Ра­бі кі­но, ча­ла­ве­ча!

Пад су­час­най на­звай Дзяр­жаў­ная вы­шэй­шая шко­ла кі­не­ма­тог­ра­фа, тэ­ле­ба­чан­ня і тэ­атра імя Ле­она Шы­ле­ра, свай­го пер­ша­га рэ­кта­ра, вя­до­мая з 1958-га, ка­лі да Дзяр­жаў­най вы­шэй­шай шко­лы кі­не­ма­таг­ра­фіі, ство­ра­най у 1948 го­дзе, да­лу­чы­ла­ся Дзяр­жаў­ная вы­шэй­шая шко­ла акцёр­ска­га май­стэр­ства, пе­ра­не­се­ная з Вар­ша­вы, да та­го ча­су не ад­ноў­ле­най па­сля вай­ны.

Мно­гія вя­до­мыя поль­скія рэ­жы­сё­ры і апе­ра­та­ры, та­кія як Анджэй Мунк, Януш Мар­ген­штэрн, Ві­та­льд Са­ба­чын­ьскі, Ежы Вуй­чык, Ста­ніс­лаў Ле­нар­то­віч, Януш На­сфе­тэр і тро­хі па­зней Анджэй Вай­да, Ежы Ска­лі­моў­скі і Ка­зі­меж Куц, бы­лі сту­дэн­та­мі гэ­тай шко­лы ў пер­шыя га­ды яе існа­ван­ня. У 1948—1950-х у шко­ле вы­кла­даў вы­біт­ны іта­ль­янскі кі­наз­наў­ца, рэ­жы­сёр і сцэ­на­рыст, бы­лы ды­рэк­тар Экс­пе­ры­мен­та­ль­на­га кі­на­цэн­тра і адзін з за­сна­ва­ль­ні­каў не­арэ­аліз­му ў кі­но Умбер­та Бар­ба­ра.

А да­лей — зор­ныя імё­ны Ра­ма­на Па­лан­ска­га, Кшыш­та­фа Кес­лёў­ска­га, Ежы Ска­лі­моў­ска­га, Кшыш­та­фа За­ну­сі, Мар­се­ля Ла­зін­ьска­га, Юлі­юша Ма­ху­льс­ка­га, Збіг­не­ва Рыб­чынь­ска­га, Яцэ­ка Бла­ву­та, Кшыш­та­фа Краў­зэ, Збіг­не­ва За­ма­хоў­ска­га, Цэ­за­рыя Па­зу­ры, Мал­га­жа­ты Шу­моў­скай, Мі­ха­ла Энглер­та і яшчэ мнос­тва і мнос­тва рэ­жы­сё­раў, акцё­раў, сцэ­на­рыс­таў і апе­ра­та­раў. Ся­род вы­пуск­ні­коў шко­лы — са­мыя зна­ка­мі­тыя прад­стаў­ні­кі поль­ска­га кі­не­ма­таг­ра­фіч­на­га і тэ­атра­ль­на­га мас­тац­тва, тыя, чы­імі на­ма­ган­ня­мі поль­ская ку­ль­ту­ра ста­ла вя­до­мая ва ўсіх кут­ках све­ту.

Ця­пе­раш­ні рэ­ктар Шко­лы док­тар Ма­ры­юш Гжэ­го­жэк уз­на­ча­ліў сваю аль­ма-ма­тар сем гадоў та­му. У 1991-м ён скон­чыў рэ­жы­сёр­скую май­стэр­ню зна­ка­мі­та­га Вой­це­ха Ежы Ха­са і ад­ра­зу атры­маў рэ­пу­та­цыю ад­на­го з са­мых ці­ка­вых ма­ла­дых рэ­жы­сё­раў поль­ска­га кі­но і тэ­атра. Яго стуж­кі «Раз­мо­ва з ча­ла­ве­кам з ша­фы» і «Ка­ра­ле­ва анё­лаў» па­поў­ні­лі шэ­раг яскра­вых поль­скіх фі­ль­маў дзе­вя­нос­тых. Вы­кла­даць у шко­ле Ма­ры­юш Гжэ­го­жэк па­чаў яшчэ сту­дэн­там, да­па­ма­га­ючы свай­му май­стру, і ні­ко­лі не па­кі­даў яе, атры­маў­ зван­не пра­фе­са­ра. А з 2012 го­да ён за­ймае ка­бі­нет рэ­кта­ра ў га­лоў­ным ад­мі­ніс­тра­цый­ным кор­пу­се, ста­рым асаб­ня­ку, па­бу­да­ва­ным сям’ёй ло­дзска­га прад­пры­ма­ль­ні­ка Оска­ра Ко­на ў 1903-м, дзе пры­няў дэ­ле­га­цыю на­ша­га ча­со­пі­са і лас­ка­ва па­га­дзіў­ся ад­ка­заць на пы­тан­ні.

Док­тар Гжэ­го­жэк, што скла­да­ней: зды­маць стуж­кі як рэ­жы­сёр або быць рэ­кта­рам та­кой вя­лі­кай і па­ва­жа­най уста­но­вы, як Ло­дзская кі­наш­ко­ла?

— Мне час­та за­да­юць гэ­тае пы­тан­не. І я ма­гу ад­ка­заць на яго, бо за­нят­кі тэ­атра­ль­най рэ­жы­су­рай і кі­наш­ко­ла ў ма­ім жыц­ці не­па­рыў­на звя­за­ны. Сю­ды я пры­йшоў упер­шы­ню сту­дэн­там яшчэ ў 1984-м, па­сля та­го як не­ка­ль­кі га­доў за­ймаў­ся гіс­то­ры­яй мас­тац­тваў у Яге­лон­скім уні­вер­сі­тэ­це ў Кра­ка­ве. Па за­кан­чэн­ні шко­лы я вы­кла­даў тут, стаў пра­фе­са­рам, але ўвесь час жыў па­між Лод­дзю і Вар­ша­вай, у якой у асноў­ным ста­віў спек­так­лі і зды­маў фі­ль­мы. Та­кі лад жыц­ця зра­біў­ся для мя­не на­ту­ра­ль­ным, і я не падзя­ляў гэ­тыя сфе­ры дзей­нас­ці. Бо­льш за тое, не­ка­лі я па­смей­ваў­ся з рэ­кта­раў, бо мне ка­за­ла­ся, што рэ­ктар — гэ­та ня­ўда­лы рэ­жы­сёр. Ад­нак у гіс­то­рыі шко­лы на­стаў та­кі мо­мант, ка­лі, як мне пад­ало­ся, яна не ме­ла доб­ра­га гас­па­да­ра, і я па­га­дзіў­ся стаць рэ­кта­рам, але пры ўмо­ве, што бу­ду не то­ль­кі чы­ноў­ні­кам, бо за­ўсё­ды пад­ыхо­джу да пра­блем твор­чым чы­нам.

Ка­лі мя­не аб­ра­лі рэ­кта­рам, над­ышоў час па­ся­ліц­ца ў Ло­дзі і бо­льш шчы­ль­на за­ймац­ца пра­б­ле­ма­мі кі­наш­ко­лы. Не­шта атры­ма­ла­ся зра­біць, не­шта — не, ад­нак я кі­рую шко­лай спе­цы­фіч­на, не­тра­ды­цый­на. Ка­му­сь­ці гэ­та пад­аба­ецца. Ды ёсць і та­кія, ка­му не пад­аба­ецца. Тым не менш гэ­ты мой тэр­мін на па­са­дзе рэ­кта­ра ўжо дру­гі — ка­ле­гі вы­ка­за­лі мне па­ва­гу і аб­ра­лі яшчэ раз, але ў лю­бым вы­пад­ку ў на­ступ­ным го­дзе ён скон­чыц­ца і я, на­рэш­це, бу­ду бо­льш за­ймац­ца мас­тац­твам. І, мяр­кую, гэ­та бу­дзе най­перш тэ­атр, бо ў тэ­атры я люб­лю маг­чы­масць пра­ца­ваць без спе­ху, люб­лю тэ­атра­ль­ную энер­ге­ты­ку, ра­бо­ту з акцё­ра­мі, а яе ў тэ­атры, зра­зу­ме­ла, ку­ды бо­льш. Ды, без­умоў­на, ёсць пла­ны і на здым­кі кі­нас­туж­кі. Іншая спра­ва, што ўмо­вы, па­трэб­ныя пры кі­на­выт­вор­час­ці, больш скла­да­ныя, чым у тэ­атры, кі­но вы­ма­гае ку-­ды бо­льш рэ­сур­саў ды вы­сіл­каў.

У чым сак­рэт по­спе­ху кі­наш­ко­лы? Змя­ня­юцца ча­сы, па­ка­лен­ні, са­ма тэх­ні­ка і тэх­на­ло­гія кі­но, а ў Лодзь кож­ны год з роз­ных кра­ін і кан­ты­нен­таў пры­язджае ўсё бо­льш ахвот­ні­каў стаць ва­шы­мі сту­дэн­та­мі.

— Я лі­чу, што спра­ва тут аб­са­лют­на ў рын­ка­вых, я б ска­заў, ка­пі­та­ліс­тыч­ных фак­та­рах. Па­ўсюль — і ў све­це, і ў Еўро­пе — па­ўста­юць пры­ват­ныя кі­наш­ко­лы, шмат якія з іх аб­апі­ра­юцца на гуч­ныя на­звы і імё­ны. Але я б вы­лу­чыў не­ка­ль­кі мо­ман­таў, што ўплы­ва­юць ме­на­ві­та на наш по­спех. Па-пер­шае, на­ша шко­ла мае да­во­лі гуч­нае, да­ўно вя­до­мае імя. Ся­род мнос­тва іншых кі­наш­кол мы вы­лу­ча­емся сва­ім сур’ёзным ха­рак­та­рам. Па­га­дзі­це­ся, сем­дзе­сят га­доў пра­цы ства­ра­юць пэў­ную рэ­пу­та­цыю. У гэ­тую рэ­пу­та­цыю ўва­хо­дзяць і сем дзе­ся­ці­год­дзяў пад­трым­кі з бо­ку дзяр­жа­вы, і на­шы сур’ёзныя ад­но­сі­ны да кі­но як да мас­тац­тва. Тут, у шко­ле, мы ста­вім­ся да кі­но ме­на­ві­та як да мас­тац­тва, гэ­та доб­ра вя­до­ма і так­са­ма пра­цуе на на-­ша рэ­на­мэ. На­шы ме­та­ды на­ву­чан­ня па­бу­да­ва­ны на эстэ­тыч­ных пры­нцы­пах. Мы вы­лу­ча­ем у на­шых сту­дэн­таў і раз­ві­ва­ем у іх гэ­ты эстэ­тыч­ны склад­нік ці не з са­мых уступ­ных экза­ме­наў. Мы шчы­ль­на пра­цу­ем са сту­дэн­та­мі, для нас важ­ная на­ша рэ­пу­та­цыя, тут ніх­то не мо­жа ска­заць, што за­пла­ціў гро­шы і про­ста атры­маў дып­лом. Сту­дэн­ты ў нас пра­цу­юць, і пра­цу­юць ве­ль­мі шмат. Мы вы­зва­ле­ны ад аб­авяз­ку за­ігры­ван­ня са сту­дэн­та­мі. У нас усё про­ста: ці раз­ві­ва­ешся, хо­чаш пра­ца­ваць, ці да па­ба­чэн­ня. Фі­ль­мы на­шых вы­пус­кні­коў зна­хо­дзяц­ца на ўзроў­ні, і ён якраз ства­рае вы­со­кую рэ­пу­та­цыю шко­лы. Сту­дэн­цкія стуж­кі трап­ля­юць на са­мыя сур’ёзныя фес­ты­ва­лі све­ту, ідуць у пра­ка­це.

У шко­ле вы­кла­да­юць Асо­бы, і з на­шых сцен вы­хо­дзяць Асо­бы, на­ша пра­гра­ма на­кі­ра­ва­ная на тое, каб не ву­чыць усіх па ад­ной схе­ме, а рых­та­ваць глы­бо­кія інды­ві­ду­аль­нас­ці. У на­шай пра­гра­ме ёсць і агу­ль­ныя дыс­цып­лі­ны, кштал­ту «Гіс­то­рыі мас­тац­тваў», але мы на­ма­га­емся, каб га­лоў­ны эфект ад на­ву­чан­ня атрым­лі­ваў­ся ў вы­ні­ку не­пас­рэд­най су­пра­цы з май­стра­мі. Ву­чыц­ца ў нас ня­прос­та, бо пра­ца па­бу­да­ва­ная на су­тык­нен­ні асо­б. Трэ­ба пры­кла­даць знач­ныя на­ма­ган­ні, каб вы­кон­ваць усе ўмо­вы і пун­кты з пра­гра­мы. На­прык­лад, кож­ны сту­дэнт-рэ­жы­сёр, без роз­ні­цы, пла­нуе ён за­ймац­ца да­ку­мен­та­ліс­ты­кай або ігра­вым кі­но, па­ві­нен на ад­ным з кур­саў зняць да­ку­мен­та­ль­ную кар­ці­ну. Гэ­та па­трэб­на, каб рэ­жы­сёр здо­леў ад­чуць, што з ся­бе ўяў­ляе рэ­ча­існасць, зра­зу­мець свет ва­кол.

Па-дру­гое, шко­ла дае ве­ль­мі доб­рыя на­вы­кі пра­цы ў кі­на­выт­вор­час­ці, аб­са­лют­на ўсе ню­ансы кі­на­ра­мёс­тваў. На­шы сту­дэн­ты пра­цу­юць на пра­фе­сій­ным, са­мым да­ска­на­лым аб­ста­ля­ван­ні. Та­му вы­пус­кні­кі кан­ку­рэн­таз­до­ль­ныя ў на­шай і пры­лег­лых сфе­рах.

І па-трэ­цяе, шко­ла — гэ­та кі­на­го­рад, дзе ёсць маг­чы­масць зды­маць сап­раў­днае кі­но па най­ноў­шых тэх­на­ло­гі­ях. На стуж­кі на­шых на­ву­чэн­цаў мы вы­дзя­ля­ем што­га­до­ва ка­ля двух мі­ль­ёнаў до­ла­раў — сту­дэн­там не да­во­дзіц­ца шу­каць не­йкіх спон­са­раў, якія ахвя­ру­юць гро­шы на іх кур­са­выя і дып­ло­мы. Гэ­та ве­ль­мі важ­кая пе­ра­ва­га на фо-­не іншых уста­ноў. Мож­на ска­заць, што шко­ла дае доб­рае спа­лу­чэн­не інтэ­лек­ту­аль­на­га раз­віц­ця і тэх­ніч­ных на­вы­каў.

Якія ры­сы ха­рак­та­ру па­він­ны быць у ма­ла­до­га ча­ла­ве­ка, каб стаць сту­дэн­там шко­лы?

— Я б на­зваў ад­ра­зу дзве: ша­лен­ства і ма­ты­ва­ва­насць. Бо каб стаць на­шым сту­дэн­там, трэ­ба мець не то­ль­кі та­лент і атэс­тат аб ся­рэд­няй ад­ука­цыі. Трэ­ба мець вя­лі­кае на­тхнен­не і змогу пра­йсці ве­ль­мі ня­лёг­кі шлях на­ву­чан­ня. Та­лен­ты рас­кры­ва­юцца то­ль­кі ў пра­цэ­се работы над са­бою. Ёсць та­кая пра­бле­ма: мы з’яў­ля­емся ўста­но­вай дзяр­жаў­най, та­му да нас мо­гуць па­сту­паць вы­пус­кні­кі агу­ль­на­аду­ка­цый­ных лі­цэ­яў, то-бок ад­ра­зу ж па­сля экза­ме­наў. Ка­лі­сь­ці рэ­жы­су­ра бы­ла для тых, хто ўжо мае ўні­вер­сі­тэц­кі дып­лом; ця­пер гэ­та змя­ні­ла­ся, і ў нас сап­раў­ды вя­лі­кі па­ток ве­ль­мі ма­ла­дых лю­дзей, яшчэ не­дас­пе­лых, не­сфар­ма­ва­ных, якія то­ль­кі шу­ка­юць ся­бе ў жыц­ці. Звы­чай­на мы ста­ра­емся та­кіх не пры­маць. Але мы да­ем ша­нец лю­дзям пра­явіць ся­бе, бо ад­ра­зу па­тэн­цый­на­га рэ­жы­сё­ра не ві­даць. На­ву­чан­не ў нас — свай­го ро­ду інтэ­лек­ту­аль­ная эма­цый­ная пры­го­да.

Па­га­дзі­це­ся, з кож­на­га на­бо­ру сту­дэн­таў сапраў­д­ны­мі ад­крыц­ця­мі, ты­мі, хто штур­ха­юць кі­но на­пе­рад, вы­пра­цоў­ва­юць сваю аса­біс­тую мо­ву ў мас­тац­тве, ста­но­вяц­ца ад­на-дзве асо­бы. За дзе­ся­ці­год­дзі пра­цы ў шко­ле я ба­чыў ко­ль­кі та­ле­на­ві­тых сту­дэн­таў, якія маг­лі зра­біць ці­ка­выя стуж­кі, але ў іх ад­сут­ні­ча­лі ве­ль­мі важ­ныя для кі­но ры­сы ха­рак­та­ру — упэў­не­насць у са­бе, умен­не на­стой­ваць на сва­ім, пры­цяг­ваць на свой бок лю­дзей, пра­ца­ваць су­по­ль­на, вы­раз­на тлу­ма­чыць ка­ле­гам па зды­мач­най гру­пе свае за­ду­мы. Бо на­ват экс­пе­ры­мен­ты па­тра­бу­юць надзвычай да­клад­на­га пла­на­ван­ня і раз­лі­ку.

Ці па­мя­та­еце вы свой пер­шы дзень у шко­ле і тыя сло­вы, з які­мі да вас звяр­таў­ся ваш май­стар Вой­цех Ежы Хас? Ця­пер вы га­во­ры­це но­вым сту­дэн­там тыя са­мыя сло­вы або не­шта іншае?

— Я ма­рыў пра кі­но з са­ма­га дзя­цін­ства, але ка­лі я пры­йшоў у шко­лу, то ўжо не быў не­йкім па­чат­коў­цам, бо пра­йшоў курс на­ву­чан­ня ў Яге­лон­скім уні­вер­сі­тэ­це. Сі­ту­ацыя та­ды з на­бо­рам бы­ла знач­на іншая, бо на на­ву­чан­не прэ­тэн­да­ва­ла блі­зу 400 ча­ла­век на мес­ца, а за­раз ка­ля 40. Ка­лі я пры­ехаў у Лодзь, то ўба­чыў на­тоўп абітурыентаў і мог бы ўця­чы. Але сам вы­гляд шко­лы вы­клі­каў та­кі энту­зі­язм, што да­даў мне энер­гіі пра­йсці экза­ме­на­цый­ныя вы­пра­ба­ван­ні, а по­тым за­стац­ца тут.

Су­пра­ца з Вой­це­хам Ежы Ха­сам бы­ла ве­ль­мі плён­най, сап­раў­дным твор­чым пра­цэ­сам. Ён да­зва­ляў мне ра­біць шмат та­го, што не бы­ло прад­угле­джа­на пра­гра­май. Хоць пер­шы год на­ву­чан­ня тут і пер­шы дзень асаб­лі­ва бы­лі надзвы­чай ня­прос­ты­мі, я б ска­заў — цяж­кі­мі. Вы­ра­тоў­ва­лі тыя, хто пра­ца­ваў з на­мі: Вой­цех Ежы Хас, Ежы Ка­ва­ля­ро­віч, Ка­зі­меж Ка­ра­баш, Анджэй Бжа­зоў­скі, Фі­ліп Ба­ён. Іх уплыў на шко­лу і на­ша кі­но ў цэ­лым скла­да­на пе­ра­аца­ніць.

Су­час­ныя сту­дэн­ты іншыя, бо­льш са­ма­стой­ныя, шмат пра­цу­юць інды­ві­ду­аль­на — ад­па­вед­на, і стаўленне сту­дэн­таў і вы­клад­чы­каў змя­ні­лі­ся.

Якія сло­вы вы ска­за­лі б праз год свай­му змен­шчы­ку, на­ступ­на­му рэ­кта­ру шко­лы?

— Ска­заў бы, што гэ­тая пра­ца па­тра­буе сап­раў­днай са­ма­адда­чы. Гэ­та не па­са­да, а мі­сія. Ска­заў бы, каб ён ні­ко­му ні­чо­га не аб­яцаў, не ма­ні­пу­ля­ваў лю­дзь­мі, каб не гу­ляў­ся ў «ма­ле­нь­ка­га па­лі­ты­ка», а быў ча­ла­ве­кам і ра­біў сваю пра­цу як ма­га лепш.