У пошуку пун­кту збор­кі

Па­вод­ле са­ма­выз­на­чэн­ня гэ­та «актыў­ная арт-пля­цоў­ка для прэ­зен­та­цыі акту­аль­на­га бе­ла­рус­ка­га і сус­вет­на­га мас­тац­тва». Яе ад­крыц­цё ад­бы­ло­ся ў 2009-м, і за ка­рот­кі тэр­мін «Ў» ста­ла не то­ль­кі га­лоў­най вы­ста­вач­най пра­сто­рай у сек­та­ры не­дзяр­жаў­ных інсты­ту­цый мас­тац­тва, але і мес­цам экс­пе­ры­мен­таў, сус­трэч і дыс­ку­сій. Яна ўтрым­лі­вае скла­да­ны ба­ланс па­між ка­мер­цый­най га­ле­рэ­яй і цэн­трам су­час­на­га мас­тац­тва, а ў сва­ёй пер­спек­ты­ве імкнец­ца стаць ме­на­ві­та па­ўна­вар­тас­ным дру­гім. Ана­ла­гаў і істот­най кан­ку­рэн­цыі ў Мін­ску ў яе па­куль ня­ма.

Су­час­нае мас­тац­тва ў кан­тэк­сце інсты­ту­цыі. Бе­ла­рус­кі кейс

Ві­да­воч­на, што арт-інсты­ту­цыя з’яў­ля­ецца не то­ль­кі асно­вай пра­цы сіс­тэ­мы су­час­на­га мас­тац­тва, але і ўмо­вай яе існа­ван­ня. Дзяр­жаў­ныя му­зеі, пры­ват­ныя га­ле­рэі, цэн­тры су­час­на­га мас­тац­тва за­бяс­печ­ва­юць пра­цэс уз­ае­ма­да­чы­нен­няў мас­тац­тва з аўды­то­ры­яй, ства­ра­юць маг­чы­масць та­кіх інтэ­рак­цый. Акра­мя та­го, інсты­ту­цыі за­бяс­печ­ва­юць як улас­на раз­віц­цё су­час­на­га арту, так і фар­му­лю­юць, фар­му­юць, фік­су­юць спо­са­бы яго ка­му­ні­ка­цыі, у тым лі­ку мо­ву. Што мож­на ска­заць пра інсты­ту­цы­яна­ль­ны лан­дшафт Мін­ска? Ці змя­ніў­ся ён? Якія іні­цы­яты­вы гэ­та­му спры­ялі?

— Ты зга­да­ла пра­ект «Ра­ды­ус ну­ля». Ка­лі Рус­лан Ваш­ке­віч пры­йшоў з ім у га­ле­рэю, мы пры­ня­лі та­ды ра­шэн­не, і мне яно зда­ецца і ця­пер ве­ль­мі пра­­віль­­ным, — ад­хі­ліц­ца ад ку­ра­тар­ства. У тым сэн­се, што нам бы­ла важ­ная пра­ява іні­цы­яты­вы прад­стаў­ні­ка­мі арт-су­по­ль­нас­ці.

Тым не менш га­ле­рэя ста­ла той пля­цоў­кай, на якой ад­быў­ся шэ­раг сус­трэч і дыс­ку­сій, што адзна­чы­лі старт да­след­чай дзей­нас­ці пра­екта «Ра­ды­ус ну­ля». Акра­мя та­го, та­ды вы­яві­лі­ся фак­тыч­ныя су­вя­зі і ста­сун­кі ўнут­ры арт-поля, аген­ты яко­га ад­да­ва­лі пе­ра­ва­гу роз­ным трак­тоў­кам су­час­на­га бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва, у тым лі­ку і мо­ве яго інтэр­прэ­та­цый.

— Так. Пля­цоў­ка га­ле­рэі бы­ла та­кой і та­кой жа з’яў­ля­ецца і сён­ня. Ня­гле­дзя­чы на тое, што га­ле­рэя за­рэ­гіс­тра­ва­ная як ка­мер­цый­ная арга­ні­за­цыя і пры­ват­ныя асо­бы ста­яць у асно­ве яе ства­рэн­ня. Тым не менш мы на­цэ­ле­ныя на тое, каб быць пля­цоў­кай уз­ае­ма­дзе­яння аген­таў бе­ла­рус­ка­га арт-поля. Мы за­ўсё­ды пад­трым­лі­ва­лі і пад­трым­лі­ва­ем важ­ныя іні­цы­яты­вы мас­тац­ка­га ася­род­дзя. Так, ад­гук­нуў­шы­ся на ідэю та­го ж Рус­ла­на Ваш­ке­ві­ча пра­вес­ці «Бе­ла­рус­кі па­ві­ль­ён 53 Ве­не­цы­янска­га бі­ена­ле ў Мін­ску» (3—6 чэр­ве­ня 2009, «Бе­лэк­спа»), га­ле­рэя ўдзе­ль­ні­ча­ла ў по­шу­ку ку­ра­та­ра, арга­ні­за­цыі вы­ста­вы і су­пра­ва­джа­ль­ных ме­рап­ры­емстваў, дзя­лі­ла­ся пра­цоў­ны­мі кан­так­та­мі, рэ­сур­са­мі і г.д. Пра­ект «Ра­ды­ус ну­ля» на за­во­дзе «Га­ры­зонт», акра­мя сва­ёй асноў­най за­да­чы, фак­тыч­на за­даў но­вы мод­ны тон, ка­лі час­тка су­по­ль­нас­ці ўсвя­до­мі­ла, што мож­на вы­ка­рыс­тоў­ваць аль­тэр­на­тыў­ныя пра­сто­ры, а не толь­­кі кла­січ­ныя вы­ста­вач­ныя.

Хто сён­ня змог бы ўзяць на ся­бе іні­цы­яты­ву і ад­каз­насць аца­ніць, па­гля­дзець і асэн­са­ваць 2010-я? Сап­раў­ды, ве­ль­мі важ­на ўсве­дам­ляць тое, што ад­бы­ло­ся за 10 га­доў. Та­кое разуменне па­він­на быць па­трэ­бай са­міх акта­раў арт-поля. Мы га­то­выя стаць парт­нё­ра­мі та­ко­га пра­екта, але кру­та, ка­лі гэ­ты за­пыт бу­дзе сфар­му­ля­ва­ны са­мім ася­род­дзем. Тым бо­льш ёсць но­выя гу­ль­цы і ў інсты­ту­цы­яна­ль­ным по­лі. Мне зда­ецца, ка­лі то­ль­кі мы як інсты­ту­цыя бу­дзем іні­цы­яваць та­кія пра­цэ­сы, то мо­гуць уз­ні­каць аб­ві­на­вач­ван­ні ў не­аб’ек­тыў­нас­ці.

Зра­зу­ме­ла, та­кія да­след­чыя і ана­лі­тыч­ныя пра­екты, якія пад­во­дзяць не­й­кія вы­ні­кі, ве­ль­мі па­трэб­ныя. Але што зна­чыць пад­вес­ці вы­ні­кі? На­пэў­на, гэ­та так­са­ма ўвес­ці, вы­най­сці або за­па­зы­чыць мо­ву для та­ко­га ана­лі­зу, па­спра­ба­ваць зра­біць яе ка­лі не ўні­вер­са­ль­най, дык пры­нам­сі агу­ль­най і акту­аль­най для ўсіх удзе­ль­ні­каў арт-пра­цэ­су?

— Я б па­ста­ві­ла пы­тан­не пра тое, ці ка­му­ні­ку­ем мы на­огул? Ця­пер не ма­гу ўспом­ніць яркіх дыс­ку­сій апош­ня­га ча­су, хі­ба то­ль­кі ў са­цы­яль­ных сет­ках. На мой по­гляд, яны па­він­ны быць па­ста­янны­мі. Сён­ня склад­ва­ецца ўра­жан­не ха­атыч­нас­ці, раз­авас­ці, не­пас­ля­доў­нас­ці ў вы­бу­доў­ван­ні і ўка­ра­нен­ні но­вых дыс­кур­саў. Зноў уз­ні­кае пы­тан­не ад­каз­нас­ці за ідэн­ты­фі­ка­цыю та­кіх актыў­нас­цей. Зноў жа, я мяр­кую, гэ­та му­сіць быць па­трэ­ба пра­фе­сі­яна­лаў, а не толь­кі за­да­ча інсты­ту­цыі, існа­ван­не якой ва ўмо­вах Бе­ла­ру­сі хут­чэй не­ве­ра­год­ная з’я­ва і ўні­ка­ль­ная маг­чы­масць для пра­фе­сій­на­га раз­віц­ця ўдзе­ль­ні­каў ку­ль­тур­на­га пра­цэ­су.

Ты ка­жаш фак­тыч­на пра рэ­жым вы­жы­ван­ня сён­ня, акту­аль­ны пра­ктыч­на для ўсіх гу­ль­цоў у гэ­тым по­лі?

— Так. На­прык­лад, за гэ­тыя 10 га­доў дзве ве­ль­мі моц­ныя інсты­ту­цыі бы­лі ад­кры­тыя, раз­гар­ну­лі сваю дзей­насць, але вы­му­ша­ныя бы­лі яе спы­ніць: «ЦЭХ» і га­ле­рэя «Ста­лоў­ка XYZ». У Бе­ла­ру­сі да­во­лі агрэ­сіў­нае ася­род­дзе вы­жы­ван­ня, з роз­ных пры­чын, у тым лі­ку — з-за фі­нан­са­вага склад­ніка.

Та­ды атрым­лі­ва­ецца, што та­кія іні­цы­яты­вы-інсты­ту­цыі мо­гуць існа­ваць час­ця­ком у фар­ма­це тэм­па­ра­ль­ных, ча­со­вых пра­ектаў. Бо ча­му на арт-інсты­ту­цыю ўскла­да­ецца сто­ль­кі надзей і ад­каз­нас­цей? Яна, ва­ло­да­ючы не­йкі­мі рэ­сур­са­мі, здо­ль­ная вы­кон­ваць свае фун­кцыі: вес­ці вы­ста­вач­ную дзей­насць, пад­трым­лі­ваць між­на­род­ныя ка­му­ні­ка­цыі, раз­ві­ваць ла­ка­ль­нае ўза­ема­дзе­янне, пра­ца­ваць з роз­ны­мі аўды­то­ры­ямі і, вя­до­ма, ад­соч­ваць, фар­ма­ваць, вы­ву­чаць архі­вы, аку­му­ля­ваць ве­ды і мно­гае іншае. Ад­нак ка­лі інсты­ту­цыі, у тым лі­ку на­зва­ныя та­бой, існу­юць у ка­рот­ка­тэр­мі­но­вым фар­ма­це, та­ды шэ­раг фун­кцый про­ста не­ажыц­цяў­ля­ль­ны.

— На сён­няш­ні мо­мант у Мін­ску пра­цуе не так шмат пра­сто­раў: га­ле­рэя «Ў», «Ок16», «Кор­пус», Па­лац мас­тац­тва...

За­ўва­жу, што ўсе пе­ра­лі­ча­ныя — гэ­та пры­ват­ныя, не­дзяр­жаў­ныя пля­цоў­кі. Важ­на так­са­ма раз­умець: ана­лі­за­ваць і ацэ­нь­ваць мож­на дзей­насць іні­цы­ятыў, якія раз­гор­тва­юцца ў ча­се і да­юць ста­бі­ль­ныя вы­ні­кі, тое, што ўбу­доў­ва­ецца ў тэн­дэн­цыі. Якія на­прам­кі бы­лі ахоп­ле­ныя га­ле­рэ­яй у гэ­тыя 10 га­доў і ці мож­на ка­заць пра за­пуск пэў­ных пра­цэ­саў?

— Гэ­та бы­лі ве­ль­мі роз­ныя пра­гра­мы: ку­ра­тар­ская ад­ука­цый­ная плат­фор­ма, пра­гра­ма па арт-ме­не­джмен­це, дзі­ця­чыя твор­чыя май­стэр­ні. Не­ка­то­рыя з іх рэ­алі­зоў­ва­лі­ся на па­ста­яннай асно­ве. Ця­пер мож­на на­зі­раць не­вя­лі­кае зні­жэн­не актыў­нас­цей, звя­за­нае з пе­ра­ездам. На да­дзе­ны мо­мант мы рых­ту­ем за­пуск но­вых і пе­ра­заг­руз­ку па­спя­хо­вых на­прам­каў, у тым лі­ку се­рыю ад­ука­цый­ных пра­грам у га­лі­не су­час­на­га мас­тац­тва для шы­ро­кай аўды­то­рыі.

Бе­ла­рус­кае су­час­нае мас­тац­тва: моў­ныя сіс­тэ­мы інтэр­прэ­та­цый

Да­вай па­га­во­рым пра вы­ні­кі дзе­ся­ці­год­дзя праз пер­спек­ты­ву да­след­чы­каў і экс­пер­тнай су­по­ль­нас­ці — знеш­няй, унут­ра­най (тут пы­тан­не «пер­шас­нас­ці», ары­гі­на­ль­нас­ці і па­сля­доў­нас­ці мер­ка­ван­няў і ад­кры­тас­ці пра­фе­сій­ных су­по­ль­нас­цяў), — якія фар­му­юць мо­ву бе­ла­рус­ка­га су­час­на­га мас­тац­тва. Бо, па­га­дзі­ся, су­час­нае мас­тац­тва не існуе па-за арты­ку­ля­цый­ны­мі па­ля­мі, іншы­мі сло­ва­мі — па-за моў­ны­мі сіс­тэ­ма­мі інтэр­прэ­та­цыі. Якая мо­ва, ры­то­ры­ка га­ва­рэн­ня пра бе­ла­рус­кае мас­тац­тва? Хто і як ста­віць пра­бле­мы, зноў жа, якой мо­вай ка­рыс­та­ецца? Якія са­мі на­ра­ты­вы і фар­мат вы­каз­ван­няў? Ці ўбу­доў­вае кры­ты­ка су­час­нае мас­тац­тва ў куль­тур­нае поле? Хто інвес­туе ў кры­ты­каў: мас­так, інсты­ту­цыя або ўво­гу­ле ніх­то?

— Мас­та­кі, кры­ты­кі, інсты­ту­цыі ў нас інвес­ту­юць ад­но ў ад­на­го і са­мі ў ся­бе, і гэ­та за­мкнё­нае ко­ла! Што да мі­ну­ла­га дзе­ся­ці­год­дзя, спра­бу­ючы вы­зна­чыць клю­ча­выя кроп­кі, важ­на па­зна­чыць плат­фор­му Art Aktivist, якую іні­цы­яваў Сяр­гей Ша­бо­хін (мас­так і ку­ра­тар) і пад­тры­маў Сяр­гей Кі­руш­чан­ка (мас­так і ку­ра­тар). Пра­ект стар­та­ваў ве­ль­мі кру­та, і зда­ва­ла­ся, што вось яна, пля­цоў­ка, дзе вы­пра­цоў­ва­ецца гэ­тая мо­ва да­след­чы­ка­мі і экс­пер­тнай су­по­ль­нас­цю.

Ты ка­жаш пра спро­бу ства­рэн­ня ўстой­лі­вай пля­цоў­кі з маг­чы­мас­цю адэкват­най су­час­най ана­лі­ты­кі на па­ста­яннай асно­ве?

— Так, але пра­ект быў спы­не­ны. Бо без сталага фі­нан­са­ван­ня іні­цы­яты­ва зга­сае і пе­ра­ры­ва­ецца. Пра­бле­ма ў тым, што ня­ма па­ста­янна­га пра­цэ­су, увесь час уз­ні­ка­юць пры­пын­кі. Амаль ад­на­ча­со­ва па­ча­ла­ся пра­ца над пра­ектам «KALEKTAR» — пер­шая спро­ба зра­біць ацэн­ку вя­ліз­на­га ча­са­ва­га ад­рэз­ка ў 40 га­доў. Гэ­та так­са­ма бы­ла пры­ват­ная іні­цы­яты­ва. Так, мож­на ка­заць, што за гэ­тае дзе­ся­ці­год­дзе ўзнік­ла но­вая плат­фор­ма ана­лі­зу і архі­ва­ван­ня бе­ла­рус­ка­га су­час­на­га мас­тац­тва, яго кры­тыч­нае асэн­са­ван­не. У 2015-м да­след­чая плат­фор­ма «KALEKTAR» за­пус­ці­ла два рэ­сур­сы: энцык­ла­пе­дыю бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва «INDEX» і збор эсэ пра мас­тац­кія вы­каз­ван­ні ў бе­ла­рус­кім су­час­ным мас­тац­тве «ZBOR», а ў 2018-м ад­бы­ла­ся вы­стаў­ка «ZBOR Іn Progress». Плат­фор­ма ство­ра­ная, але пра­цуе яна ў за­па­во­ле­ным рэ­жы­ме і з вя­лі­кі­мі пры­пын­ка­мі. Гэ­та зноў рэ­сур­снасць: лю­дзі, час, гро­шы... За­ймац­ца та­ко­га ро­ду пра­ектам ве­ль­мі скла­да­на. Ад­нак за дзе­ся­ці­год­дзе гэ­та крок, вя­ха, як мі­ні­мум старт.

Ці не зда­ецца та­бе, што ў кан­тэк­сце пра­екта «ZBOR Іn Progress» бы­ла спро­ба ад­рэф­лек­са­ваць апош­нія 30-40 га­доў бе­ла­рус­ка­га арту праз раз­мет­ку і аб­азна­чэн­не важ­ных падзей: вы­стаў, да­сле­да­ван­няў, аж да кан­крэт­ных тво­раў асоб­ных мас­та­коў, якія па­ўплы­ва­лі, на дум­ку экс­пер­таў, на агу­ль­ную кар­ці­ну бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва гэ­та­га пе­ры­яду?

— Ме­на­ві­та так. Вы­зна­чы­лі і за­фік­са­ва­лі пэў­ныя най­важ­ней­шыя кроп­кі. Але, зноў жа, не­абход­на ра­біць тлу­ма­чэн­не, што гэ­та пра­ца не з’яў­ля­ецца па­ўна­вар­тас­ным зрэ­зам, гэ­та ўсё ж фраг­мент агу­ль­най кар­ці­ны. Па­зі­цыя арга­ні­за­та­раў пра­екта ад­кры­тая, яны за­клі­ка­юць да лю­бых пра­па­ноў, ка­мен­та­роў ды іншых трак­то­вак.

Ча­му та­ко­га кштал­ту пра­па­ноў не бы­ло? Гэ­та пра­бле­ма ася­род­дзя, яго фраг­мен­та­ва­нас­ці? Аль­бо ад­сут­нас­ці не­йкіх усто­яных унут­ры арт-су­по­ль­нас­ці су­вя­зяў, уз­ае­ма­адно­сін? А мо­жа, не­зра­зу­ме­лы за­клік?

— «ZBOR» уз­нік як ад­каз на па­трэ­бу пэў­най ко­ль­кас­ці лю­дзей у по­шу­ку кро­пак апо­ры, ад­штур­хнуў­шы­ся ад якіх мож­на бы­ло б ісці да­лей. Ча­му пра­ект не па­паў­ня­ецца іншы­мі гіс­то­ры­ямі, пун­кта­мі гле­джан­ня? Я на­ват не ве­даю, ка­му за­да­ваць гэ­тае пы­тан­не.

Доб­ра. Та­ды ці мо­жам мы ка­заць, што ў да­дзе­ным пра­екце ад­бы­ла­ся яшчэ ад­на спро­ба афар­млен­ня той мо­вы, якая за­клі­ка­на ад­рэф­лек­са­ваць і арты­ку­ля­ваць апошнія 30-40 га­доў бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва, а так­са­ма ўбу­доў­ваць са­мо су­час­нае мас­тац­тва ў по­лі­фа­ніч­нае ку­ль­тур­нае поле? Пры­ма­ючы пад ува­гу, што та­кія спро­бы ўжо бы­лі і мы ка­за­лі ў па­чат­ку раз­мо­вы, на­прык­лад, пра маштабны праект «Ра­ды­ус ну­ля. Анталогія арт-нулявых». На што яшчэ мож­на аб­апер­ці­ся?

— Архі­вы га­ле­рэі «Шос­тая лі­нія». Маг­чы­ма, я кеп­ска інфар­ма­ва­ная, але яны ў бо­ль­шай сту­пе­ні ві­зу­аль­ныя, скан­цэн­тра­ва­ныя хут­чэй на фо­та­да­ку­мен­та­цыі, чым на рэ­флек­сіі. Тым не менш у кан­тэк­сце пра­екта «ZBOR» аку­рат і ад­бы­ла­ся спро­ба па­чаць раз­мо­ву і за­фік­са­ваць тое, што мы па­мя­та­ем, з да­лу­чэн­нем спе­цы­яліс­таў, якія змаг­лі мно­гія падзеі арты­ку­ля­ваць.

Так­ты­кі і стра­тэ­гіі

Вер­нем­ся ў клю­ча­выя пра­екты дзе­ся­ці­год­дзя, якія ка­лі не змя­ні­лі, дык ста­лі зна­ка­мі не­абход­нас­ці змен у бе­ла­рус­кім мас­тац­тве, — гэ­та анлайн-плат­фор­ма «Art Aktivist». Ты за­зна­чы­ла: на сён­няш­ні дзень пра­ект бо­льш не раз­ві­ва­ецца. Ці не ду­ма­еш ты, што, азна­ме­на­ваў­шы са­бой гэ­ты жа­да­ны зрух па­ра­дыг­маў, пе­ра­ход з «парт­ызан­скіх прак­тык» да «актыў­най стра­тэ­гіі», гэ­ты пра­ект так­са­ма за­свед­чыў не­га­тоў­насць бе­ла­рус­ка­га мас­тац­тва, а так­са­ма яго аген­таў да та­кіх пе­ра­мен? Іншы­мі сло­ва­мі, у не­йкі мо­мант усе вы­му­ша­ны бы­лі ад­пра­віц­ца на по­шук і вы­на­ход­ніц­тва іншых мар­шру­таў, бо­льш муд­ра­ге­ліс­тых і скла­да­ных?

— Так, маг­чы­ма. У пэў­ным сэн­се, пра­цяг­ва­ючы ідэю арт-акты­віз­му, пра­цуе пра­ект, які раз­ві­ва­юць Во­ля Сас­ноў­ская, Аляк­сей Ба­ры­сё­нак, Дзі­на Жук і Мі­ка­лай Спя­сіў­цаў «Пра­цуй Бо­льш! Ад­па­чы­вай Бо­льш!». Гэ­та ве­ль­мі кру­тая но­вая су­час­ная струк­ту­ра, што, ад­нак, не пра­цуе на шы­ро­кую пуб­лі­ку. Гэ­та, ка­лі мож­на так ска­заць, пра­фе­сій­ная між­на­род­ная ту­соў­ка мас­та­коў, ку­ра­та­раў, кры­ты­каў, якая раз­ві­ва­ецца, вы­ка­рыс­тоў­ва­ючы но­выя фор­мы ка­му­ні­ка­цыі і прэ­зен­та­цыі. Зна­чыць, сён­ня та­ко­га ро­ду фар­ма­ты за­пат­ра­ба­ва­ныя, та­кія ды­на­міч­ныя плат­фор­мы, дзе лю­дзі сус­тра­ка­юцца, зна­ёмяц­ца, ад­укоў­ва­юцца, не­шта вы­раб­ля­юць су­мес­на. І ка­лі ты не ўдзе­ль­нік гэ­та­га пра­цэ­су, то ты пра­ктыч­на ні­чо­га не мо­жаш пра гэ­та ве­даць.

Ка­лі ты не ў па­то­ку, не час­тка падзеі ці ту­соў­кі, то яна для ця­бе ня­бач­ная?

— На­пэў­на, яна, гэ­тая іні­цы­яты­ва, і не мо­жа існа­ваць у іншым фар­ма­це.

Маг­чы­ма, у бо­льш маш­таб­ным і ад­кры­тым фар­ма­це арт-акты­візм па­куль тут не­жыц­цяз­до­ль­ны?

— Як ні дзіў­на, пра­ект «Пра­цуй Бо­льш! Ад­па­чы­вай Бо­льш!» на­гад­вае мне «Бе­ла­рус­кі клі­мат», які так­са­ма асвой­ваў роз­ныя ку­ль­тур­ныя пра­сто­ры. Дзей­насць «Пра­цуй Бо­льш! Ад­па­чы­вай Бо­льш!» ад­па­вя­дае не­йка­му агу­ль­на­му на­строю сён­ня. А «Бе­ла­рус­кі клі­мат» мож­на, у да­дзе­ным вы­пад­ку, на­зы­ваць арт-акты­віс­та­мі свай­го ча­су.

Адзна­чу, што якраз «Бе­ла­рус­кі клі­мат», іх акцыі і пуб­ліч­ныя інтэр­вен­цыі фар­ма­ва­лі но­вы тып уз­ае­ма­дзе­яння з пуб­лі­кай, гле­да­чом як з час­ткай га­рад­ско­га ася­род­дзя. І гэ­та ў ча­сы кан­ца 1980-х. У па­чат­ку ж 10-х ужо на­ша­га, ХХІ ста­год­дзя пра­ект Сяр­гея Ша­бо­хі­на «Art Aktivist» быў спро­бай вы­вес­ці гэ­тае ўза­ема­дзе­янне на якас­на іншы ўзро­вень пуб­ліч­нас­ці. Па­ка­заць, што ёсць маг­чы­масць і пер­спек­ты­вы но­вых су­вя­зяў з іншы­мі аўды­то­ры­ямі, або іх сфар­ма­ваць. Та­му і зме­на парт­ызан­ства на арт-акты­візм, хут­чэй за ўсё, пра­ект не да кан­ца ўда­лы, у вы­ні­ку гэта ста­ла стра­тэ­гі­яй асоб­ных ту­со­вак, а не ўні­вер­са­ль­най гіс­то­ры­яй. У якім вы­пад­ку ў гэ­ты пра­цэс усту­пае інсты­ту­цыя і ці ўсту­пае на­огул?

— Арт-інсты­ту­цыя па­він­на іні­цы­яваць мно­гія рэ­чы, пад­трым­лі­ваць іх і раз­ві­ваць, але ў рэ­аль­нас­ці ве­даю, як гэ­та не­ве­ра­год­на скла­да­на ў бе­ла­рус­кай сі­ту­ацыі. Ад­нак фак­тыч­на праз арга­ні­за­цыю ад­ука­цый­ных пра­грам, ме­та­дыч­на, шчы­ль­на і па­сля­доў­на мы якраз гэ­тым і за­йма­емся.

Та­кім чы­нам, ці атрым­лі­ва­ецца бо­льш актыў­на інвес­та­ваць у гэ­тае поле? Акра­мя та­го, раз­умець яго па­тэн­цы­ял, моц­ныя і сла­быя ба­кі.

— У Арту­ра Клі­на­ва быў та­кі пры­го­жы і на­гляд­ны воб­раз, як вы­мы­ван­не ку­ль­тур­на­га плас­та ў Бе­ла­ру­сі: то­ль­кі ён на­за­паш­ва­ецца — ад­бы­ва­ецца шэ­раг падзей, якія спры­яюць яго раз­мы­ван­ню. Сён­ня, на­прык­лад, ёсць ад­чу­ван­не, што на­за­па­ша­ны ў гэ­тыя 10 га­доў ку­ль­тур­ны рэ­сурс злёг­ку раз­мы­ва­ецца. Ад­ны з’е­ха­лі, іншыя ба­чаць сваю бу­ду­чы­ню ў асоб­ных пра­сто­ра­вых ка­тэ­го­ры­ях. Зда­ецца, мы зна­хо­дзім­ся ў кроп­цы пры­лі­ваў і ад­лі­ваў. У нас мо­ра ня­ма, але яно не­як вір­ту­аль­на пры­сут­ні­чае. У пер­шай па­ло­ве дзе­ся­ці­год­дзя бы­ло бо­льш па­трэ­бы і іні­цы­ятыў аб’­ядноў­вац­ца ў пра­ектах, дыс­ку­сі­ях, аб­мер­ка­ван­нях. Бы­ло па­чуц­це адзі­на­га поля, дзе ўсе га­то­выя да актыў­ных уз­ае­ма­дзе­янняў. Ад­нак апош­нія не­ка­ль­кі год я на­зі­раю раз­гру­поў­ку, як быц­цам ня­ма пун­кту збор­кі, агу­ль­най ідэі. І я раз­умею, ча­му так ад­бы­ва­ецца: атры­маў­шы пэў­ны во­пыт, сет­ку кан­так­таў, інстру­мен­тар, лю­дзі хо­чуць дзей­ні­чаць і рэ­алі­зу­юць свае аўта­ном­ныя пра­екты. Ад ідэі аб’­ядна­най арт-су­по­ль­нас­ці мы раз­бры­лі­ся па сва­іх улас­ных пра­ектах і дзей­ні­ча­ем па сва­іх тра­екто­ры­ях. І гэ­та цал­кам вы­тлу­ма­ча­ль­на і пра­ві­ль­на. Па­ча­ка­ем пры­лі­ву, ка­лі па­трэ­ба аб’­ядноў­вац­ца зноў ста­не акту­аль­най.

Раз­віц­цё аўды­то­рый

У да­дзе­ным кан­тэк­сце важ­на вы­зна­чыць, на­ко­ль­кі ад­чу­ва­ль­нае бе­ла­рус­кае гра­мад­ства да пуб­ліч­на­га вы­каз­ван­ня. Ці мо­жа су­час­нае мас­тац­тва ў гэ­тым вы­пад­ку стаць пра­вад­ні­ком змен аль­бо вы­клі­каць пэўны ад­чу­ва­ль­ны гра­мад­скі рэ­за­нанс? Тут ізноў важ­ным фак­та­рам вы­сту­пае мо­ва, але як інстру­мент вы­каз­ван­ня са­мо­га мас­тац­тва: ці ста­ла яна бо­льш зра­зу­ме­лай?

— На­ша аўды­то­рыя ве­ль­мі шы­ро­кая, за гэ­тыя дзе­сяць га­доў яна рас­ла і змя­ня­ла­ся. Бы­лі і «агрэ­сіў­ныя» гле­да­чы, якія не раз­уме­лі, ку­ды тра­пі­лі. Та­ды мы і па­ча­лі ве­ль­мі сум­лен­ную раз­мо­ву з на­шы­мі на­вед­ні­ка­мі: ад­ука­цый­ныя пра­гра­мы, дыс­ку­сій­ныя пра­екты, су­пра­ва­джа­ль­ныя ме­рап­ры­емствы. Да нас увесь час пры­хо­дзяць шко­ль­ныя экс­кур­сіі, шмат бы­вае вы­клад­чы­каў, сту­дэн­таў, пры­чым не то­ль­кі про­фі­ль­ных твор­чых ВНУ, мас­та­коў, прад­стаў­ні­коў біз­нэ­су. Я б ска­за­ла, што на­ша пуб­лі­ка ад­чу­ва­ль­ная і га­то­вая да ды­яло­гу. На­вед­ні­кі лёг­ка ўсту­па­юць у ка­му­ні­ка­цыю. Не ве­даю, як у іншых мес­цах, але ў нас так скла­ла­ся ўжо да­ўно. Лю­дзі ка­мен­ту­юць вы­ста­вы аль­бо за­да­юць пы­тан­ні. Ве­ль­мі роз­ны фід­бэк, ад­нак у бо­ль­шас­ці сва­ёй гэ­та хут­чэй раз­умнае і за­ці­каў­ле­нае стаў­лен­не. У но­вай пра­сто­ры аўды­то­рыя і якас­на, і ко­ль­кас­на па­шы­ры­ла­ся.

Ці мож­на ка­заць пра тое, што пра­ца з гле­да­чом, прад­ума­ная, па­сля­доў­ная, па­ста­янная, пры­вя­ла да пра­грэ­су?

— Без­умоў­на. У гле­да­ча ёсць раз­умен­не та­го, што мас­тац­тва сён­ня вы­гля­дае па-інша­му. За­раз мы рых­ту­ем цэ­лы ком­плекс ад­ука­цый­ных пра­грам, дзе бу­дзем зра­зу­ме­ла рас­каз­ваць і пра су­час­нае мас­тац­тва, з роз­ны­мі гіс­та­рыч­ны­мі пер­спек­ты­ва­мі. У тым лі­ку пра­па­ноў­ва­ючы маг­чы­масць для пуб­ліч­ных дыс­ку­сій на­ша­му гле­да­чу.

Вы­ста­ва, як пра­ві­ла, су­пра­ва­джа­ецца не­йкім тэк­стам, ня­хай гэ­та бу­дзе тлу­ма­чэн­не аль­бо час­тка інста­ля­цыі. Ці га­то­вы гля­дач га­ле­рэі з та­кім тэк­стам уз­ае­ма­дзей­ні­чаць? І з яко­га ча­су пра гэ­та мож­на ка­заць?

— На са­мым па­чат­ку на­шай пра­цы мы, на­пэў­на, за­ўчас­на па­ста­ві­лі до­сыць вы­со­кую план­ку, ка­лі раз­мяш­ча­лі ў экс­па­зі­цыі вы­ста­вы мас­тац­тваз­наў­чыя тэк­сты. І гэ­та бы­ло ве­ль­мі цяж­ка для пуб­лі­кі, якая час­та не раз­уме­ла гэ­тую мо­ву. Ця­пер мы ста­ра­емся тэкст ра­біць мак­сі­ма­ль­на про­стым — і гэ­та пра­­віль­­на, ка­лі про­стай мо­вай та­бе вы­кла­да­юць сэн­са­выя акцэн­ты. Ха­чу адзна­чыць, што гэ­та ў тым лі­ку за­слу­га на­шых інклю­зіў­ных пра­ектаў.

Рас­ка­жы пад­ра­бяз­ней пра дзей­насць у гэ­тым кі­рун­ку, бо інклю­зіў­ныя пра­екты вы па­ча­лі яшчэ ў ну­ля­выя. Гэ­та бы­лі вы­ста­вы, пра­гра­мы, івэн­ты...

— Так. Не­ка­ль­кі пра­ектаў пра­во­дзі­лі з дзе­ць­мі з раз­ла­да­мі аўтыс­тыч­на­га спек­тру, так­са­ма з Бе­ла­рус­кім дзі­ця­чым хос­пі­сам быў вя­лі­кі вы­ста­вач­на-аду­ка­цый­ны пра­ект. Адзна­чу, што на той мо­мант у нас бы­ла вя­лі­кая пра­бле­ма да­ступ­нас­ці пра­сто­ры для мно­гіх груп лю­дзей — на­прык­лад, з фі­зіч­ны­мі асаб­лі­вас­ця­мі раз­віц­ця, — якую мы не да кан­ца та­ды ўсве­дам­ля­лі. Та­му пры пад­рых­тоў­цы но­вай пра­сто­ры га­ле­рэі акцэнтнай для нас ста­ла арга­ні­за­цыя без­ба­р’ер­на­га ася­род­дзя. Мы шмат уз­ае­ма­дзей­ні­ча­ем з гра­мад­скі­мі арга­ні­за­цы­ямі, на­прык­лад, Бе­ла­рус­кім та­ва­рыс­твам глу­хіх і Бе­ла­рус­кай аса­цы­яцы­яй да­па­мо­гі дзе­цям-інва­лі­дам і ма­ла­дым інва­лі­дам. На ад­ным з та­кіх су­мес­ных ме­рап­ры­емстваў мы па­зна­ёмі­лі­ся з Па­шам Ка­рон­чы­кам, у вы­ні­ку ён стаў на­шым су­пра­цоў­ні­кам — на­гляд­чы­кам экс­па­зі­цый­най за­лы. Іншае звыш­ці­ка­вае зна­ёмства — гэ­та Кі­рыл Ба­ры­саў, гіс­то­рык з ад­ука­цыі. Ён наш экс­кур­са­вод, пра­во­дзіць экс­кур­сіі па вы­ста­вач­ных пра­ектах га­ле­рэі з па­глыб­лен­нем у гіс­та­рыч­ны кан­тэкст тэ­мы, пра якую ён ка­жа. Яго экс­кур­сіі ка­рыс­та­юцца вя­лі­кай па­пу­ляр­нас­цю.

(Не)гіс­та­рыч­ная пер­спек­ты­ва

— Ка­лі я ду­маю пра Бе­ла­русь, раз­умею, што тут мо­жа быць хут­ка і лёг­ка не­шта зне­се­на або раз­бу­ра­на. Той жа са­мы пра­цэс пры­кмет­ны і ў мас­тац­тве. Ка­лі цэ­лы ку­ль­тур­ны пласт мо­жа знік­нуць і аб­ры­нуц­ца про­ста та­му, што яго не па­спе­лі за­фік­са­ваць і за­ха­ваць аль­бо сыш­лі лю­дзі — свед­кі падзей. Вось та­кая зям­ля, на якой ве­ль­мі час­та гіс­та­рыч­на-ку­ль­тур­ныя апоў­зні ад­бы­ва­юцца. Маг­чы­ма, нам усім про­ста трэ­ба пры­няць гэ­та як да­дзе­насць і пра­ца­ваць з тым, што ёсць.

Маг­чы­ма, гэ­та так­са­ма звя­за­на з гіс­то­ры­яй на­шай тэ­ры­то­рыі, з ку­ль­ту­рай і спад­чы­най, якія, не па­спеў­шы тут ука­ра­ніц­ца, сці­ра­лі­ся чар­го­вай ка­тас­тро­фай. Гэ­та пра­ктыч­на па­ста­яннае пра­йгра­ван­не пы­тан­няў ідэн­тыч­нас­ці, по­шук унут­ра­ных і знеш­ніх меж­аў, па­чы­на­ючы з пра­бле­мы, хто я ёсць. Сён­ня мы ста­но­вім­ся свед­ка­мі аб­ры­вач­ных і спа­ра­дыч­ных спроб склас­ці не­йкія гіс­та­рыч­ныя су­вя­зі, уба­чыць мі­ну­лыя дзе­ся­ці­год­дзі як ёміш­ча звя­за­на­га пе­ра­емна­га на­ра­ты­ву. І ня­ма га­тоў­нас­ці прад­ста­віць іншы па­ра­дак рэ­чаў, ду­маць не адзі­най лі­ней­най ма­дэл­лю, але ўба­чыць у асоб­ных, раз­роз­не­ных гіс­то­ры­ях свае пры­чы­ны і сваю не­абход­насць, якія мож­на па­ра­ўноў­ваць і ана­лі­за­ваць.

— Та­му адзін з акту­аль­ных на­прам­каў — пра­ца з архі­вам. У най­блі­жэй­шай бу­ду­чы­ні мы ча­ка­ем за­пуск на­шай но­вай пля­цоў­кі і но­ва­га пра­екта. Пра­сто­ру на Ра­каў­скай (бы­лы бу­ды­нак хле­ба­за­во­да) у пла­нах мы па­зна­ча­ем як Му­зей су­час­на­га мас­тац­тва. Гэ­та бу­дзе асоб­ная інсты­ту­цыя з вы­раз­най мі­сі­яй і пэў­най струк­ту­рай. Яе асно­вай ста­не архіў, ён бу­дзе ад­кры­ты для ла­ка­ль­ных і між­на­род­ных экс­пер­таў, ку­ра­та­раў, кры­ты­каў. Па­чат­ко­вай мэ­тай му­зея мы ба­чым збор і струк­ту­ра­ван­не архі­ва — як ба­зу для да­лей­ша­га вы­ву­чэн­ня, да­сле­да­ван­ня, пе­ра­асэн­са­ван­ня і г.д. Уся яго дзей­насць бу­дзе скі­ра­ва­ная на по­шук і раз­віц­цё пра­фе­сій­най асно­вы. Так, на сён­няш­ні дзень мы ма­ем агу­ль­ную кан­цэп­цыю бу­ду­чай інсты­ту­цыі, па­пя­рэд­нія да­моў­ле­нас­ці па пля­цоў­цы, дзе пра­ект бу­дзе рэ­алі­зоў­вац­ца. У на­шых пла­нах рас­пра­цоў­ка плат­фор­мы му­зея, ку­ды ўвой­дуць на­пра­цоў­кі, па­кла­дзе­ныя пра­ектам «ZBOR». Гэ­та асно­ва, з якой мож­на пра­ца­ваць да­лей.

Вольга Рыбчынская