Вандроўка на захад

Ігар Саўчанка. 10.08-17. Фота. 2008.

Любоў Гаўрылюк: У мяне дваістае стаўленне да твораў, рэпрэзентаваных у экспазіцыі: адначасна прыцягненне і адрыў. Гэтыя пейзажы, безумоўна, кранаюць, прываблівае тое, як ты, Дзмітрый, інтэрпрэтуеш у канцэпцыі экспедыцыі разуменне ландшафту нашым знаным фатографам Янам Булгакам. Але вось вы паехалі, агледзеліся ў гэтых славутых месцах — што ж у выніку? Высветлілі, што свет змяніўся кардынальна, а тыя, хто жыў там раней, у замках, — натура, што навекі адышла? Гэтая дыстанцыя — у часе і прасторы, паміж сучаснай сталіцай і гістарычнай правінцыяй — на выставе адчуваецца вельмі моцна.

Дзмітрый Кароль: Як такая дыстанцыя ўтвараецца, у чым яна праяўляецца ў творах?

Любоў Гаўрылюк: У тым, што вы фатаграфуеце ненаўмысна. Такую пазіцыю я б вызначыла, як следаванне эстэтыцы паўсядзённасці. Сведкі даўніны... І што? Хіба вы адчулі сябе часткай вялікай гісторыі? Вы да нечага далучыліся?

Дзмітрый Кароль: Ты апынаешся ў пэўным месцы, у цябе ёсць усведамленне ягонай значнасці. Перадусім такое разуменне грунтуецца на ведах. Месца жыве ў сваім часе ці, дакладней, праз яго цячэ нейкі час. Вось, напрыклад, руіны замка ў Крэве ў работах Ігара Пешахонава. Фон і першы план на тэлефокусе настолькі збліжаюцца, што ў творы пачынаецца аптычная «кампрэсія» розных слаёў рэальнасці. Увогуле для фатографа ў тым жа, прыкладам, Крэўскім замку (XIV стагоддзе) цікавыя два тыпы падзей. Першая падзея — сам замак, і яна доўжыцца ўжо шмат стагоддзяў. Вакол знаходзіцца другая рэальнасць — вёсачкі, што ўвасабляюць больш «хуткі» час. І дзве іпастасі часу, якія там адкрываюцца, актыўна ўзаемадзейнічаюць у полі нашага ўспрымання. Фатограф павінен рабіць выбар кропкі, з якой адбудзецца своеасаблівая зборка ландшафту ў пейзажнае цэлае. І тут варыянтаў няшмат. Яны звязаны з кірункам твайго погляду, у залежнасці ад яго ты і выбіраеш спосаб занатоўвання рэчаіснасці. Гэта можа быць ракурс, пры якім застаецца толькі мінулае — руіны, адчувальны подых старажытнасці. Або той, які сумяшчае былое з сучасным. А можна і ўвогуле павярнуцца да замка спінай... Ігар Пешахонаў скарыстоўвае аптычныя магчымасці фатаграфіі для таго, каб адмовіцца ад дыялектыкі цэнтральнага аб’екта і яго фону. Перад намі крывізна паверхні, на якой разгортваюцца адразу ўсе падзеі: і першага плана, і фонавыя. Усё набывае аднолькавую прасторава-часавую каштоўнасць. У чым была ідэя Булгака? Расфармалізаваць пейзаж, вызваліцца ад цяжару ведаў пра гэты жанр. У сваіх нататках Булгак сцвярджае першабытную, нечалавечую сілу пейзажа, адкрывае незалежнасць часу ландшафту, што працякае ў сваёй, як ён называе, «дзікасці», ад часу людскога. Ён апісвае пейзаж як у вышэйшай ступені пазачалавечы. У нас ёсць толькі тоненькая перагародка з культурных ведаў пра краявід, толькі спосабы яго фармалізацыі, якія нас абараняюць і дапамагаюць захаваць у ім чалавечыя формы.

Цікавае пытанне: чаму водная паверхня з цякучай структурай, якая мяне настолькі «зачапіла», што я яе сфатаграфаваў, павінна быць ландшафтнай часткай Нясвіжа? Чаму яна не можа быць самастойнай, «пустой» часткай краявіду, нечым, што не ўтрымлівае ніякага аповеда? У краявіду ёсць асаблівая якасць — ён валодае глыбінёй. Я хацеў аслабіць гэтую якасць, зрабіць ландшафт плоскім. Класічны жывапіс вучыць, што пейзаж — гэта спосаб размяшчэння аб’ектаў з мэтай узнавіць і захаваць адзінства ландшафту — ці не галоўную з яго каштоўнасцей.

Уладзімір Сварцэвіч: У кожнага аўтара выставы свой плён камунікавання з пейзажам. У Ігара Саўчанкі цалкам іншая прырода разумення гістарычнага краявіду — без увасаблення руін і замкаў, наогул — старажытнай архітэктуры. Фрагменты яго рэальнасці маюць сваю энергетыку, уласцівую толькі пэўнаму месцу. Недарэмна Саўчанка здымае толькі на плёнку. Энергія застаецца ў часцінках срэбра. Простыя, у нейкім сэнсе банальныя сюжэты ператвараюцца ў яго здымках у цалкам небанальныя рэчы.

Дзмітрый Кароль: Пытанне, якое мяне цікавіць: што робіць Ігар Саўчанка — займаецца рэабілітацыяй банальнасці або сапраўды выкарыстоўвае фатаграфію ў прамым сэнсе — як магічную практыку хімічна-срэбнага вызвалення рэчаў ад чараў? Што адбываецца — вяртанне простых рэчаў у поле зроку? Іначай чаму ў цэнтры выставы з’яўляецца заснежаны ганак з яго элементарнымі формамі?

Уладзімір Сварцэвіч: Дома ў мяне ёсць работы Ігара, і быў час, калі я не рашаўся павесіць іх на сценку, энергетыка здавалася небяспечнай. Сёння я ўспрымаю гэтыя творы іначай — як нешта магутнае, што мяне грэе.

Дзмітрый Кароль: Пачуццё пагрозы ўзнікае, бо гэтыя фатаграфіі падводзяць да мяжы, за якой ты нібы перастаеш кантраляваць выявы. Ты разумееш, што, з аднаго боку, гэта проста «карцінкі», але з іншага — праваднікі нейкіх сэнсаў...

Уладзімір Сварцэвіч: У Ігара ёсць парныя работы, зробленыя з невялікім змяшчэннем пункту здымкі. Цікава гэтая ідэя ўвасабляецца ў Валодзі Парфянка. У яго цалкам іншая манера, пранікнёны рамантызм, здольнасць убачыць у простых рэчах і узаемадзеяннях нешта тонкае і глыбокае. У той жа час ён своеасаблівы прэпаратар.

Дзмітрый Кароль: Згадаем ранейшыя эксперыменты Парфянка з крышталічнымі лінзамі. Мне падаецца, яму заўсёды было цікава рэалізоўваць шматстайнасць пунктаў гледжання — праз «фасетачны» погляд, дзе ёсць адна грань, другая, трэцяя. Гэтыя грані праламляюць і ўбіраюць у кадр падзеі, якія фармальна ляжаць па-за полем прамога зроку.

Звычайна ў кадры ці шмат лішняга, ці чагосьці не хапае. Валодзя ўлучае дадатковыя элементы, але не сродкамі тэхнічна правільнай здымкі панарамы ці склейвання кадраў, а праз прынцып разрыву. Ён імітуе разрыў: мы нібы бачым плёнку, якая рухаецца ў часе. Серыяльнасць — гэта рух у часе, панарамнасць — гэта ўключэнне абласцей пейзажу шляхам кадравага разрывання, гэта — рух у прасторы. І тут з’яўляецца рыса, рэдкая для нашай фатаграфіі: спроба дадатковага ўзбуджэння, стымуляцыі гледача, узнікае эфект сэнсавай стэрэаскапіі. Каб атрымаць цэласнасць успрымання, глядач мусіць зрабіць пэўную работу, бо аўтар прапануе свайго кшталту пазл, які трэба скласці...

Уладзімір Сварцэвіч: Дзякуючы гэтым граням мы бачым, умоўна кажучы, адваротны бок Месяца, бачым больш, чым нам даступна. У гэтым і ёсць асаблівасць фатаграфіі.

Дзмітрый Кароль: На мой погляд, два прынцыпы сталі вызначальнымі для выставы: панарамнасць і серыяльнасць — у выглядзе спробы іх спалучэння. Напрыклад, серыяльнасць у Ігара Пешахонава адбываецца за кошт дэфекту, звязанага з пракруткай плёнкі ў фотаапараце, калі кадры накладваюцца адзін на адзін. У Ігара Саўчанкі — гэта ўсвядомленае зрушэнне кропкі здымкі: нейкая сіла «зносіць» фатографа ўбок, ён дазваляе гэтай сіле дзейнічаць і крыху меланхалічна фіксуе яе праяўленне ў творах.

Любоў Гаўрылюк: Таямніца ў тым, як з простых назіранняў Ігара Саўчанкі нараджаецца сапраўднае мастацтва, такое арганічнае і пачуццёвае. Мы гаварылі пра выбар аб’екта, пра тое, наколькі фатаграфія ідэнтыфікуе месца. Ніхто не ведае, што Саўчанка выбера ў Навагрудку ці Мінску... А ў Валодзі я бачу ўвасабленне руху, працягласць часу, адлегласці. Што да моманту адушаўлення пейзажа... Нельга сказаць, што вы прыбралі ўсе эмоцыі і пакінулі «чысты пейзаж», які існуе ў прыродзе сам па сабе.

Уладзімір Сварцэвіч: У творах Дзмітрыя Караля я назіраю медытацыю. Мы бачым здалёк, што ў кадры вада, падыходзім бліжэй — так, вада. Чытаем надпіс. І адбываецца змыканне — назвы і таго, што ў кадры. Пачынаецца кругавы рух. У гэтых чатырох работах ёсць асцыляцыя паміж шчыльнасцю і няяснасцю, глыбінёй. Тое, што я называю медытацыяй.

Любоў Гаўрылюк: У мяне засталося пытанне: ці былі дасягнуты мэты вашай некраязнаўчай вандроўкі?

Дзмітрый Кароль: Калектыўную задачу мы, хутчэй за ўсё, выканалі: здзейснілі першасную фатаграфічную «раскансервацыю» гістарычнай прасторы і яе ландшафтных падзей. На мой погляд, патэнцыял «паведамленняў», якія нам дасылаюць ландшафты, бясконцы. Гэтая бясконцасць — не колькасная, яна ў якасці ўспрымання, у выяўленні кожны раз унікальнай узаемасувязі месца і часу перастварэння краявіду ў пейзаж. Фатограф павінен адчуваць і ісці за логікай падзей, якая не дае «прыгажосці», «лірычнасці» пейзажа цалкам авалодаць сэнсам таго, што адбываецца. Гэта азначае — наблізіцца да мяжы, за якой пачынае прасвечваць недасяжная для нашага ўспрымання рэальнасць. Здаецца, гэта і меў на ўвазе Ян Булгак.

Любоў Гаўрылюк: Кожны аўтар выставы захаваў індывідуальнасць. Цікава прааналізаваць экспазіцыю з пункту гледжання традыцыі і актуальнага мастацтва. У апошнім перажыванне часта замяшчаецца разгадваннем. У вас перажыванне застаецца. Тут вы яшчэ ў традыцыі. Няма нічога лішняга, зробленага з дапамогай камп’ютэрнай графікі ці дызайнерскіх прыёмаў. Але, у той жа час, ёсць і цалкам актуальныя, нетрадыцыйныя рэчы.