ВЯЛІКІ ТЭАТР У ВАРШАВЕ САПРАЎДЫ З’ЯЎЛЯЕЦЦА ВІЗІТОЎКАЙ НЕ ТОЛЬКІ ГОРАДА, АЛЕ І ЎСЁЙ КРАІНЫ. У ГРАНДЫЁЗНЫМ БУДЫНКУ ОПЕРНАЯ СЦЭНА МАЕ КАЛЯ 35 МЕТРАЎ ВЫШЫНІ, 1150 КВАДРАТНЫХ МЕТРАЎ ПЛОШЧЫ І ЛІЧЫЦЦА АДНОЙ З НАЙВЯЛІКШЫХ У СВЕЦЕ. ВЯЛІКАЯ ЗАЛА, ЯКАЯ НОСІЦЬ ІМЯ СТАНІСЛАВА МАНЮШКІ, КЛАСІКА ПОЛЬСКАЙ І БЕЛАРУСКАЙ МУЗЫКІ, НАЛІЧВАЕ 1905 МЕСЦАЎ. ДРУГАЯ ЗАЛА НА 200 МЕСЦАЎ, ПРЫЗНАЧАНАЯ ДЛЯ БОЛЬШ КАМЕРНЫХ ІМПРЭЗ, НАЗВАНАЯ Ў ГОНАР ЭМІЛЯ МЛЫНАРСКАГА.
Зразумела, маштаб тэатра вызначаецца не толькі і не столькі архітэктурнымі параметрамі. Тут сваю ролю адыгрываюць даўнія традыцыі ды інтэграванасць у інтэнсіўнае музычнае жыццё Еўропы. Оперны тэатр у Варшаве быў пабудаваны на Тэатральнай плошчы ў 1825—1833 гадах па праекце Антоніа Караца. І ўрачыста адкрыты ў лютым 1833-га операй Джаакіна Расіні «Севільскі цырульнік». Прызнаемся з некаторым шкадаваннем, але гэта адбылося на сто гадоў раней за тую дату, якая лічыцца пачаткам стварэння Нацыянальнага тэатра оперы і балета Беларусі.
На сцэне Вялікага тэатра выступалі такія зоркі сусветнай оперы, як Хасэ Карэрас, Пласіда Дамінга і мноства іншых славутых выканаўцаў. Калектыў супрацоўнічае з прызнанымі цэнтрамі тэатральнага мастацтва — Метраполітэн-опера (Нью-Ёрк), Ла Скала (Мілан), Англійская нацыянальная опера.
Тэатр актыўна інтэграваны ў праект Opera Europe. А ў ім прымаюць удзел самыя знакамітыя тэатральныя ўстановы кантынента — Вялікі тэатр «Лісеа» з Барселоны, Каралеўскі тэатр з Мадрыда, Каралеўская опера Капенгагена.
Яшчэ адно пацвярджэнне маштабнасці і значнасці творчых вынікаў Нацыянальная опера атрымала сёлета ў красавіку, калі ў лонданскім тэатры Садлер Уэлс у сёмы раз уручаўся оперны «Оскар» — прэмія International Opera Awards. Спецыяльнай намінацыяй «Лідарства ў оперы» быў адзначаны Вальдэмар Дамброўскі, дырэктар варшаўскага Вялікага тэатра.
Ці не варта пераняць?
У дзейнасці кожнага сцэнічнага калектыву ёсць арганізацыйныя вынаходніцтвы, якія выклікаюць захапленне і якія хацелася б пераймаць. Пагаджуся, абанементная сістэма паказу канцэртаў ці спектакляў не з’яўляецца чыста варшаўскім ноў-хаў. Да яе перыядычна вяртаецца і звяртаецца, да прыкладу, Беларуская дзяржаўная філармонія. Але зірніце, як дасціпна сфармуляваў Вялікі тэатр назвы сваіх абанементаў! Праграма «The Many Faces of Europe» уключае такія пастаноўкі, як балет «Дама з камеліямі», оперы «Галька», «Медэя», «Вертэр». У межах абанементу «The Many Faces of Women» можна паслухаць «Тоску», «Мадам Батэрфляй», «Кармэн», «Травіяту», згаданых ужо «Гальку» і «Медэю». Тыя, каму цікава зразумець сутнасць мужчынскага характару, завітаюць на праграму «The Many Faces of Men» (оперы «Набука», «Рыгалета», «Вогненны анёл», «Вертэр», «Чарадзейная флейта», «Манру»).
Натхнёныя Манюшкам
А цяпер больш канкрэтна пра пастаноўкі, якія рыхтуе тэатр у сезоне 2019/2020 на сваёй галоўнай сцэне.
Зразумела, асоба і творчасць Станіслава Манюшкі належыць адначасова некалькім культурам. Кампазітар нарадзіўся на тэрыторыі сучаснай Беларусі. Колькі часу працаваў у Вільні. Але найбольшае прызнанне зведаў у Варшаве, таму нездарма лічыцца класікам і заснавальнікам польскай музыкі і нацыянальнай оперы. Уражанне, што ўвесь бягучы сезон прасякнуты цікавасцю да асобы і багатай спадчыны кампазітара, чыё 200-годдзе з дня нараджэння адзначыла сёлета не толькі Польшча, але і ўвесь музычны свет.
У верасні ў тэатры адбылася прэм’ера камічнай оперы «Манюшка ў Парыжы». У цэнтры сюжэта — гісторыя пра тое, як спадар Станіслаў працуе ў сталіцы Францыі над опернай версіяй «Дон Кіхота», прычым за паўстагоддзя да знакамітага Жуля Маснэ. Яго адольвае творчы крызіс і страх перад будучай прэм’ерай. У выніку ў пэўны момант кампазітар пачынае блытаць свет фантастычны са светам рэальным...
Музыка спектакля «Манюшка ў Парыжы» належыць Анджэю Квячыньскаму, сучаснаму польскаму кампазітару авангарднага кірунку. Прэм’ера сталася сумеснай вытворчасцю Нацыянальнай оперы з брусэльскім тэатрам «La Monnaie». І заканамерна выклікала велізарную цікавасць, бо адбылася ў межах 62-га Міжнароднага фестывалю «Варшаўская восень».
Яшчэ адным творчым прынашэннем славутаму кампазітару стаў праект «Я люблю Манюшку», які ў верасні быў тройчы паказаны ў зале Млынарскага. Праграма падрыхтаваная з нагоды юбілею кампазітара. Акцёрскія і харэаграфічныя майстар-класы завяршыліся прэм’ерай, прадстаўленай на камернай сцэне тэатра. Акцёрскую групу суправаджалі хор і аркестр. Асновай спектакля зрабіліся творы Манюшкі — песні з «Хатняга спеўніка», фрагменты з опер «Страшны двор» і «Галька» ў арыгінальнай аранжыроўцы. Пастаноўка Малгажаты Зайжкоўскай, харэаграфія Ганны Хоп.
Але бясспрэчна, што галоўнай падзеяй сезона павінна стацца прэм’ера оперы «Галька», яе тэатр будзе прэзентаваць у лютым 2020 года. Гэта чатырохактная версія, першы паказ якой адбыўся ў Варшаве ў 1858-м. (Як вядома, існуе і версія ў дзвюх дзеях.) Над новай інтэрпрэтацыяй партытуры працуе вядомы рэжысёр Марыюш Трэлінь-
скі. У Вялікім тэатры ён — намеснік дырэктара па мастацтве. Галоўныя партыі ў спектаклі рыхтуюць Ізабэла Матула (Галька), Томаш Рак (Януш), Марыя Стасяк (Соф’я). У прэм’ерных паказах «Галькі» Ёнтэка будзе спяваць Пётр Бэчала (дарэчы, пасля выступлення ў нью-ёркскай «Метраполітэн» тамтэйшая музычная крытыка палічыла яго «сур’ёзным кандыдатам на званне лепшага тэнара ў свеце»).
Пастаноўка «Галькі», якая цяпер рыхтуецца, з’яўляецца сумеснай вытворчасцю са знакамітым венскім «Тэатрам ан дэр Він». Можна толькі ўзрадавацца таму, што і ў Вене, адной з музычных сталіц свету, будзе ісці опера польска-беларускага класіка. На сайце тэатра можна знайсці звесткі пра тое, што спектакль пакажуць на польскай мове з англійскім субцітрамі.
Акрамя «Галькі» і «Вертэра», на працягу сезона будзе таксама паказаная і прэм’ера оперы Керубіні «Медэя». Яе ставіць у Варшаве Сайман Стоўн, досыць малады, але прызнаны аўстралійскі акцёр і пастаноўшчык, чые спектаклі сваімі нязвыклымі і часам радыкальнымі інтэрпрэтацыямі робяць фурор на вядучых еўрапейскіх фэстах.
Мовай балетнай пластыкі
Калі пад дахам аднаго тэатра існуюць оперная і балетная трупы, нярэдка здараецца так, што опера дамінуе, а харэаграфічныя спектаклі займаюць на афішы значна менш месца. Верагодна, дастаткова доўга такая сітуацыя назіралася і ў Вялікім тэатры Варшавы. Аж да таго часу, калі танцавальную трупу ўзначаліў Кшыштаф Пастар, польскі танцоўшчык, харэограф і балетны рэжысёр. Як саліст ён танцаваў у Познані, Лодзі, Ліёне. У розных калектывах увасабляў харэаграфію Нача Дуата, Рудзі ван Данцыга, Баланчына, Ніжынскай, Эштана. Як балетмайстар Пастар мае надзвычай багатую біяграфію, супрацоўнічаў з танцавальнымі кампаніямі ў многіх краінах свету — Аўстралія, Бельгія, Чэхія, Ганконг, Ізраіль, Літва, Латвія, Новая Зеландыя, Германія, Швецыя, Турцыя, ЗША, Венгрыя, Вялікабрытанія і Італія.
У 2008-м спадар Кшыштаф вярнуўся ў Польшчу пасля 26 гадоў эміграцыі. І тады Вальдэмар Дамброўскі, генеральны дырэктар Вялікага тэатра, прапанаваў яму ўзначаліць балетную трупу. Прычым дзякуючы рашэнню Міністэрства культуры ў структуры тэатра яна была вызначана як Польскі нацыянальны балет, які зрабіўся роўным Нацыянальнай оперы.
Арыгінальнасць мыслення харэографа можна лёгка прадэманстраваць на прыкладзе новай версіі знакамітага «Лебядзінага возера», пастаўленай два гады таму, у сакавіку 2017-га. Новае лібрэта належыць Паўлу Чыноўскаму. Дзеянне спектакля адбываецца ў Расіі ў 1884—1896 гадах. Традыцыйны прынц Зігфрыд становіцца царэвічам Нікі, спадчыннікам рускага трона, а потым царом Мікалаем ІІ. Адэта, чорны лебедзь, увасабленне яркасці, жарсці і спакусы, — балерынай Мацільдай Кшэсінскай. Летуценная Адэта — цяпер яшчэ і лірычная Алікс, будучая жонка рускага імператара. Вядома, было б дзіўна не скарыстаць у балетным спектаклі польскія карані славутай Мацільды, але мала хто здолее паяднаць тую акалічнасць з хрэстаматыйным сюжэтам. Новая драматургія паўплывала на тое, што змяніліся структура партытуры і парадак музычных эпізодаў, Пастар стварыў новую харэаграфію, але да радасці традыцыяналістаў пакінуў некранутай культавую, «белую» дзею.
Нельга не дзівіцца таму, якія яркія салісты выконваюць галоўныя партыі ў новым «Лебядзіным возеры». Нікі танцуе Давід Тшэнсімех, раней ён выступаў у Каралеўскай оперы Лондана, а з 2016-га перабраўся ў варшаўскую трупу. У партыі Кшэсінскай — японка Юка Эбіхара, да таго яна танцавала ў Ванкуверы, Осла, Лондане, Вашынгтоне, Загрэбе, а з 2013-га з’яўляецца першай салісткай польскага балета. На гэтую ж ролю запрасілі і беларуску Ксенію Аўсянік, якая навучалася танцу ў Мінску, выступала ў Каралеўскім балеце Лондана, а цяпер — зорка берлінскай трупы Staatsballett.
Сярод балетных прэм’ер бягучага сезона — класічны «Карсар», а таксама вечар аднаактовых пастановак «Загубленыя душы». У другой праграме, якую прэзентуюць у лістападзе, заяўленыя «Вяселлейка» на музыку Ігара Стравінскага і з харэаграфіяй Браніславы Ніжынскай, «Не будзь празмерна мяккім» у версіі Кшыштафа Пастара і нарэшце «Infra» з харэаграфіяй Уэйна Макгрэгара, аднаго з самых яркіх еўрапейскіх харэографаў.
Склад варшаўскай балетнай трупы сведчыць пра тэндэнцыю, уласцівую сучасным танц-кампаніям. Тут працуюць лепшыя салісты з розных краін, прадстаўнікі розных школ. Разнастайнасць харэаграфіі прываблівае тых, хто імкнецца ўвесь час змяняцца і творча расці. Невыпадкова ў мінулыя сезоны ў Варшаве паспяхова выступалі беларускія артысты Ірына Васілеўская, Андрэй Леановіч, што пачыналі свой шлях у Мінску. Ужо два дзесяцігоддзі вядучыя партыі з бляскам выконвае беларускі танцоўшчык Максім Войцюль. Ён мае велізарны і сапраўды арыгінальны рэпертуар, а ацэнкі, якія яму даюць крытыкі, самыя захапляльныя.
У гонар 200-годдзя
Міжнародны конкурс вакалістаў імя Манюшкі надзвычай прэстыжны і аўтарытэтны, ён ладзіцца раз на тры гады. Беларусы ганарацца, што ў 2013-м, калі ў Варшаве праходзіў восьмы па лі-ку конкурс, лаўрэатам 1-й прэміі зрабіўся бас Анатоль Сіўко, выпускнік нашай Акадэміі музыкі, а 2-ю прэмію атрымаў студэнт 2 курса, тэнар Павел Пятроў. Цяпер яны будуюць захапляльную міжнародную кар’еру.
Сімвалічна, што сёлета юбілейны, дзясяты вакальны конкурс праходзіў у той год, калі Польшча і ўвесь музычны свет адзначылі 200-годдзе кампазітара. Прычым адкрыццё адбылося якраз у дзень ягонага нараджэння — 5 мая. Вальдэмар Дамброўскі быў прызначаны паўнамоцным прадстаўніком міністра культуры Рэспублікі Польшча па арганізацыі святкавання Года Станіслава Манюшкі.
У апошнім па часе конкурсе прынялі ўдзел у складзе журы былі ўплывовыя імпрэсарыа і менеджары найбуйнейшых тэатраў і фестываляў (Метраполітэн-опера, Лірычная опера ў Чыкага, Штутгарцкая опера, Ковент-Гардэн, Ліёнская і Баварская оперы, Глайндбарнскі фестываль).
Многія вакальныя турніры маюць касмапалітычную скіраванасць, калі спевакі выконваюць сусветную класіку, але без сувязі з музычнай спадчынай краіны, дзе выступаюць. Імпануе прынцып арганізацыі варшаўскага конкурсу, калі нават у 1-м туры абавязковая ўмова: акрамя опернай арыі XVIII ці XIX стагоддзя, выканаць польскую песню XIX ці XX стагоддзя, на польскай мове ці ў перакладзе. У 3-м туры, калі вакаліст спявае з аркестрам, умова — фрагмент з польскай оперы, арыя з аперэты ці араторыі Манюшкі. У тым выяўляецца і павага арганізатараў да ўласнай музычнай спадчыны, і актыўнае прасоўванне яе сярод спевакоў іншых краін. Прэстыжу конкурсу дадае і тое, што ў Варшаве сур’ёзныя ўзнагароды для пераможцаў. Першы прыз — 15 тысяч еўра, другі — 11 тысяч, трэці — 9 тысяч. З гэтым дапамагаюць спонсары, у тым ліку магутны аўтамабільны канцэрн BMW.
Пераможцам X Міжнароднага конкурсу імя Манюшкі зрабілася расіянка Марыя Маталыгіна, чыё сапрана, на думку Ізабэлы Класіньскай, сябра журы, сапраўды ўнікальнае. Другі прыз атрымала Слаўка Замечнікава са Славакіі, а трэці — Лонг Лонг з Кітая, якому Польскае радыё прысудзіла таксама ўзнагароду за лепшае выкананне арый з аркестрам. Конкурс завяршыўся ў сярэдзіне мая, а ў верасні Вялікі тэатр распачаў свой тэатральны сезон. На працягу яго меламанаў Варшавы і гасцей польскай сталіцы чакае шмат самых захапляльных уражанняў.