Думаю, што наадварот: адносіны сталі глыбейшымі... Чым мне блізкая ёга... Ты прымаеш нейкую позу-асану, у якой даходзіш да межаў магчымасцей свайго цела, робіш уздых, выдых — і на выдыху можаш павялічыць зону свайго камфорту. І разумееш, што кропка немагчымасці, у якой ты знаходзіўся, — норма. Далей можна рухацца ад яе як ад нормы і ўвесь час пашыраць межы. Дакладна гэтак жа мы можам пашыраць і мяжу інтымнага, асабістага — проста не трэба «завісаць», мы павінны быць цякучымі як вада. Любая жорсткая форма, жорсткая канцэпцыя ў пэўным сэнсе з’яўляюцца капканам.

Алеся Белявец: Практыка будызму неяк паўплывала на твой праект?

Даніла Парнюк: Усе духоўныя практыкі спрыяюць больш шырокаму бачанню і глыбокаму ўспрыманню рэчаіснасці.

Руслан Вашкевіч: Шчоўк! Знята!