«Палонія»: тэатр, створаны ад злосці

Пані ды­рэк­тар­ка, не­як вы ска­за­лі, што ства­рыць тэ­атр «Па­ло­нія» вам да­па­маг­ла злосць. Як доў­га вы зла­ва­лі? Ці ме­лі час вы­пра­ца­ваць кан­цэп­цыю, кі­ру­нак, ідэю? Аль­бо раз­зла­ва­лі­ся ды ўсё вы­ра­шы­лі зня­нац­ку?

— Гэ­та бы­ло спан­тан­на. Спа­чат­ку адзі­нац­цаць га­доў я пра­ца­ва­ла ў тэ­атры «Атэ­нэ­ум», по­тым — у тэ­атры Powszechny. Гэ­та вя­лі­кія дзяр­жаў­ныя тэ­атры... з ве­ль­мі за­касця­не­лай, сас­та­рэ­лай струк­ту­рай — ад­мі­ніс­тра­цый­най, арга­ні­за­цый­най і фі­нан­са­вай. Па­соў­вац­ца ў та­кой струк­ту­ры бы­ло не­маг­чы­ма. Ня­гле­дзя­чы на тое, што я ме­ла вы­ключ­нае ста­но­віш­ча, мас­тац­кія ра­ды тэ­атраў упі­ка­лі мне тым, ка­го, у ка­го і дзе я іграю. За­шмат бы­ло не­йкіх дзіў­ных аб­сур­дных пра­яў. Спек­так­лі з ма­ім удзе­лам да­ва­лі тэ­атру па­ста­янны пры­бы­так, ад­нак па­мя­нё­ная струк­ту­ра бы­ла мной не­за­да­во­ле­на. Ад­на­го цу­доў­на­га дня і шэ­ра­гу прэ­тэн­зій тэ­атра­ль­на­га ка­лек­ты­ву ха­пі­ла, каб я з яго па­йшла. А па­ко­ль­кі ў кра­іне змя­ні­ла­ся сі­ту­ацыя і мож­на бы­ло рас­па­чаць улас­ную спра­ву, па­сля га­да­во­га пе­ра­пын­ку (я та­ды за­йма­ла­ся рэ­жы­су­рай) я вы­ра­шы­ла, што знай­ду са­бе якую-не­будзь сцэ­ну, бо ду­жа па ёй су­ма­ва­ла. У Вар­ша­ве на той час (2004 год. — рэд.) не бы­ло па­мяш­кан­ня, каб аран­да­ваць, за­тое мож­на бы­ло ку­піць ста­ры кі­на­тэ­атр: па­ко­ль­кі збу­да­ва­лі вя­лі­кія му­ль­тып­лек­сы аль­бо да­лу­ча­лі за­лы да ган­длё­вых ком­плек­саў, ста­рыя не­вя­лі­кія кі­на­тэ­атры ака­за­лі­ся ні­ко­му не па­трэб­ны­мі. Іх пра­па­на­ва­лі аж два­нац­цаць! Я спы­ні­ла­ся на «Па­ло­ніі», бо яна бы­ла най­тан­ней­шая. Да­вя­ло­ся вы­клас­ці ўсе за­роб­ле­ныя і на­за­па­ша­ныя гро­шы — і мой муж, не ва­га­ючы­ся, ска­заў «так», а ён быў вы­біт­ным кі­на­апе­ра­та­рам і ча­сам ня­бла­га за­раб­ляў за мя­жой (Эдвард Кла­сінь­скі. — рэд.). «Па­ло­нію» па­га­дзі­лі­ся даць у рас­тэр­мі­ноў­ку. Па­сля па­гад­нен­ня мы му­сі­лі прад­аць дом у Вар­ша­ве і ўсе гро­шы ад­даць за па­мяш­кан­не. На рэ­шту па­сля пер­ша­га ўнёс­ку рас­па­ча­лі ра­монт, бо стан бу­дын­ка быў жу­дас­ны: ві­ль­гаць, сму­род, аб­абі­тыя сце­ны... Муж ад­мо­віў­ся ад здым­каў дзвюх кар­цін у Аме­ры­цы і сам удзе­ль­ні­чаў у пе­ра­бу­до­ве. Праз па­ўго­да я вы­зна­чы­ла­ся з тым, што маё прад­пры­емства не раз­лі­ча­на на пры­бы­так. Усё, што мы за­ро­бім, бу­дзе вы­дат­коў­вац­ца на но­выя па­ста­ноў­кі. Я не за­сноў­ваю фір­му з аб­ме­жа­ва­най ад­каз­нас­цю, але ства­раю фонд. Па­ко­ль­кі я мяр­кую іграць кла­сі­ку — я бу­ду парт­нё­рам для Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры і зраб­лю яму па­слу­гу ў спра­ве па­пу­ля­ры­за­цыі тэ­атра­ль­на­га мас­тац­тва.

Якой вы за­ду­ма­лі і зра­бі­лі «Па­ло­нію»?

— «Па­ло­нія» бы­ла ство­ра­на як лі­та­ра­тур­ны тэ­атр (дра­ма­тыч­ны і за­сна­ва­ны на доб­рай лі­та­ра­ту­ры. — рэд.), дзе ў цэн­тры ўва­гі — гра­мад­скія пра­бле­мы. Мы так­са­ма па­ча­лі ўва­саб­ляць дзі­ця­чую кла­сі­ку, а по­тым спраў­дзі­лі маю ідэю — ад­на­ча­со­ва за­лу­чаць на спек­так­лі тых, хто не мае гро­шай на кві­ток. У нас ве­ль­мі шмат та­кіх лю­дзей. Зна­хо­дзяц­ца тыя, што ска­рыс­тоў­ва­юць кож­ную на­го­ду, бо мы гра­ем увесь лі­пень і жні­вень (не мо­жам да­зво­ліць са­бе ва­ка­цыі). Ад­на­ча­со­ва ў гля­дзе­ль­ні збі­ра­ецца ка­ля 400 ча­ла­век. Апош­нім ча­сам гра­ем 900 раз­оў на год. Фак­тыч­на ма­ем шэсць сцэн (раз­ам з тэ­атрам «Ох» у іншым ра­ёне Вар­ша­вы), а ле­тась ме­лі 127 па­ста­но­вак на вы­ездзе. Каб існа­ваць, «Па­ло­нія» му­сіць за­раб­ляць што­ме­сяц мі­ль­ён зло­тых. Пэў­на, ня­ма та­ко­га тэ­атра ўво­гу­ле на све­це. Мы на­праў­ду зра­бі­лі­ся парт­нё­рам для Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры: у нас пе­ры­ядыч­на пра­цуе 450 артыс­таў з усёй Поль­шчы, на 98% мы са­мі ся­бе ўтрым­лі­ва­ем і ста­вім спек­так­лі на за­роб­ле­ныя гро­шы. Тэ­атр не мае вя­лі­кай да­па­мо­гі. Ме­на­ві­та та­му мы му­сім ве­ль­мі шмат іграць, а я — асаб­лі­ва зва­жаць на тое, каб тво­ры ся­бе акуп­ля­лі. Вя­до­ма, ма­ем у рэ­пер­ту­ары Іа­нэс­ка ды Шэк­спі­ра, звяр­та­емся да ка­ме­дый, якія да­юць за­ра­біць на скла­да­ныя рэ­чы.

У ва­шым рэ­пер­ту­ары так­са­ма — Ру­жэ­віч, Ва­ль­чак, Фрэд­ра, Ла­за­ро­віч, За­по­льс­кая. Вы мэ­та­на­кі­ра­ва­на пад­трым­лі­ва­еце на­цы­яна­ль­ную дра­ма­тур­гію?

— Вя­до­ма, бо гэ­та маё за­хап­лен­не. Але пе­рад­усім я — артыс­тка. Со­рак пяць га­доў іграю без пе­ра­пын­ку. Што­год — да трох­сот спек­так­ляў. І я ні­ко­лі не ігра­ла та­го, ча­го не ха­це­ла б іграць. Я ні­ко­лі не ка­за­ла з экра­на та­го, пад чым бы по­тым не пад­пі­са­ла­ся. Вя­до­ма, мне да­во­дзі­ла­ся іграць, на­прык­лад, ро­лю ма­ці-алка­га­ліч­кі — дык гэ­та пра­фе­сій­нае акцёр­скае пе­ра­ўва­саб­лен­не. Існуе цэ­лая га­лі­на поль­ска­га са­цы­яль­на-па­лі­тыч­на­га кі­но, вы­ступ­лен­не ў ім за­ўжды аса­цы­ява­ла­ся з гра­мад­скай па­зі­цы­яй яго­ных ства­ра­ль­ні­каў. Па­ко­ль­кі я па­чы­на­ла з Анджэ­ем Вай­дам (у 1977 го­дзе фі­льм «Ча­ла­век з мар­му­ру»; у 1981-м — «Ча­ла­век з жа­ле­за». — рэд.), я на­заў­жды звя­за­ная з лю­дзь­мі сва­бод­ны­мі і ні­ко­лі не пра­ца­ва­ла з рэ­жы­сё­ра­мі з інша­га бо­ку ба­ры­ка­ды, ды яны мне і не пра­па­ноў­ва­лі. Ка­лі­сь­ці поль­скія артыс­ты бы­лі падзе­ле­ны ду­жа вы­раз­на: тыя, хто пра­ца­ваў з пэў­ны­мі рэ­жы­сё­ра­мі, ні­ко­лі не пра­ца­ваў з іншы­мі, ла­яль­ны­мі да рэ­жы­му. У той са­мы час бы­ло не­ка­ль­кі пер­са­на­жаў, якіх бы я з ра­дас­цю ўва­со­бі­ла, але Анджэй Вай­да не ха­цеў, каб я гэ­та ра­бі­ла, — най­важ­ней­шы­мі для яго бы­лі воб­ра­зы, ужо ство­ра­ныя мною, і тое, што ме­на­ві­та з імі я аса­цы­ява­ла­ся ў гле­да­чоў. І то­ль­кі праз дзе­сяць га­доў да­зво­ліў, маў­ляў, ця­пер мож­на быць то­ль­кі артыс­ткай. Гэ­та до­сыць скла­да­на, бо бы­ло звя­за­на з сі­ту­ацыяй у мед­ыя. Я сяб­рую са шмат які­мі артыс­та­мі, рэ­жы­сё­ра­мі, сцэ­ног­ра­фа­мі. Пры­кла­дам, спек­так­лі па­вод­ле Та­дэ­ву­ша Ру­жэ­ві­ча, яко­га я аб­агаў­ляю, — сап­раў­дны пад­ару­нак для Ежы Шту­ра. Той пі­саў дып­лом­ную ра­бо­ту па яго­най твор­час­ці, сяб­ра­ваў з ім і быў ідэ­аль­ным вы­ка­наў­цам ро­ляў яго­ных п’ес. Так што ўсе мае вы­ба­ры ды ра­шэн­ні за­сна­ва­ныя на тым, што ад­бы­ва­ецца на­во­кал і як бы са­мо про­сіц­ца на сцэ­ну. «32 знеп­ры­том­нен­ні» Анто­на Чэ­ха­ва я пры­ду­ма­ла, каб адзна­чыць са­ра­ка­год­дзе твор­чай дзей­нас­ці Ежы Шту­ра. Ён спа­чат­ку спы­таў­ся, што б я ха­це­ла, каб ён сыг­раў. А я ве­даю, што 12 га­доў ён быў рэ­кта­рам Вы­шэй­шай акцёр­скай шко­лы ў Кра­ка­ве, двац­цаць га­доў — рэ­жы­сё­рам, які ву­чыў сту­дэн­таў, ува­саб­ля­ючы «Мя­дзве­дзя» або «Юбі­лей». А раз та­кая спра­ва, ска­за­ла я та­ды, дык сыг­рай за­раз сам тое, ча­му ву­чыш! Гэ­та зна­чыць — акцёр­скі ле­ман­тар. Вось та­кім чы­нам пры­дум­ва­юцца і з’яўля­юцца на­шы па­ста­ноў­кі.

Ка­лі ў 2005 го­дзе ўтва­раў­ся тэ­атр, ці ра­ілі­ся вы з тэ­атраз­наў­ца­мі, кры­ты­ка­мі, ка­ле­га­мі?

— Не. Я вы­йшла, як той ка­заў, з-пад двух ды­рэк­та­раў — тэ­атра Powszechny і тэ­атра «Атэ­нэ­ум». Гэ­та бы­лі вы­біт­ныя ды­рэк­та­ры. І я вя­ду свае спра­вы, па­мя­та­ючы пра іх, хі­ба не маю тых да­та­цый, што яны ме­лі. Ба­чы­це, я па­йшла з тэ­атра Powszechny са сва­ёй пуб­лі­кай. Я бы­ла ўпэў­не­ная, што гэ­тыя лю­дзі бу­дуць пры­хо­дзіць у «Па­ло­нію», бо ве­да­ла ад­ну рэч: пе­рад­усім гля­дзе­ль­ня скла­да­ецца з ка­бет. І мер­ка­ва­ла, што па­чну ства­раць тэ­атр ме­на­ві­та для іх. На іх так­са­ма бы­ла скі­ра­ва­на пер­шая рэ­клам­ная кам­па­нія «Па­ло­ніі» — тэ­атр для жан­чын і пра жан­чын, які ства­ра­юць жан­чы­ны. По­тым гэ­та змя­ні­ла­ся, але пер­шым ча­сам моц­на нас пад­тры­ма­ла. Мы па­ча­лі за­свой­ваць ма­лую сцэ­ну, на­зва­лі яе «Фі­яле­та­выя пан­чо­хі» — так на­зы­ваў­ся жа­но­чы рух у Фран­цыі — і гэ­та так­са­ма ве­ль­мі да­па­маг­ло тэ­атру.

Гэ­так­са­ма вы ста­ві­це для дзя­цей — са­май скла­да­най пуб­лі­кі...

— На дзе­цях за­ра­біць не­маг­чы­ма. Кві­ток не мо­жа каш­та­ваць бо­льш за 30 зло­тых (на ву­лі­цы мы ігра­ем бяс­плат­на), але дзе­ці — на­ша бу­ду­чая пуб­лі­ка. Яны асвой­та­лі­ся з на­мі, пры­звы­ча­ілі­ся да нас ха­дзіць. Я маг­ла б апа­вес­ці ты­ся­чу по­ка­зак пра тое, што пе­ра­жы­ла з гэ­ты­мі дзе­ць­мі. Ста­яла пры га­лоў­ным ува­хо­дзе з сур­вэт­каю і ка­за­ла: «Плюй сю­ды сваю жуй­ку». На­пі­са­ла за­клік да дзя­цей і тлу­ма­чы­ла, як трэ­ба па­во­дзіць ся­бе ў тэ­атры, — артыс­ты чы­та­лі яго пе­рад спек­так­лем. За­ба­ра­ня­ла піць, есці, зды­маць на тэ­ле­фон. Але з ця­гам ча­су яны пад­па­рад­ка­ва­лі­ся пра­ві­лам. Ад­на­го разу мы на­ват за­пра­сі­лі са Шчэ­ці­на бэ­бі-тэ­атр — і гэ­тая спро­ба ста­ла­ся ве­ль­мі ўда­лай, мяр­кую аб­авяз­ко­ва пра­цяг­ваць. Мой тэ­атр не мае лі­та­ра­тур­на­га кі­раў­ні­ка, я са­ма ўсё чы­таю і як мас­тац­кі кі­раў­нік вы­ра­шаю, што ж мы бу­дзем пра­па­ноў­ваць над­алей. Ад­нак са­мая важ­ная, амбі­цый­ная дум­ка — як зра­біць, каб наш тэ­атр ства­ра­лі леп­шыя і каб ён па­тра­піў за­ста­вац­ца на са­ма­фі­на­са­ван­ні. Пят­нац­цаць га­доў гэ­та ўда­ва­ла­ся...

Як шы­ро­ка вы за­йма­еце­ся гра­мад­скай дзей­нас­цю?

— Пры­кла­дам, мы па­ча­лі на­вед­вац­ца ў мед­ычныя ўста­но­вы, дзе ле­ка­ва­лі дзя­цей (яны зна­хо­дзі­лі­ся там га­да­мі і на­ват у шко­лу ха­дзі­лі там­са­ма), — з чы­тан­нем ка­зак, вер­шаў, па­ка­зам не­вя­лі­кіх спек­так­ляў. Ра­бі­лі гэ­та рэ­гу­ляр­на ця­гам пя­ці га­доў. На чар­зе бы­лі псі­хі­ятрыч­ныя ба­ль­ні­цы, дзі­ця­чыя да­мы і ўста­но­вы для лю­дзей ша­ноў­на­га ве­ку... Як то­ль­кі ба­чым, што за­ла не да кан­ца прад­адзе­ная, пра­па­ноў­ва­ем мес­цы лю­дзям, якія пра тэ­атр не маг­лі на­ват пад­умаць. Гэ­так­са­ма як для Мі­ніс­тэр­ства ку­ль­ту­ры, мы зра­бі­лі­ся парт­нё­рам і для Вар­ша­вы — праз два га­ды я за­сна­ва­ла лет­ні тэ­атр, мы бяс­плат­на гра­лі на плош­чы Кан­сты­ту­цыі. За пят­нац­цаць га­доў ву­ліч­ныя спек­так­лі атры­ма­лі дзе­сяць уз­на­га­род.

Ці ад­чу­вае «Па­ло­нія» кан­ку­рэн­цыю з бо­ку іншых пры­ват­ных тэ­атраў?

— І так, і не. Ста­ту­сы і фор­мы ў тэ­атраў роз­ныя. Мы — існы рэ­пер­ту­арны тэ­атр. Рэ­жы­сё­ры ўвесь час мя­ня­юцца, ма­ем па­ста­ноў­кі і тра­ды­цый­ныя, і аван­гар­д­ныя. З на­ша­га фон­ду ніх­то не мае пра­ва браць на свае па­трэ­бы — усе пры­быт­кі пры­зна­ча­ны то­ль­кі на дзей­насць тэ­атра. Лю­дзі со­чаць за на­мі, увесь час вяр­та­юцца, і мы му­сім не­йкім чы­нам іх ад­укоў­ваць. Я за­ўва­жы­ла: час­цей за ўсё на­ша пуб­лі­ка на­ват не гля­дзіць, на што ідзе! Яна про­ста ідзе да нас. І мой кло­пат — каб яна ні­ко­лі не па­йшла ад нас ні з чым.

Як змя­ні­ла­ся ва­ша жыц­цё, ка­лі вы зра­бі­лі­ся гас­па­ды­няй свай­го тэ­атра?

— Пе­рад­усім я бо­льш не зор­ка. Та­му што ў дзяр­жаў­ным тэ­атры я бы­ла ме­на­ві­та ёю з усі­мі ад­па­вед­ны­мі вы­го­да­мі. А ця­пер я му­шу ду­маць пра дзя­цей сва­іх актрыс ды пра іх раз­во­ды, хва­ро­бы, доб­рае са­ма­адчу­ван­не, і ка­лі хтось­­ці хва­рэе, я са­ма вы­хо­джу за­мя­няць. Раб­лю тое, што ка­рыс­на для фун­да­цыі, а не аса­біс­та для мя­не. Ад­на­го разу я сыг­ра­ла за хво­рую артыс­тку, а по­тым вы­хо­дзі­ла ў гэ­тай ро­лі шэс­ць­дзе­сят раз­оў. Бо так трэ­ба бы­ло.

Ко­ль­кі ў ся­рэд­нім жы­ве спек­такль?

— «Шыр­лі Ва­лан­тайн» Ві­лі Рас­эла — двац­цаць сем га­доў, я сыг­ра­ла яго ка­ля ты­ся­чы раз­оў. Гэ­ты спек­такль лі­та­ра­ль­на кар­міў Тэ­атр Powszechny і ка­лі я яго вы­ку­пі­ла ды па­ча­ла вы­кон­ваць у ся­бе, дык ужо пэў­на ве­да­ла: з ім мы бе­да­ваць не бу­дзем. На па­чат­ку штод­ня я гра­ла яго на ма­лой сцэ­не і за­ра­бі­ла на ра­монт. У кож­най сва­ёй ро­лі я вы­хо­джу ка­ля двух­сот раз­оў. Ця­пер маю дзе­сяць ро­ляў, але дзвюх му­шу па­збыц­ца, бо ха­чу ства­рыць дзве но­выя. Ёсць у мя­не і ро­лі асаб­лі­выя, па­прос­ту за­пат­ра­ба­ва­ныя гля­дзе­ль­няй — пры­кла­дам, ува­со­бі­ла та­кую спраў­ную га­ма­фоб­ку, ма­ці гея, і вы­свет­лі­ла­ся, што гэ­ты спек­такль ве­ль­мі па­пу­ляр­ны, бо надзвы­чай акту­аль­ны.

Трэ­ба бы­ло спраў­дзіц­ца ў кі­но, каб ства­рыць та­кі за­пат­ра­ба­ва­ны тэ­атр?

— Я ні­ко­лі не сы­хо­дзі­ла з тэ­атра, на­ват ме­ся­ца не пра­сі­ла на кі­наз­дым­кі! Гра­ла па­ра­ле­ль­на. На «Ча­ла­ве­ка з мар­му­ру» еха­ла па­сля спек­так­ля з Вар­ша­вы ў Гда­ньск, у дзве га­дзі­ны но­чы пры­язджа­ла, у шэсць па­чы­на­ла­ся здым­ка, апоў­дні ўжо вы­язджа­ла ў тэ­атр. І та­кім чы­нам я ад­пра­ца­ва­ла ба­ль­шы­ню сва­іх кі­на­ро­ляў. Хі­ба ка­лі зды­ма­ла­ся за мя­жой, тэ­атра­ль­ныя ро­лі му­сі­лі мя­не ча­каць.

Як вы тры­ва­еце спа­лу­чэн­не вы­ка­нан­ня на сцэ­не і кі­ра­ван­ня сцэ­най?

— Штод­ня я іграю адзін ці два спек­так­лі, не бо­льш!.. (Смя­ецца.) У мя­не ня­ма інша­га жыц­ця. Мае дзе­ці да­рос­лыя. Мой муж ад­ышоў. Мая ма­ці па­мер­ла ча­ты­ры ме­ся­цы та­му. Я не маю бо­льш ні­якіх аб­авя­за­це­льс­тваў. На сцэ­не па­чу­ва­юся ле­пей, чым у жыц­ці, і маю на ёй ку­ды менш пра­блем у па­ра­ўнан­ні з ву­лі­цай. Мя­не не ці­ка­віць ні­чо­га, акра­мя пра­цы. Яна — мая шчы­рая ра­дасць. А ка­лі што­год вы­язджаю на ва­ка­цыі, дык чы­таю там ка­ля пя­ці­дзе­ся­ці п’ес, каб за­пла­на­ваць на­ступ­ныя се­зо­ны. І най­вя­лік­шым сва­ім по­спе­хам лі­чу тое, што, ка­лі б дзяр­жа­ва цал­кам ад­мо­ві­ла­ся нам да­па­ма­гаць, мы б не кі­ну­лі іграць і ста­віць.