Стра­ча­ны рай ста­лен­ня

Уз­яўшы п’есу Але­ны Іса­евай «Пра маю ма­му і пра мя­не», Да­ні­ла не­йкім чы­нам апа­вёў і пра свой шлях у пра­фе­сію. Пры­кла­дам, ад­мет­ныя плас­тыч­ныя і ха­рэ­агра­фіч­ныя сцэ­ны, як і сцэ­ніч­нае афар­млен­не са шмат­лі­кім рэ­кві­зі­там, на­ват не за­пат­ра­ба­ва­лі ад­мыс­лоў­цаў — рэ­жы­сёр упэў­не­на спра­віў­ся з імі, бо ад­па­вед­ную спа­нат­ра­насць на­бы­ваў з ран­ня­га юнац­тва.

...Ма­ла­дая ка­бе­та вяр­та­ецца да мясц­іны, дзе га­да­ва­ла­ся, пе­ра­жы­ва­ла пад­лет­ка­выя міт­рэн­гі, ра­бі­ла­ся да­рос­лай. Яна спа­дзя­ецца, што згад­кі да­па­мо­гуць па­ра­зу­мец­ца з са­бою, раз­абрац­ца ў па­чуц­цях. Але ні­ко­га з род­ных ды зна­ёмых ужо не за­ста­ло­ся, і яна му­сіць рас­пыт­ваць-пе­ра­пыт­ваць са­мую ся­бе. Яна як га­лоў­ны пер­са­наж ні­бы­та пад­во­еная, бо ро­лю ад­на­ча­со­ва вы­кон­ва­юць Ве­ра Грыц­ке­віч (сён­няш­няя, су­час­ная, якая згад­вае) ды Іры­на Куб­ліц­кая (тая, з мі­ну­ла­га, якую згад­ва­юць). Бы­вае, што яны ўсё ад­но як блы­та­юцца ў ча­се, пад­мя­ня­юць ад­на ад­ну, удак­лад­ня­юць дзея­нні аль­бо двой­чы пе­ра­жы­ва­юць падзею (з роз­ных гле­дзіш­чаў): рэ­жы­сёр, ка­рыс­та­ючы­ся та­кім ня­прос­тым пры­ёмам, акрэс­лі­вае шлях і сут­насць ча­ла­ве­ча­га ста­лен­ня. Вы­свят­лен­ню мі­ну­ла­га, вы­лу­чэн­ню сто­еных падзей­ных спру­жын але­га­рыч­на ад­па­вя­дае і ад­кры­тая пра­сто­ра сцэ­ны з аго­ле­ны­мі сце­на­мі і вы­ха­да­мі — ад­туль з’яўля­юцца і ту­ды вы­сліз­гва­юць пер­са­на­жы. Як з па­мя­ці.

Вон­ка­ва па­ста­ноў­ка Да­ні­лы Фі­лі­по­ві­ча як быц­цам ува­со­бі­ла Шэк­спі­раў ра­док з «Бу­ры», чый пра­за­ічны пе­ра­каз вы­гля­дае так: «Мы ство­ра­ны з та­го са­ма­га рэ­чы­ва, што й на­шы сны, ды сном агор­ну­та ўсё на­шае ма­ле­нь­кае жыц­цё», — бо падзеі згру­па­ва­ныя і вы­кла­дзе­ныя ме­на­ві­та та­кі­мі, які­мі за­ста­лі­ся ў дзі­ця­чай па­мя­ці ге­ра­іні: ка­вал­ка­мі-вы­пад­ка­мі (рэ­жы­сёр на­ват раз­дзя­ляе апо­ве­ды-эпі­зо­ды на­зва­мі праз пра­екцыю), без ві­да­воч­ных су­вя­зяў пры­чы­ны і на­ступ­ства, але з бяс­кон­цым, мес­ца­мі — на­вяз­лі­вым унут­ра­ным ма­на­ло­гам ці не кож­на­га пер­са­на­жа раз­ам з пы­тан­ня­мі да сус­ве­ту. Ад­нак ге­ра­іню ў вы­ка­нан­ні Ве­ры Грыц­ке­віч вы­лу­чае безу­пын­ны на­пру­жа­ны ўнут­ра­ны ды­ялог — кож­нае імгнен­не яна за­ста­ецца ў ста­не пе­ра­моў са сва­ім не­да­лё­кім мі­ну­лым. Ля­ль­ка на дзень на­ро­дзі­наў, гур­ток па пі­сан­ні са­чы­нен­няў, пад­рых­тоў­ка да кон­кур­су пры­га­жос­ці, по­шук ча­ла­ве­ка, да­ра­го­га для ма­ці, — з фа­бу­лы п’есы рэ­жы­сёр вы­лу­чыў гіс­то­рыі, дзе на­ўмыс­на пе­ра­мя­шаў дзей­ных асоб і вы­ка­наў­цаў (па хо­дзе дзея­ння артыс­ты Свят­ла­на Яфі­ма­ва, Па­вел Са­лаў­ёў, Яўге­нія Ка­нь­ко­ва, Андрэй Шыд­лоў­скі пад­хоп­лі­ва­юць ад­но ад ад­на­го ро­лі, пе­ра­хо­дзяць ад пер­са­на­жа да пер­са­на­жа), зла­дзіў, вы­шту­ка­ваў гу­ль­ню — сэн­са­мі, цы­та­та­мі, роз­ыгры­ша­мі (ча­го вар­тая мрой­ная ры­бі­на, якая з’яві­ла­ся па­ра­змаў­ляць з ры­ба­ком, аль­бо але­га­рыч­нае са­чы­нен­не вер­ша — пры­знан­ня ў ка­хан­ні). Да­ні­ла Фі­лі­по­віч не цу­ра­ецца пэў­най кі­не­ма­таг­ра­фіч­нас­ці пры­ёмаў: вы­ха­ды артыс­таў на аван­сцэ­ну на­гад­ва­юць буй­ныя пла­ны, тым ча­сам у гля­дац­кім успры­ман­ні парт­нё­ры ад­соў­ва­юцца на агу­ль­ны план і дзея­нні кож­на­га вы­да­юць на вы­пад­ко­выя — гэт­кую ка­ка­фо­нію, што ня­ўглед­на змя­ня­ецца, пе­ра­тва­ра­ецца ў ды­яло­гі, ско­кі, плас­тыч­ныя па­ўзы. Ча­сам фі­зіч­ныя дзея­нні пе­ра­ва­жа­юць тэкст, а існыя на­ме­ры пер­са­на­жаў вы­лу­ча­юць ме­на­ві­та плас­тыч­ныя ці ха­рэ­агра­фіч­ныя сцэ­ны, але час­цей рэ­жы­сёр вы­бу­доў­вае дзея­нне, па­ра­ле­ль­нае тэк­сту дра­ма­тур­га, і ме­на­ві­та праз маў­чан­не, у плас­ты­цы, фі­зіч­на здзяй­сня­ецца са­мае важ­нае, ра­шу­чае, з му­зы­кай, шу­мам, вэр­ха­лам. «Сло­ва­мі ўся­го не рас­ка­жаш».

Дык ад­куль уз­яла­ся мрой­ная ры­бі­на, што тра­пі­ла ў на­зву на­ўпрост з пе­се­нь­кі Ся­ро­гі Шну­ра­ва? Спа­чат­ку пра яе ма­рыў пі­туш­чы апе­ра­тар Фі­ля (ад­но з цу­доў­ных акцёр­скіх пе­ра­ўва­саб­лен­няў Андрэя Шыд­лоў­ска­га), які так пра­гнуў кі­нуць здым­кі ды з’ехаць на ры­бал­ку. А по­тым ка­бе­ты, тры­ва­лае Фі­ле­ва ата­чэн­не з жон­кі, су­пра­цоў­ні­цы і яе да­чкі (га­лоў­най ге­ра­іні), апра­на­лі плашч-на­мё­ты, ста­ран­на, ме­та­фа­рыч­на за­кі­да­лі ву­ды і сач­кі ў гля­дзе­ль­ню ды ча­ка­лі, ды пад­ахвоч­ва­лі... што зло­віш — тое і тваё! А гля­дзе­ль­ня ад­гу­ка­ла­ся, пад­трым­лі­ва­ла гуль­­ню, на­зі­ра­ла-на­та­ва­ла, як час­та ў жыц­ці мя­ня­юцца іпас­та­сі лаў­ца і ры­бі­ны. І то­ль­кі лю­боў мо­жа аб­ысці­ся без гэт­кіх умоў­нас­цяў (мо й вя­сё­лых, ды ча­сам зне­ва­жа­ль­ных і ня­шчы­рых). На тле пер­ша­га ка­хан­ня, яго­на­га прад­чу­ван­ня і ня­спраў­джа­нас­ці рэ­жы­сёр ня­зму­ша­на вы­лу­чае апо­вед пра лю­боў веч­ную — ма­ці і да­чкі. Артыс­тка Ала Ля­ная пра­жы­вае ро­лю Ма­мы не­мі­тус­лі­ва, вы­на­ход­лі­ва, кры­ху іра­ніч­на і ад­на­ча­со­ва кра­на­ль­на шчы­ра. Яе Ма­ма пе­ра­ка­на­ная: леп­шае вы­ха­ван­не — гэ­та пад­трым­ка і ўлас­ны пры­клад. Дзі­ця хо­ча за­ймац­ца гім­нас­ты­кай і трэ­ба сес­ці на шпа­гат? Лёг­ка. Артыс­тка дэ­ман­струе гэ­ты шпа­гат так, што кож­на­му на­ступ­на­му ўчын­ку яе пер­са­на­жа да­вя­ра­еш без ва­ган­няў. Да­чка зна­хо­дзіць ча­ла­ве­ка, які ве­ль­мі ка­хаў ма­му ў ма­ла­дос­ці, шок, ра­дасць, а Ма­ма... ні­як не на­бя­рэц­ца сме­лас­ці з ім па­ба­чыц­ца. Сцэ­на іх тэ­ле­фон­ных пе­ра­мо­ваў, дзе за­мест слу­ха­вак — мік­ра­фо­ны і му­зыч­ны рэй вя­дзе «Can’t Рretend» (вы­ка­наў­ца Tom Odell), — ад­на з са­мых моц­ных і вы­ра­ша­ль­ных, бо, па сут­нас­ці, раз­ві­та­ль­ная. Яе пад фі­нал ураў­на­важ­вае спеў Хрыс­ці­ны Са­ла­вей «Тры­май», які су­пра­ва­джае фан­та­зію пер­ша­га ка­хан­ня: дзяў­чы­на чыр­во­най фар­бай ма­люе на це­ле юна­ка... на­ту­ра­ль­на, аб­ма­лёў­ва­ючы сваю ма­ру, ідэ­ал, жа­дан­не, а юнак спа­га­дзя ад­каз­вае ёй тым са­мым. Сім­ва­ліч­ны эра­тызм сцэ­ны ўздзей­ні­чае ку­ды як мац­ней за на­ту­ра­ль­ны акт, пло­це­вае жа­дан­не ўва­саб­ля­ецца ва ўзвы­ша­ную фан­та­зію, чыр­во­ная фар­ба, ад­мет­ная акцёр­ская плас­ты­ка і пес­ня спа­ра­джа­юць сво­еа­саб­лі­вую ме­та­фа­ру пер­шай за­ка­ха­нас­ці, ка­лі кож­ны лі­та­ра­ль­на ма­люе тое, што хо­ча ба­чыць, не над­та зва­жа­ючы на існы стан рэ­чаў.

Та­кім чы­нам, «Ры­ба ма­ёй ма­ры» за­ста­ецца ня­ў­лоў­най і змен­лі­вай, за­тое час-по­час вы­пус­кае ма­ці­цо­выя бур­бал­кі ра­дас­ці, якія і ўтва­ра­юць эпі­лог агу­ль­най ве­ся­лос­ці — вя­сёл­ка­выя фар­бы жыц­ця з яго­ны­мі надзе­ямі. Шка­да, фі­на­ль­ны ма­на­лог ге­ра­іні за­глу­шы­ла му­зы­ка. Між тым яна ка­за­ла, як, шу­ка­ючы ся­бе, на­ву­чы­ла­ся не ча­каць жыц­ця, не рых­та­вац­ца да яго, а жыць! І па ўсім вы­хо­дзі­ла, што мес­ца і аб­ста­ві­ны, якіх так кар­це­ла па­збыц­ца, ад­куль так ха­це­ла­ся вы­брац­ца, вы­рвац­ца ў са­ма­стой­нае жыц­цё, праз лад­ны пра­ме­жак ча­су пе­ра­кі­ну­лі­ся стра­ча­ным ра­ем ста­лен­ня. Маг­чы­ма, на­конт раю і спрэч­на, але дос­вед ста­лен­ня са­ма менш за­слу­гоў­вае роз­ду­му.