Іры­на Ка­дзю­ко­ва

На­ша сён­няш­няя ге­ра­іня Іры­на Ка­дзю­ко­ва пры­йшла ў ані­ма­цыю, як ка­жуць, у да­лі­кат­ным уз­рос­це, але рэ­жы­сёр­кай ста­ла не ад­ра­зу — па­сля­доў­на, ад мас­тач­кі-фа­зоў­шчы­цы, пра­йшла ўсе ста­дыі пра­цы на «Бе­ла­ру­сь­фі­ль­ме», ву­чы­ла­ся ў Кі­еве і Мас­кве, на­рэш­це, ста­ла ства­раць свае стуж­кі і на­ву­чаць свай­му мас­тац­тву іншых. І мае ў гэ­тым вя­лі­кі по­с­пех. Ані­ма­цыя Іры­ны Ка­дзю­ко­вай тон­кая, аўтар­ская, про­стая на пер­шы по­гляд, але са сва­ёй ві­зу­аль­най і сэн­са­вай фі­ла­со­фі­яй. Дзе­ся­ціх­ві­лін­ны фар­мат бо­ль­шас­ці яе фі­ль­маў, тым не менш, да­зва­ляе змяс­тоў­на вы­ка­зац­ца пра са­мыя важ­ныя і важ­кія рэ­чы ў све­це — ка­хан­не і лю­боў да бліж­ня­га. Стуж­кі Іры­ны Ка­дзю­ко­вай не­ве­ра­год­на пры­го­жыя, пра­сяк­ну­тыя ўнут­ра­ным свят­лом і на­сы­ча­ныя тон­кім гу­ма­рам. Як і яна са­ма, ве­ль­мі за­ўваж­ная жан­чы­на, знеш­не ці­хая, але са сва­ім го­на­рам. Не дзіў­на, што ад­но з яе апош­ніх за­хап­лен­няў — фла­мен­ка, та­нец дра­ма­тыч­ны, эма­цый­ны, з рап­тоў­ны­мі вы­бу­ха­мі пры­ха­ва­най энер­гіі.

Ані­ма­цый­нае мас­тац­тва рэ­жы­сёр­кі ста­іць да­лё­ка ад ка­мер­цый­най ані­ма­цыі тэ­ле­ві­зій­на­га фар­ма­ту. Вось і яе но­вы твор «Да­нтэ. Бе­атры­чэ» лепш за ўсё ўба­чыць на вя­лі­кім экра­не. Стуж­ка пры­све­ча­на зна­ка­мі­та­му ка­хан­ню Да­нтэ Алі­г’е­ры да Бе­атры­чэ Па­рці­на­ры. Іры­на Ка­дзю­ко­ва пе­ра­но­сіць гле­да­ча ў ча­роў­ны свет іта­ль­янска­га Ад­ра­джэн­ня, у Фла­рэн­цыю і Ве­ро­ну, дзе ад­бы­ва­лі­ся падзеі ад­ной з най­вя­лік­шых ра­ман­тыч­ных драм у гіс­то­рыі.

• Пра Да­нтэ і Бе­атры­чэ: «Як ска­заў адзін су­час­ны фі­ло­саф: "Мы жы­вём у све­це, ад­фар­ма­та­ва­ным Да­нтэ, то­ль­кі пра гэ­та не ду­ма­ем". Да­нтэ пер­шы па­чаў пі­саць аб аса­біс­тых пе­ра­жы­ван­нях ча­ла­ве­ка, для свай­го ча­су ён быў ве­ль­мі аван­гар­дным аўта­рам.

Мы бы­лі з сы­нам у Ве­ро­не, ван­дра­ва­лі па Іта­ліі — і ў дзень май­го на­ра­джэн­ня пры­еха­лі на опе­ру ў зна­ка­мі­ты тэ­атр Arena di Verona. За­йшлі ў ма­ле­неч­кую цар­кву, дзе трэ­ба бы­ло кі­даць ма­не­ту, каб за­па­лі­ла­ся свят­ло. І рап­там я ўба­чы­ла над­піс "Beatrice Portinari". Усё. Я зра­зу­ме­ла, што бу­ду ра­біць фі­льм. А да­лей ма­тэ­ры­ял, як і за­ўсё­ды бы­вае, про­ста па­йшоў мне ў ру­кі. У Свя­та-Пят­ра-Па­ў-

лаў­скім са­бо­ры я па­зна­ёмі­ла­ся з пра­фе­са­рам фі­ла­ло­гіі, сын яко­га, як ака­за­ла­ся, на­пі­саў на­ву­ко­вы твор "Да­нтэ і су­час­ная бе­ла­рус­кая лі­та­ра­ту­ра". Я да­ве­да­ла­ся, што ў На­цы­яна­ль­най біб­лі­ятэ­цы ў Мін­ску ёсць уні­ка­ль­нае вы­дан­не "Бос­кай ка­ме­дыі" з ілюс­тра­цы­ямі Ба­ці­чэ­лі, адзін з двух экзэм­пля­раў на по­ст-

са­вец­кай пра­сто­ры. Ка­лі яшчэ пра­ект не пад­тры­ма­лі ў Мі­ніс­тэр­стве ку­ль­ту­ры, я ва­га­ла­ся, мо зра­біць не­шта іншае? Якраз та­ды ў Ві­ль­ню­се, у тра­лей­бу­се рап­там уба­чы­ла ма­ла­до­га ча­ла­ве­ка, які чы­таў "Бос­кую ка­ме­дыю". Я спы­та­ла яго, ці вар­та ра­біць стуж­ку пра Да­нтэ. І ён ад­ка­заў: "Вар­та?.. Ужо і камп’ютар­ную гу­ль­ню па ім ства­ры­лі. А вы яшчэ ду­ма­еце, ці зды­маць кі­но?.."

Кні­гі, сус­трэ­чы з ад­мыс­лоў­ца­мі — усё на­тхня­ла на пра­цу. А адзін мой да­ўні сяб­ра, які і ра­ней пры­маў удзел у ства­рэн­ні ма­іх сту­жак, мін­скі рус­ка­моў­ны па­эт Дзміт­рый Стро­цаў, на­ват ака­заў­ся ве­ль­мі да­лё­кім, але на­шчад­кам Бе­атры­чэ, на­шчад­кам іта­ль­янска­га ро­ду яе дру­го­га му­жа з фа­мі­ліі Стро­цы!.. У вы­ні­ку так атры­ма­ла­ся, што ён і агу­чыў на­ша­га Да­нтэ.

З са­ма­га па­чат­ку я ве­ль­мі ха­це­ла, каб га­лоў­на­га ге­роя агуч­ваў наш бе­ла­рус­кі акцёр Аляк­сандр Ка­зе­ла. У тым лі­ку і з-за та­го, што пер­са­наж з та­кім жа імем дзей­ні­чае ў "Бос­кай ка­ме­дыі" і з’яў­ля­ецца там ці не адзі­ным ста­ноў­чым. Але звя­зац­ца з акцё­рам не атры­ма­ла­ся. І мне пры­йшла ў га­ла­ву іншая ідэя. У Віль­­ню­се я па­бы­ва­ла на мо­на-

с­пек­так­лі "Брод­скі/Ба­рыш­ні­каў" і зра­зу­ме­ла, што ў Да­нтэ па­ві­нен быць го­лас вя­лі­ка­га тан­цоў­шчы­ка. Ча­му? Та­му што чы­тан­не Мі­ха­іла Ба­рыш­ні­ка­ва ідэ­аль­нае — там ня­ма акцёр­скай афар­боў­кі! Які б ні быў та­ле­на­ві­тым акцёр, у яго го­ла­се аб­авяз­ко­ва пры­сут­ні­чае не­шта тэ­атра­ль­нае, штуч­нае, ча­го я імкну­ся па­збя­гаць у фі­ль­мах. Але з Ба­рыш­ні­ка­вым не атры­ма­ла­ся — да та­кой сус­вет­най зна­ка­мі­тас­ці трэ­ба бы­ло звяр­тац­ца знач­на ра­ней. І та­ды я вы­ра­шы­ла за­пра­сіць май­го сяб­ра Дзміт­рыя Стро­ца­ва, ба­ла­зе мы ўжо ла­дзі­лі су­мес­ныя чы­тан­ні і я ве­да­ла: го­лас у яго доб­ры. Ня­хай па­эта агуч­вае па­эт.

Ка­лі ства­ра­лі вы­яўлен­чы шэ­раг май­го "Да­нтэ", мне так і ка­за­лі на па­чат­ку пра­цы: "Ты про­ста возь­меш усё га­то­вае — мас­тац­тва эпо­хі Ад­ра­джэн­ня, іта­ль­янскую му­зы­ку..." Але не да­ча­ка­лі­ся!.. Не­дзе ў свя­до­мас­ці я, зра­зу­ме­ла, тры­ма­ла жы­ва­піс Джо­та, Ма­за­чы, Ба­ці­чэ­лі. Ка­лі на не­шта і ары­ента­ва­ла­ся,

то на ра­ней­шы жы­ва­піс у іка­наг­ра­фіч­най ма­не­ры, а таксама на воб­раз Бе­атры­чэ фран­цуз­ска­га мас­та­ка Адзі­ло­на Рэ­до­на.

У нас на кар­ці­не пра­ца­ваў дру­гім ані­ма­та­рам хло­пец, вы­со­кі, ху­дар­ля­вы, і я ад­ра­зу зра­зу­ме­ла: ага! вось ён, наш Да­нтэ! Ста­ла пры­гля­дац­ца, як ён хо­дзіць, ру­ха­ецца. Ані­ма­та­ры за­ўсё­ды пры­гля­да­юцца да лю­дзей на­во­кал. Каб по­тым пе­ра­нес­ці іх ры­сы на сва­іх пер­са­на­жаў. Я і сту­дэн­там сва­ім ка­жу: вы па­він­ны мець сваю аса­біс­тую эма­цый­ную кар­та­тэ­ку воб­ра­заў, на­зі­раць за іншы­мі лю­дзь­мі. Кож­ны раз атрым­лі­ва­ецца па-роз­на­му. Ча­сам ты ад­ра­зу ве­да­еш, ка­го бу­дзеш мець на ўва­зе. Ча­сам — па­кут­лі­ва шу­ка­еш».

• Пра «Га­ру Са­ма­цве­таў» і «Са­лаў­я»: «У аэ­ра­пор­це За­гра­ба, дзе я бы­ла на фес­ты­ва­лі, рап­там па­чу­ла: "Ве­рыш не ве­рыш, а раз­маў­ля­лі за­раз якраз пра ця­бе!.. Зра­бі нам каз­ку!.." Аб­ароч­ва­юся — мой сяб­ра па кі­еўскіх кур­сах ані­ма­цыі Са­ша Та­тар­скі, арга­ні­за­тар пра­екта "Га­ра Са­ма­цве­таў". Ён пра­па­на­ваў мне на вы­бар не­ка­ль­кі ка­зак, але атры­ма­ла­ся зра­біць то­ль­кі ад­ну. Ка­лі пы­та­юцца, ча­му я, бе­ла­рус­ка, аб­ра­ла та­тар­ска­га "Са­лаў­я", звы­чай­на ад­каз­ваю: "Бо бе­ла­рус­кую каз­ку ўжо зра­бі­лі та­та­ры!.."

На жаль, Аляк­сан­дра Та­тар­ска­га не­ўза­ба­ве не ста­ла, сі­ту­ацыя на мас­коў­скай сту­дыі "Пі­лот", якой ён кі­ра­ваў, знач­на змя­ні­ла­ся. Пла­ны на да­лей­шую су­пра­цу з імі да­вя­ло­ся ад­мя­ніць, і на­ступ­ная каз­ка, на жаль, за­ста­ла­ся то­ль­кі ў вы­гля­дзе сцэ­на­рыя».

• Пра тое, як зна­хо­дзіць сваю ка­ман­ду: «Пра­ктыч­на ад­ра­зу ты ве­да­еш, хто та­бе па­трэб­ны. Дзі­му Су­ры­но­ві­ча, на­прык­лад, я за­пра­сі­ла на "Лэ­дзі Га­дзі­ву".

І па­чаў­ся, як я ка­жу, "бу­кет­на-цу­кер­ка­вы пе­ры­яд": я за ім бе­га­ла па­ўсюль, по­пе­ль­ні­цу на­ват пад­стаў­ля­ла, як то­ль­кі ён за­па­ліць. Усё быц­цам бы жарт, не­йкая гу­ль­ня, але для рэ­жы­сё­ра мас­так-ані­ма­тар — гэ­та як свая ру­ка. Та­му бы­ла ве­ль­мі ра­да, ка­лі ён па­га­дзіў­ся.

На "Да­нтэ" я ад­ра­зу ве­да­ла, што бу­ду пра­ца­ваць то­ль­кі з Алай Ма­цю­шэў­скай, так­са­ма доў­га яе ўга­вор­ва­ла. Да та­го ж яна бы­ла за­ня­тая на іншай ра­бо­це. Та­му пра­ца­ва­лі амаль у экс­трэ­ма­ль­най сі­ту­ацыі, але тое па­йшло то­ль­кі на ка­рысць. У фі­ль­ме "Бы­ло ле­та..." гу­тар­ка ідзе пра свет дзяў­чы­нак. Я раз­уме­ла, што пра­ца­ваць на ім па­він­на та­кая ж ма­ла­дзе­нь­кая, якая не ад­ышла да­лё­ка ад све­ту дзя­цін­ства. І я ўзя­ла мас­та­ком двац­ца­ці­пя­ці­га­до­вую, та­ды ні­ко­му не вя­до­мую Ма­рыю Пуч­ко­ву.

Ад­но­сі­ны рэ­жы­сё­ра са сва­ім мас­та­ком ча­сам на­гад­ва­юць не­йкую дра­му ка­хан­каў, на­сто­ль­кі ві­ру­юць жар­сці. Зды­мач­ны па­ві­ль­ён — гэ­та та­кая за­кры­тая, амаль інтым­ная пра­сто­ра, з якой не збег­чы да са­ма­га фі­на­лу пра­цы над стуж­кай. Та­му пад­час ра­бо­ты з Аляк­сан­драм Ве­раш­ча­гі­ным мы так па­спра­ча­лі­ся над ад­ной дэ­тал­лю, што ён быў на­ват гато­вы аб­ры­нуць на мя­не свой ку­лак, але ў са­мы апош­ні мо­мант уда­рыў у сцен­ку, па­сля ча­го вы­бег з па­ві­ль­ёна. Вяр­нуў­ся дзе­сь­ці праз па­ўта­ры га­дзі­ны з гіп­сам і да­раб­ляў усю стуж­ку ле­вай ру­кой...»

• Пра гу­мар: «Гу­мар за­ўсё­ды па­ві­нен пры­сут­ні­чаць у фі­ль­ме, як і ў жыц­ці. Ка­му па­трэб­ныя аб­са­лют­на су­р’ёз­ныя пер­са­на­жы?.. На­прык­лад, тая са­мая Бе­атры­чэ або Да­нтэ? Яны атры­ма­лі­ся та­кі­мі, які­мі і па­він­ны бы­лі быць у жыц­ці — ма­ла­ды­мі, га­рэз­лі­вы­мі лю­дзь­мі».

• Пра ідэ­алы ў твор­час­ці: «Та­ні­на Гу­эра — не­ве­ра­год­ны ча­ла­век, сап­раў­дны ары­енцір у мас­тац­тве. На ад­ным з фес­ты­ва­ляў я ся­дзе­ла по­бач з Ло­рай, рус­кай жон­кай Гу­эры. Ка­лі вы­свет­лі­ла­ся, што я ве­даю яго тво­ры, яна гуч­на вы­клік­ну­ла: "Та­ні­нач­ка!.. Гля­дзі, яна ве­дае твае вер­шы на па­мяць!.." Так мы з ім па­зна­ёмі­лі­ся, і ў мя­не за­раз ві­сяць яго ма­люн­кі з аўтог­ра­фа­мі. Ло­ра ўсё за­пра­шае на­ве­даць іх вёс­ку ў Іта­ліі, і ця­пер я аб­авяз­ко­ва пры­еду — по­бач зна­хо­дзіц­ца мес­ца, дзе Да­нтэ быў у ссыл­цы.

Яшчэ адзін ідэ­ал — Рэ­зо Габ­ры­адзэ і фі­льм "Ве­да­еш, ма­ма, дзе я быў", які ства­рыў не так да­ўно па сцэ­на­рыі і ма­люн­ках бацькі Ле­ван Габрыадзэ. Гэ­та по­ўны метр, дзе ані­ма­цыя спа­лу­ча­ецца з тра­ды­цый­ным кі­но».

• Пра да­ска­на­ласць у мас­тац­тве: «Сап­раў­дны твор па­ві­нен быць кры­ху не­дас­ка­на­лым, мець не­йкія пры­кме­ты та­го, што яго ра­бі­лі ча­ла­ве­чыя ру­кі, а не кам­п’ю­тар­ная пра­гра­ма. Ге­роі ча­сам вы­гля­да­юць на­ват не­да­рэч­на, і сап­раў­дны цуд, ка­лі ты спра­бу­еш удых­нуць у іх жыц­цё. Ад­ной­чы на ад­ным з пра­ектаў са мной пра­ца­ваў ве­ль­мі зна­ка­мі­ты мас­коў­скі акцёр, які ў за­хап­лен­ні ска­заў: "У май­го ж ге­роя ня­ма ва­чэй, то­ль­кі звы­чай­ныя па­пер­кі, але я ледзь не па­мёр, ка­лі ён гэ­ты­мі па­пер­ка­мі на мя­не па­гля­дзеў!.."»

Пра эта­лон гле­да­ча: «За­ўсё­ды пра­вя­раю стуж­кі на сва­ім сы­не. Ігнат ка­жа мне то­ль­кі пра­ўду і ні­ко­лі не хва­ліць стуж­ку, ка­лі з ёй не­шта не так. З шас­ці год мы з ім ездзім на фес­ты­ва­лі, ён ве­ль­мі ад­ука­ва­ны, ба­чыў шмат ані­ма­цыі, та­му яго сло­ву я да­вя­раю аб­са­лют­на. Гэ­так­са­ма як сва­ім ман­таж­ні­цам і су­пра­цоў­ні­кам ад­дзе­лу тэх­ніч­на­га кан­тро­лю. Ка­лі ман­таж­ні­ца ка­жа: "Не­зра­зу­ме­ла", — гэ­та за­ўсё­ды на­го­да за­ду­мац­ца.

Для мя­не ве­ль­мі важ­ныя гэ­тыя мер­ка­ван­ні, бо з са­ма­га па­чат­ку я ад­чу­ваю вя­лі­кую не­за­да­во­ле­насць сва­ім но­вым фі­ль­мам. І то­ль­кі по­тым, па­сту­по­ва, да яго пры­вы­каю. І праз ко­ль­кі год пе­ра­гля­даю ды раз­умею: фі­льм ве­ль­мі доб­ры атры­маў­ся.

Я пра­цую ў тэх­ні­цы руч­ной пе­ра­клад­кі. На фо­не су­час­ных тэх­на­ло­гій аб’­ёмнай ані­ма­цыі яна мо­жа ка­му­сь­ці пад­ацца сас­та­рэ­лай. А я так не лі­чу, бо пе­ра­клад­ка здо­ль­ная вы­ра­зіць аб­са­лют­на ўсё, фі­гур­кі-ма­ры­янет­кі, быц­цам плос­кія кук­лы, атрым­лі­ва­юць сваё, аса­біс­тае жыц­цё, у кож­на­га з іх свае ру­хі, ха­рак­тар. З імі ве­ль­мі цяж­ка рас­ста­вац­ца, ка­лі пра­ца на фі­ль­мам за­кан­чва­ецца. Вось і ця­пер я не спя­ша­юся збі­раць ма­іх ге­ро­яў са стан­ка, дзе яны на­ра­дзі­лі­ся...»

*

Іры­на Ка­дзю­ко­ва (25.07.1954, Мінск) — рэ­жы­сёр­ка-ані­ма­тар­ка, мас­тач­ка, сцэ­на­рыс­тка. Аўтар ані­ма­цый­ных сту­жак «За­ла­тыя пад­ко­вы» (1983), «Уна­чы ў тэ­атры» (1989), «Ка­ляд­ныя апо­ве­ды» (1994), «Дзяў­чын­ка з за­пал­ка­мі» (1996), «Дзіў­ная вя­чэ­ра на Куц­цю» (1999), «Пры­па­весць пад Ка­ля­ды» (2000), «Сяс­тра і брат» (2002), «Ле­ген­да пра Лэ­дзі Га­дзі­ву» (2004), «Са­ла­вей» (2006), «Апо­весць мі­ну­лых га­доў» (2007), «Ста­ра­даў­няя апо­весць пра жыц­цё, і смер­ць,

і ка­хан­не, і іншыя цу­ды», «Бы­ло ле­та…» (2010), «Апо­весць мі­ну­лых га­доў — 4» (2011), «Фініст — ясны со­кал» (2012), «Ша­пэн» (цыкл «Каз­кі ста­ро­га пі­яні­на», 2014) і інш.