У спектаклі Ірыны Цішкевіч (якая з’яўляецца і аўтаркай інсцэніроўкі, і рэжысёркай-пастаноўшчыцай) гэтая тэма звязана з іншай — вынішчэннем ды вяртаннем духоўнай, нацыянальнай памяці і самасвядомасці беларуса. Ператварэнне простага закаханага хлопца Маркі ў пачвару, апантаную прагай помсты (пад уплывам неспрыяльных абставін, жорсткасці, чэрствасці, здрады, подласці людзей), сімвалізуе адступніцтва ад роднага асяродку, як нацыянальнага, так і духоўнага — радзімы, бацькаўшчыны. Адсюль узнікае форма сцэнічнага твора: перад намі спектакль-абрад. Менавіта этнаграфічны, фальклорны складнік з’яўляецца вельмі істотным; для стварэння музычнай партытуры, якая самым адметным чынам паўплывала на атмасферу пастаноўкі, на сапраўднасць і праўдзівасць акцёрскага існавання, Ірына Цішкевіч звяртаецца да аўтэнтыкі — кампазіцый этна-трыа «Троіца», а таксама сустрэч (цягам стварэння спектакля) з яе кіраўніком, знакамітым збіральнікам нацыянальнага фальклору Іванам Кірчуком. Спачатку ішла размова пра тое, што «Троіца» будзе займацца музычным афармленнем пастаноўкі. Але абставіны не спрыялі, і тады Іван Іванавіч сказаў: «Бярыце ўсё, што мы зрабілі. Выкарыстоўвайце так, як вам трэба». Ён сам прыехаў у Віцебск, каб дапамагчы, узбагаціць спевы, раскласці творы на двух-трохгалоссе, апавесці гісторыю песень. Так што артысты натуральным чынам (уласнымі галасамі) робяць музычны складнік пастаноўкі.
Арганічна ўплецены ў тканіну спектакля і абрадавыя танцы (харэографка Дыяна Юрчанка), якія вызначаюць нацыянальныя звычаі, традыцыі, святы — Каляды, Вяселле, Купалле, замовы і г.д.
Сцэнаграфія Юліі Карымавай досыць лаканічная і разам з тым сімвалічна змястоўная, умоўна-асацыятыўная. Большая частка сцэнічнай прасторы аголеная, што дае магчымасць выбудаваць пластычную дзею і драматычную ігру. Толькі ў глыбіні драўляны будан (які відавочна сімвалізуе дрэва жыцця) з прымацаваным да яго жураўлём, нібы выпусташаны, выдзьмуты знутры і звонку, закрыты парканам, што абыгрываецца артыстамі і як дарога, і як свайго роду панцыр (у яго, як у скуру, «загортваецца» Марка ў адным з эпізодаў).
Спектакль пачынаецца з гукаў завеі. Магутны, пранізлівы вецер прадзімае людзей, моцна прыціснутых адно да аднаго і схаваных у будане. Быццам лістота ападае з восеньскага дрэва на дол — з чалавечых рук выслізгваюць катанкі. Калоцячыся ад холаду, людзі спрабуюць сагрэцца, адчуць цеплыню бліжняга свайго. Марка падносіць сваім суседзям катанкі, яны абуваюцца і… пачынаецца свята Калядаў. З першай сцэны відавочная злучнасць, знітаванасць масоўкі, гэта дазваляе зрабіць высновы пра пэўнасць акцёрскага ансамбля, пра тое, што народ у спектаклі — гэта асобны герой. Ствараецца духоўная чалавечая супольнасць, заснаваная не толькі на ўзаемадзеянні, але нават на адчуванні кожнага кожным, і не толькі ў руху, але і ў статыцы.
Асобныя рэчы набываюць у спектаклі значэнне сімвалаў. Можна прыгадаць камень у руках Маркі, які ён апускае ў ваду (сімвал граху альбо помсты), хустку Алены ў вясельным абрадзе; безліч чырвоных клубкоў, што атаясамляюцца то з пырскамі крыві, то з ніткамі злашчаснага лёсу, якія заблытваюць-разблытваюць людзі, то з абярэгамі ад чорнай энергіі злых духаў. Сімвалічным выступае нават спалучэнне пэўных колераў — чорнага, чырвонага і белага (сукенка Ганны кантрастуе з касцюмамі іншых персанажаў), традыцыйных для беларусаў. Вобраз вады таксама мае знакавую прыроду. Яшчэ на пачатку пастаноўкі герой узіраецца ў яе і быццам бачыць сваю будучыню — разглядае тую пачвару, якой неўзабаве стане.
Марка, Ваўкалак, заяўлены нібы ў дзвюх іпастасях — малады (яго іграе Дзмітрый Каваленка) і стары, ён жа апавядальнік (Пятро Ламан), які, прыгадваючы, нібыта азіраецца на сваё мінулае, пераацэньвае яго. Малады і стары існуюць то паасобку, то паралельна, як паловы аднаго цэлага. Калі першы больш выбуховы, палкі, нястрымны ў сваім пачуцці-жарсці, бо пражывае ўсе драматычныя падзеі — фатальную закаханасць у Алену, яе гвалтоўнае вяселле з нялюбым Іллёй, загаворанае зелле дудара Арцёма, якое праз сілу выпівае, сваё жудаснае ператварэнне ў ваўкалака, то другі больш стрыманы, хоць у гэтым спакоі адчуваецца яго глыбокі ўнутраны боль. Стылістыцы спектакля (народна-міфалагічнай, язычніцкай у сваёй аснове) збольшага не ўласцівыя хрысціянскія матывы, хоць ідэя абодвух твораў, і літаратурнага, і сцэнічнага, — менавіта біблейская, евангельская. Бадай, найлепш яна прасочваецца ў песні пра трох анёлаў:
Ой, ішлі-прайшлі да тры янгалы,
Што вялі яны душу, душу грэшную.
Ой, і што жа ты, душа, міма раю прайшла?
Ой, і чым жа ты, душа, правінілася?
Як сэнсавы акцэнт яна некалькі разоў паўтараецца ў спектаклі; менавіта яе пяе Марка ў старасці.
Вылучаецца ў пастаноўцы і вобраз дудара Арцёма (Арцём Герак). Поўны драматызму, ён раскрываецца ў дзвюх жыццёвых сітуацыях: на вяселлі, дзе спакушае Марку загавораным пітвом (нахабна, цынічна, з упэўненасцю ва ўсёдазволенасці), і пасля выкрадання ваўкалакам дачкі. Спачатку ён разгублены, потым раз’юшаны, гатовы біцца за родную душу на смерць, а ў фінале сцэны поўны трагічнай роспачы. Вобраз жывы, пераканальны, цэласны.
Скупымі, лаканічнымі фарбамі малююць сваіх драматычных гераінь Юлія Крашэўская (Алена) і Ульяна Ацясава (Ганка, скрадзеная дачка Арцёма) — вобразы атрымаліся змястоўнымі, дакладнымі.
У фінале спектакля Марка, праходзячы складаны шлях, ізноў робіцца чалавекам. Ён назапашвае ў сабе моц, каб адрадзіцца, хоць, зразумела, яму ў гэтым дапамагаюць і магічныя сілы — Волат у выкананні Юрыя Цвіркі, аднак рэжысёрка не надта націскае на гэтую акалічнасць: яна верыць у магчымасці самога чалавека пазбавіцца ад граху, нянавісці, крыважэрнай прагі помсты.
Юрый Іваноўскі