Тэ­атр для ста­лен­ня

№ 4 (445) 01.04.2020 - 30.04.2020 г

У Ад­эсе га­во­раць: «Ён — ка­пі­тан; не так пла­вае, як вы­гля­дае». Ды­рэк­тар-рэ­жы­сёр Са­віц­кі, ка­лі мер­ка­ваць па на­шыў­ках ды лам­па­сах, вы­гля­дае сціп­ла. Яго­ны ўраж­лі­вы бок — ха­дзіць па мо­ры. Не­здар­ма тэ­атр здаў­на чым­сь­ці пры­па­доб­не­ны да ка­раб­ля: сцэ­ніч­ным тру­мам, асвят­ля­ль­ны­мі мос­ці­ка­мі, ля­бёд­ка­мі. На­кід­ва­юцца хва­лі, змы­ва­юць за борт ня­ўме­лых мат­ро­саў (аль­бо са­мыя спрыт­ныя ці­ха­мір­на най­ма­юцца на іншае суд­на), а ка­ра­бель — плы­ве. Бо ка­пі­тан на мес­цы.

Вя­лі­кую час­тку жыц­ця Ула­дзі­мір Са­віц­кі слу­жыў у На­цы­яна­ль­ным тэ­атры імя Янкі Ку­па­лы з яго­ны­мі агу­ль­на­ча­ла­ве­чы­мі тэ­ма­мі, пра­бле­ма­мі і твор­чы­мі за­пы­та­мі. Ад­туль тэ­ра інког­ні­та ТЮ­Га вы­гля­да­ла про­стай да ад­крыц­ця і пад­рых­та­ва­най для ад­кры­ва­ль­ні­ка, але ля бе­ра­га вы­яві­ла­ся сап­раў­дным архі­пе­ла­гам, які вы­ма­гаў да­след­ван­ня. «Што ж па­трэб­на су­час­на­му ма­ла­до­му ча­ла­ве­ку? ...Ма­ла­досць з’яўля­ецца адзі­ным ча­сам, ка­лі мы мо­жам ста­лець. Ста­лець — гэ­та зна­чыць пры­на­ле­жаць да ста­год­дзя і сус­ве­ту асве­ты. Еўра­пей­скае раз­умен­не асве­ты зво­дзіц­ца да сцвяр­джэн­ня, што асве­та ёсць ста­лым ста­нам ча­ла­вец­тва, здо­ль­нас­цю ча­ла­ве­ка аб­ыхо­дзіц­ца без вон­ка­вых аўта­ры­тэ­таў, ду­маць сва­ім ад­умам...» Асве­та праз тэ­атр? Гэ­та маг­чы­ма. Тэ­атр — мес­ца ста­лен­ня? Гэ­та вар­та вы­дат­каў зда­роў­я і ду­шы. Та­му, ка­лі на ка­пі­та­ль­ны ра­монт тю­гаў­ска­га архі­пе­ла­га му­сі­лі вы­дат­ка­ваць шэсць (!) га­доў, да­вя­ло­ся сці­наць зу­бы, цяр­пець, бе­раг­чы ка­ман­ду...

Спак­ва­ля спек­так­лі, у чы­іх пра­грам­ках па­зна­ча­на «рэ­жы­сёр-па­ста­ноў­шчык — Ула­дзі­мір Са­віц­кі», на­сто­ль­кі пе­ра­ка­на­лі ў спрак­ты­ка­ва­нас­ці тру­пы ды пэў­нас­ці аб­ра­на­га кі­рун­ку, што тэ­атр з рэ­спуб­лі­кан­ска­га зра­біў­ся дзяр­жаў­ным ака­дэ­міч­ным. Ад­на­віць «пра­цоў­ны стаж» уста­но­вы на­поў­ні­цу не вы­па­ла, за­тое ва ўсіх важ­ных па­пе­рах ды на пуб­ліч­ных імпрэ­зах за­гу­ча­ла пра 1931 год ства­рэн­ня і пра Мі­ка­лая Ка­вя­зі­на, на­стаў­ні­ка ма­ля­ван­ня, які праз сваё ама­тар­скае за­хап­лен­не па­тра­піў ава­ло­даць пра­фе­сі­яй рэ­жы­сё­ра дзі­ця­ча­га тэ­атра ды за ад­ным раз­ам ства­рыў тэ­атр для дзя­цей Бе­ла­ру­сі. На­ват парт­рэт яго­ны з’явіў­ся ў фае — якраз на­суп­раць вы­явы Лю­бо­ві Ма­за­леў­скай, што ў 1956-м пе­ра­ства­ры­ла да­ва­енны ТЮГ на­но­ва, на­ву­чы­ла мэ­та­вы курс і пра­ця­рэ­бі­ла шля­хі для раз­віц­ця і ўдас­ка­на­лен­ня ўста­но­вы ве­ль­мі й ве­ль­мі ад­мыс­ло­вай. «Не мы па­чы­на­лі, не на­мі скон­чыц­ца», — лю­біць па­ўта­раць ды­рэк­тар Са­віц­кі, арга­ні­зу­ючы пра­сто­ру бу­дын­ка ў над­та не­вы­год­ным для дзі­ця­ча­га тэ­атра сты­лі ста­лін­ска­га ампі­ру. Чым не­вы­год­ным? Архі­тэк­тур­най ад­на­знач­нас­цю, свай­го ро­ду дык­та­там інтэр’еру, які хі­ба вя­лі­кім на­пі­нан­нем фан­та­зіі мо­жа ўспры­мац­ца ася­род­кам што для ча­роў­ных гіс­то­рый, што для но­вых драм. Ула­го­джвае-яднае то­ль­кі сцэ­на, то-бок май­стэр­ства тых, хто на ёй і для яе пра­цуе.

Дзе­сяць га­доў та­му на­сам­пер­шым ра­шэн­нем мас­тац­ка­га кі­раў­ні­ка Ула­дзі­мі­ра Са­віц­ка­га бы­ло за­па­сіць на­цы­яна­ль­ную дзі­ця­чую дра­ма­тур­гію, ства­рыць свай­го ро­ду фонд; пер­шым спраў­джа­ным (і ад­кры­тым) дра­ма­тур­гам зра­бі­ла­ся Тац­ця­на Сі­вец: з яе п’есы «Брык і Шу­ся шу­ка­юць ле­та» тэ­атр раз­жыў­ся шэ­ра­гам рэ­жы­сё­раў-па­чат­коў­цаў, ся­род якіх кі­раў­нік тэ­атра шу­кае не так на­лаў­чо­ных па­ста­ноў­шчы­каў, як ча­ль­цоў агу­ль­най спра­вы. Тэ­атра­ль­ная спра­ва — гэ­та на­праў­ду як пла­ван­не. На­ва­жыў­ся — ву­чы­ся, атры­ма­ецца — сем фу­таў пад кі­лем...

Агу­ль­нае мес­ца — на­гад­ваць, што ды­рэк­тар у тэ­атры ад­каз­вае за ўсё, але ў Тэ­атры юна­га гле­да­ча ён да ўся­го яшчэ ста­віць спек­так­лі, а зна­чыць, да­трым­лі­вае рэ­пер­ту­арную па­лі­ты­ку і дае ра­ды не­бяс­печ­ным па­ва­рот­кам жыц­цё­вых сю­жэ­таў. Спат­рэ­біў­ся, пры­кла­дам, но­вы Зга­на­рэль у фарс «Не па сва­ёй ахво­це ле­кар» — і ды­рэк­тар вяр­та­ецца да рэ­жы­су­ры, пі­ль­на ўзі­ра­ецца ў зна­ёмыя аб­ліч­чы артыс­таў. Між тым спек­такль па­вод­ле Ма­ль­ера быў вы­ра­ша­ны і па­стаў­ле­ны на ад­мет­на­га і ве­ль­мі дых­тоў­на­га вы­ка­наў­цу, трэ­ба моц­на ры­зык­нуць (чы­тай­це — хоць з ка­ле­на вы­ла­мі гэ­та­га Зга­на­рэ­ля!)... А по­тым — упэў­не­ны ўвод-дэ­бют Аляк­сан­дра Глад­ка­га, які пе­ра­круч­вае ўвесь ко­ліш­ні сцэ­ніч­ны атрак­цы­ён: у аб­ме­жа­ва­ным, пі­туш­чым сме­ця­ры Зга­на­рэ­лі во­ка-

м­гнен­на аб­уджа­ецца да­сціп­ны роз­ум, так што ён мэ­та­на­кі­ра­ва­на да­ска­на­ліць свае шту­кар­ствы, вы­ву­ча­ючы пры­ро­ду ўла­дар­на­га спа­да­ра Жа­рон­та, бо­льш за тое — ён гэ­та­га на­ват не ха­вае, зму­ша­ючы парт­нё­раў вы­лу­чаць сту­пень асляп­лен­ня сме­ця­ро­вым аб­аян­нем. Ён умее пад­пі­ль­на­ваць уда­чу і ска­рыс­тац­ца з яе, але ўмее і пра­йграць — ху­дар­ля­вы, на­хаб­ны хлап­чыс­ка Зга­на­рэль здо­лее на­сту­піць на гор­ла сва­ёй не­зда­во­ле­нас­ці і га­то­вы вяр­нуц­ца ту­ды, ад­куль яго пры­цяг­ну­лі ў за­мож­ны дом, га­ры ён га­рам, бо мае го­нар і свае ўяў­лен­ні аб пры­стой­нас­ці! І то­ль­кі жан­ра­выя аб­ме­жа­ван­ні (бо артыст Глад­кі цу­доў­на спа­вя­дае пры­ро­ду фар­су) не пус­ка­юць вон­кі дра­му га­лоў­на­га пер­са­на­жа. Але з та­го ча­су, як «па­ста­ноў­ка Ула­дзі­мі­ра Са­віц­ка­га... про­сіц­ца ў фун­да­мен­та­ль­ныя і этап­ныя...», яна па­тра­пі­ла змя­ніц­ца ў не­прад­ка­за­ль­ны бок.

Пра­кат­нае жыц­цё сцэ­ніч­ных тво­раў рэ­жы­сё­ра ча­сам пе­ра­тва­ра­ецца ў фес­ты­ва­ль­нае. Пры­кла­дам, дып­ло­мы за леп­шую рэ­жы­су­ру, жа­но­чыя і муж­чын­скія ро­лі, на­ват му­зыч­нае афар­млен­не «Дзі­ка­га па­ля­ван­ня ка­ра­ля Ста­ха» Ула­дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ча пад­аюц­ца ча­ка­ны­мі і зра­зу­ме­лы­мі («...як без­за­ган­на пе­ра­ймае лі­та­ра­тур­ную тра­ды­цыю сцэ­ніч­ная мо­ва»). Спек­такль Са­віц­ка­га па­вод­ле Яна Бар­шчэў­ска­га «Бе­лая са­ро­ка» Дзяр­жаў­на­га тэ­атра юна­га гле­да­ча імя Над­ара Дум­ба­дзэ, пры­ве­зе­ны на бе­ла­рус­кі фес­ты­валь з Тбі­лі­сі, — ла­ка­ніч­ны, вы­на­ход­лі­вы, на­зва­ны кры­ты­кам «сто­ры­тэ­лін­гам са шмат­лі­кі­мі ад­сыл­ка­мі да тра­ды­цый на­род­на­га тэ­атра і ка­ляд­най аб­рад­нас­ці» (ад­ука­цыя і ста­лен­не!), — на фес­ты­ва­ль­ным па­ка­зе на­быў вы­раз­ныя ры­сы міс­тэ­рыі. Ме­на­ві­та яе вод­гул­ле што­раз да­чу­вае сцэ­на Бе­ла­рус­ка­га ТЮ­Га ў Шэк­спі­ра­вых «Ра­мэа і Джу­ль­еце» — ма­на­ха не пра­пус­ці­лі праз ве­рон­скі ка­ран­цін, Ра­мэа не атры­маў ліс­та, Ла­рэн­ца па­спя­шаў­ся, але ў збе­гу аб­ста­він рэ­жы­сёр вы­лу­чае пры­суд лё­су, ахвя­рап­ры­на­шэн­не, якое му­сіць на­рэш­це ўтай­ма­ваць і Ман­тэ­кі з Ка­пу­ле­ці, 

і по­шасць, і хці­вае, дра­пеж­нае стаў­лен­не да жыц­ця. Ула­дзі­мір Са­віц­кі вы­ра­шыў так: чым бо­льш гуч­на і бес­са­ром­на за­баў­ля­юцца ма­ла­дыя ве­рон­цы на па­чат­ку дзея­ння, тым бо­льш спра­вяд­лі­вым, прад­выз­на­ча­ным му­сіць пад­авац­ца фі­нал — каб прад’явіць гля­дзе­ль­ні ця­жар да­рос­лас­ці, які «пад­ае на на­шу мо­ладзь. Та­му што гэ­та адзі­ны час, ка­лі мож­на па­ста­лець, ка­лі яшчэ ма­ецца энер­гія, ма­ла­дая энер­гія на тое, каб устаць вер­ты­ка­ль­на. Ка­лі ёсць яшчэ энер­гія на по­шу­кі та­го, што ля­жыць то­ль­кі ў кан­цы шля­ху».

Тэ­атр — доб­рае мес­ца для ста­лен­ня.

Аўтар: Жана ЛАШКЕВІЧ
рэдактар аддзела тэатра