Эдзі Тыр­манд

МОЖ­НА ЛІ­ЧЫЦЬ, ШТО КАН­ЦЭР­ТМАЙ­СТАР — АДЗІН З ГА­ЛОЎ­НЫХ У ПРА­ЦЭ­СЕ ВЫ­КА­НАН­НЯ, А МІЖ ТЫМ ЁН ЗА­ЎСЁ­ДЫ ЗНА­ХО­ДЗІЦ­ЦА НА ДРУ­ГІМ ПЛА­НЕ. ТОЕ Ж МОЖ­НА СКА­ЗАЦЬ І ПРА ПЕД­АГО­ГАЎ-КАН­ЦЭР­ТМАЙ­СТРАЎ — ПРА ІХ ВЯ­ДО­МА МА­ЛА. А БЕ­ЛА­РУ­СІ Ў ГЭ­ТАЙ ГА­ЛІ­НЕ ЁСЦЬ ЧЫМ ГА­НА­РЫЦ­ЦА, НА­ШЫ КАН­ЦЭР­ТМАЙ­СТРЫ З ГО­НА­РАМ ВЫ­СТУ­ПА­ЮЦЬ НА МІЖ­НА­РОД­НЫХ КОН­КУР­САХ І Ў КАН­ЦЭР­ТАХ З ВЯ­ДО­МЫ­МІ СА­ЛІС­ТА­МІ.

МНО­ГІЯ З ІХ — ВЫ­ХА­ВАН­ЦЫ ЭДЗІ ТЫР­МАНД, АД­НОЙ З ЗА­СНА­­ВАЛЬ­­НІЦ БЕ­ЛА­РУС­КАЙ КАН­ЦЭР­ТМАЙ­СТАР­СКАЙ ШКО­ЛЫ. ЯНА БОЛЬШ ВЯ­ДО­МАЯ Ў НА­ШАЙ РЭ­СПУБ­ЛІ­ЦЫ ЯК КАМ­ПА­ЗІ­ТАР­КА, АЎТАР­КА ХА­РА­ВЫХ І КА­МЕР­НЫХ ТВО­РАЎ, АЛЕ ЯЕ ГІС­ТА­РЫЧ­НАЯ РО­ЛЯ Ў КАН­ЦЭР­ТМАЙ­СТАР­СКАЙ СПРА­ВЕ БЕ­ЛА­РУ­СІ НЕ МЕНШ ЗНАЧ­НАЯ. ЯЕ ВЫ­ХА­ВАН­ЦЫ РАС­КА­ЖУЦЬ ПРА ЗА­НЯТ­КІ Ў КЛА­СЕ СВАЙ­ГО ПЕД­АГО­ГА. АЛЕ СПА­ЧАТ­КУ ХО­ЧАЦ­ЦА ПРА­ПА­НА­ВАЦЬ УВА­ЗЕ ЧЫ­ТА­ЧА ЎСПА­МІ­НЫ СА­МОЙ ЭДЗІ МАЙ­СЕ­ЕЎНЫ ПРА ЯЕ ЦІ­КА­ВЫ ЖЫЦ­ЦЁ­ВЫ І ПРА­ФЕ­СІЙ­НЫ ШЛЯХ. ЯНЫ БЫ­ЛІ ЗА­ПІ­СА­НЫЯ Ў 1998 ГО­ДЗЕ.

Аляк­сандр Мі­ль­то: Эдзі Май­се­еўна, вы бы­лі ма­ёй пер­шай на­стаў­ні­цай му­зы­кі, у якой я за­ні­маў­ся з 1 па 7 кла­сы ў Ся­рэд­няй спе­цы­яль­най му­зыч­най шко­ле-дзе­ся­ці­год­цы. Вы ні­ко­лі не ціс­ну­лі на вуч­ня, за­ўсё­ды бы­лі доб­ра­зыч­лі­вая, уме­лі ства­рыць на ўро­ку да­вер­лі­вую атмас­фе­ру. Па­мя­таю, што з са­ма­га па­чат­ку вя­лі­кую ўва­гу звяр­та­лі на пя­ву­часць гу­ку, му­зыч­насць вы­ка­нан­ня. Але ця­пер ха­це­ла­ся, каб вы рас­па­вя­лі пра сваё дзя­цін­ства, пра тое, як пры­йшлі ў му­зы­ку…

— Я на­ра­дзі­ла­ся ў Вар­ша­ве і там жы­ла да 1939 го­да. Му­зы­кай па­ча­ла за­ймац­ца ў ча­ты­рох­га­до­вым уз­рос­це, у нас до­ма ста­яў ра­яль, пра­ўда, на ім ніх­то не іграў, па­ко­ль­кі мае ба­ць­кі з му­зы­кай не ме­лі ні­чо­га агу­ль­на­га, а про­ста лю­бі­лі яе. Над на­мі, на на­ступ­ным па­вер­се, жы­ла пі­яніс­тка, яна чу­ла, як я па кла­ві­шах «гу­ляю», і вы­ра­шы­ла, што ў гэ­тым не­шта ёсць. Уга­ва­ры­ла маю ма­му, каб я ста­ла ў яе ву­чыц­ца. На жаль, не ма­гу ця­пер ска­заць, што за­йма­ла­ся з вя­лі­кай ахво­тай, але ма­гу падзя­ка­ваць ма­ці, якая на­стой­лі­вас­цю, сі­лай ду­ху і лю­боў­ю пры­му­сі­ла мя­не за­ймац­ца му­зы­кай. Па­мя­таю, як ні дзіў­на, твор, які ігра­ла ў дзя­цін­стве, ка­лі споў­ні­ла­ся 5 га­доў. Гэ­та бы­ла ўвер­цю­ра «Се­ля­нін і па­эт» Зу­пе. Мы вы­кон­ва­лі яе з ма­ёй на­стаў­ні­цай у ча­ты­ры ру­кі. Ка­лі ця­пер чую тую му­зы­ку, да мя­не ад­ра­зу вяр­та­юцца пры­емныя ўспа­мі­ны.

Афі­цый­на ў на­ву­ча­ль­най уста­но­ве па­ча­ла за­ймац­ца ў 12 га­доў, да гэ­та­га ўсе за­нят­кі пра­хо­дзі­лі до­ма, у мя­не за­ўсё­ды бы­лі вы­дат­ныя пед­аго­гі. Год пра­ву­чы­ла­ся ў шко­ле імя Ша­пэ­на, яе пра­гра­ма пры­клад­на ад­па­вя­да­ла на­ша­му му­зыч­на­му ву­чы­ліш­чу. Мой пед­агог па­сля го­да за­нят­каў ска­заў: «Хо­піць вам тут ву­чыц­ца, вам трэ­ба ісці ў кан­сер­ва­то­рыю».

Ка­лі па­сту­па­ла ту­ды, на на­яўныя мес­цы прэ­тэн­да­ва­ла 300 ча­ла­век, але я прай­шла. На­ву­чан­не доў­жы­ла­ся 9 га­доў, ця­пер я раз­умею, што ту­ды ўвай­шлі кур­сы ву­чы­ліш­ча і кан­сер­ва­то­рыі.

Ад­на з пра­фе­са­раў, у якой за­йма­ла­ся, бы­ла ву­ча­ні­цай Ган­ны Есі­па­вай, а педа­гог да яе, так­са­ма пра­фе­сар Вар­шаў­скай кан­сер­ва­то­рыі, ву­чыў­ся ў Кан­стан­ці­на Ігум­на­ва. Ён ста­віў­ся да мя­не вы­дат­на, але мя­не трэ­ба бы­ло па­ўшчу­ваць. З астат­ні­мі сту­дэн­та­мі ён быў та­кі стро­гі, што вы­кід­ваў іх раз­ам з но­та­мі з кла­са, ад­нак на мя­не ні­ко­лі на­ват го­лас не па­вы­шаў, а гэ­та для май­го ха­рак­та­ру бы­ло дрэн­на. Я са­ма тое зра­зу­ме­ла, па­йшла да рэ­кта­ра і па­пра­сі­ла пе­ра­вес­ці мя­не да інша­га пед­аго­га, да жан­чы­ны, якая за­йма­ла­ся ў Есі­па­вай. Ве­да­ла, што яна ве­ль­мі стро­гая, сту­дэн­ты мне яе рас­хва­ль­ва­лі, яе про­звіш­ча бы­ло Яцы­на. Тут ужо я ба­яла­ся пры­йсці на за­нят­кі, не вы­ву­чыў­шы ўсё як мае быць.

У 1939 го­дзе я па­він­на бы­ла скон­чыць кан­сер­ва­то­рыю, але па­ча­ла­ся Дру­гая сус­вет­ная вай­на. Як і астат­нія, я не маг­ла ўя­віць, што яна бу­дзе та­кой страш­най і доў­гай, ду­ма­ла, скон­чыц­ца праз тры ме­ся­цы. У Поль­шчы ўжо бы­ло не­спа­кой­на, і я вы­ра­шы­ла па­ехаць да­вуч­вац­ца ў Мінск, бо там яшчэ мір­на і ці­ха.

Мой план быў та­кі: скон­чу ў Мін­ску кан­сер­ва­то­рыю і вяр­ну­ся да­до­му, але лёс рас­па­ра­дзіў­ся іна­чай, бо­льш сва­іх род­ных я не ўба­чы­ла. Атрым­лі­ва­ла ад іх ліс­ты, па­сы­ла­ла па­сыл­кі, бо яны там ужо га­ла­да­лі. Так пра­цяг­ва­ла­ся, па­куль не па­ча­ла­ся вай­на па­між не­мца­мі і Са­вец­кім Са­юзам.

Эва­ку­ява­ла­ся я ў Фрун­зэ і там пра­ца­ва­ла кан­цэр­тмай­страм у опер­ным тэ­атры. А на­огул дзе то­ль­кі ні пра­ца­ва­ла: у дзі­ця­чым до­ме му­зыч­ным кі­раў­ні­ком, вы­кла­да­ла фар­тэ­пі­яна, акам­па­на­ва­ла ба­ле­ту, але асноў­ная пра­ца — у тэ­атры. Вяр­ну­ла­ся ў Мінск то­ль­кі ў 1948 го­дзе. Да гэ­та­га пры­язджа­ла сю­ды, каб да­ве­дац­ца, ці зма­гу ад­на­віц­ца ў кан­сер­ва­то­рыі. Та­ды рэ­кта­рам быў Мі­ка­лай Іль­іч Ала­даў, ён мя­не па­мя­таў, та­му што я ігра­ла на фар­тэ­пі­яна доб­ра. Ка­лі пры­еха­ла з Вар­ша­вы ў Мінск, гэ­та ка­ці­ра­ва­ла­ся ве­ль­мі ня­кеп­ска.

Ала­даў пра­па­на­ваў пра­ца­ваць кан­цэр­тмай­страм, але трэ­ба атры­маць ура­да­вае за­пра­шэн­не, каб мя­не з Фрун­зэ ад­пус­ці­лі. Для гэ­та­га і па­еха­ла ў Мінск пад­час ад­па­чын­ку, па­йшла ад­ра­зу ў кан­сер­ва­то­рыю. Пры­ту­ліў мя­не Ген­рых Ваг­нер, да­па­мог нам з му­жам знай­сці па­кой і ўга­ва­рыў, каб па­йшла ву­чыц­ца па спе­цы­яль­ным фар­тэ­пі­яна да Ры­го­ра Шар­шэў­ска­га. Да вай­ны я бо­льш за год за­йма­ла­ся ў Аляк­сея Клу­ма­ва, а па­сля вай­ны мя­не ўзя­лі ад­ра­зу на пя­ты курс. Па­ра­ле­ль­на па­ча­ла пра­ца­ваць кан­цэр­тмай­страм. Сту­дэн­таў бы­ло ма­ла і кан­цэр­тмай­страў так­са­ма ма­ла, а ў кан­сер­ва­то­рыі ву­чы­лі­ся і ва­ка­ліс­ты, і струн­ні­кі, і ду­ха­ві­кі, акам­па­на­ваць не бы­ло ка­му. Ка­лі за­кан­чва­ла кан­сер­ва­то­рыю, раз­ам са мной вы­пус­ка­лі­ся ўся­го 5-6 ча­ла­век.

То­ль­кі пі­яніс­таў?

— Не, усіх. Гэ­та быў пер­шы па­сля­ва­енны вы­пуск. Бо­ль­шасць муж­чын пры­йшлі па­сля вой­ска, та­му сту­дэн­таў ма­ла. Па­сля за­кан­чэн­ня вай­ны кан­сер­ва­то­рыя па­ча­ла пра­ца­ваць у 1945 ці ў 1946 го­дзе. Ад­на­ча­со­ва я па­сту­пі­ла на кам­па­зі­цыю і бы­ла пер­шай сту­дэн­ткай Ба­га­ты­ро­ва. Та­ды ён то­ль­кі па­чы­наў за­ймац­ца пед­аго­гі­кай, праз не­ка­ль­кі га­доў стаў рэ­кта­рам кан­сер­ва­то­рыі па­сля Ала­да­ва.

Яшчэ ў Вар­ша­ве я са­чы­ня­ла лёг­кую му­зы­ку, мя­не на­ват па­він­ны бы­лі пры­няць у Са­юз — не кам­па­зі­та­раў, а эстрад­ных аўта­раў і вы­ка­наў­цаў. Та­ды лі­чы­ла­ся вя­лі­кім го­на­рам па­тра­піць у гэ­тае аб’­яднан­не. Да­рэ­чы, яго кі­раў­ні­ком быў Ежы Пе­цер­сбур­скі, аўтар му­зы­кі пе­сень «Утом­лен­ное солнце» і «Си­ний пла­то­чек».

Але вер­нем­ся ў Менск. Тут па­сля кан­сер­ва­то­рыі я пра­ца­ва­ла кан­цэр­тмай­страм, пры­чым ледзь не ва ўсіх кла­сах, у тым лі­ку ду­ха­вых, струн­ных, але бо­льш за ўсё, по­мню, ва­ка­ль­ных і ха­ра­вых. Да гэ­та­га яшчэ пра­ца­ва­ла ў му­зыч­най ву­чэ­ль­ні, а по­тым пры­йшла ў Спе­цы­яль­ную му­зыч­ную шко­лу-дзе­ся­ці­год­ку, дзе ад­ным з пер­шых ма­іх вуч­няў быў Са­ша Мі­ль­то, і ня­хай ён пра гэ­та за­ўсё­ды па­мя­тае...

За­ўсё­ды па­мя­таю маю пер­шую на­стаў­ні­цу, як гэ­та мож­на за­быць!

— Ад­дзя­лен­не кам­па­зі­цыі я скон­чы­ла ў 1953 го­дзе...

Эдзі Май­се­еўна, на­ша гу­тар­ка ўсё ж пры­све­ча­на ство­ра­най ва­мі кан­цэр­т­май­стар­скай шко­ле, та­му да­вай­це па­га­во­рым пра тое, як вы ста­лі вы­кла­даць кан­цэр­тмай­стар­скі клас і як ства­ра­ла­ся ва­ша пед­ага­гіч­ная сіс­тэ­ма. Мно­гія ве­да­юць вас як ад­на­го з вя­ду­чых бе­ла­рус­кіх кам­па­зі­та­раў, а што пад­штур­хну­ла вы­кла­даць ме­на­ві­та кан­цэр­тмай­стар­ства, а не кам­па­зі­цыю?

— Ка­лі б я не за­йма­ла­ся кам­па­зі­цы­яй, то не ўзнік­ла б ні­якай сіс­тэ­мы, та­го, пра што згад­ва­юць мае вуч­ні. Тое, што я па­ча­ла вы­кла­даць кан­цэр­тмай­стар­скі клас, — чыс­тая вы­пад­ко­васць. Да вай­ны акам­па­на­ва­ла амаль ва ўсіх кла­сах кан­сер­ва­то­рыі. Па­сля вай­ны бы­ла кан­цэр­тмай­страм у ва­ка­ль­ных кла­сах, у тым лі­ку ў жон­кі Ба­га­ты­ро­ва — На­тал­лі Са­віц­кай, але бо­льш за ўсё ігра­ла ў ха­ра­ві­коў, у пры­ват­нас­ці ў Іллі Гіт­гар­ца.

Сваю пед­ага­гіч­ную дзей­насць па­чы­на­ла з вы­кла­дан­ня спе­цы­яль­на­га фар­тэ­пі­яна, але по­тым мне пра­па­на­ва­лі вес­ці кан­цэр­тмай­стар­скі клас. Як яго вы­кла­даць, пан­яцця не ме­ла. Май­стры гэ­тай спра­вы Ся­мён Тал­ка­чоў і Гео­ргій Пят­роў ка­за­лі мне: «Мы вам да­па­мо­жам, пад­ка­жам, што і як». Але, на жаль, ніх­то мне ні­чо­га не пад­ка­заў. Па­мя­таю, як пры­йшла на пер­шыя за­нят­кі са сту­дэн­там, у мя­не но­гі пад­кош­ва­лі­ся, не ве­да­ла, што га­ва­рыць. Але сту­дэнт ве­даў менш, чым я, і та­му бы­ло што пад­ка­заць.

У 50-я га­ды я пры­йшла на кан­цэр­тмай­стар­скую ка­фед­ру — гэ­та па­він­на па­мя­таць Ла­ры­са Тал­ка­чо­ва, яна бы­ла ма­ёй пер­шай сту­дэн­ткай, па­мя­таю яе і На­та­шу Па­ра­доў­скую. За ўсё я пла­ці­ла сва­імі сля­зь­мі. Ні­чо­га не ве­да­ла, ні­якіх асаб­лі­вых пра­ві­лаў, якія по­тым пе­рад­ава­ла сва­ім сту­дэн­там. Яны ўжо не на­бі­ва­лі са­бе гу­зоў, я ўпэў­не­ная, яны ўсе па­йшлі з кан­сер­ва­то­рыі га­то­вымі да пра­цы.

У Вар­ша­ве я вы­ву­ча­ла і ха­ра­вую спра­ву, по­тым, па­ўта­ру, ву­чы­ла­ся кам­па­зі­цыі — і шмат зра­зу­ме­ла ў тым, як трэ­ба за­піс­ваць но­ты і як іх трэ­ба чы­таць. Ка­лі да­ва­ла іграць сваё са­чы­нен­не ка­му­сь­ці, вы­свят­ля­ла­ся, што не ўсё ў нот­ным тэк­сце я вы­пі­са­ла да­ска­на­ла. Та­ды ў мя­не рас­плюш­чы­лі­ся во­чы на пра­цу кан­цэр­тмай­стра-пед­аго­га, які па­ві­нен па­пя­рэ­дзіць, збе­раг­чы сту­дэн­та ад па­мы­лак кан­цэр­тмай­стра. Чым да­лей, тым бо­льш.

Зга­дай­це, ка­лі лас­ка, сва­іх пер­шых вуч­няў...

— Та­ды я бы­ла яшчэ ма­ла­дая, мне ўсё зда­ва­ла­ся ці­ка­вым. На пер­шых уро­ках дры­жа­лі ру­кі і на­огул усё, што маг­ло дры­жаць ад стра­ху, по­тым па­сту­по­ва пры­ста­са­ва­ла­ся. Мож­на ска­заць, я на­ву­чы­ла са­ма ся­бе. Тут падзей­ні­ча­ла пра­ві­ла жыц­ця: ка­лі ча­го­сь­ці не ўме­еш — ву­чы іншых. У да­дзе­ным вы­пад­ку гэ­тае вы­каз­ван­не цу­доў­на ад­ыгра­ла сваю ро­лю. Мо­жа, та­ды я пра гэ­та не ду­ма­ла, але ця­пер азі­ра­юся на­зад і ба­чу, што ў мя­не не бы­ло ні­якіх тра­фа­рэ­таў — ра­біць так ці так.

Усё ішло ад пра­кты­кі не то­ль­кі пі­яніс­та, але і кам­па­зі­та­ра. На­прык­лад, па­мя­таю, як пры­нес­ла сваё са­чы­нен­не кан­цэр­тмай­стру, да­рэ­чы, ма­ёй жа ву­ча­ні­цы Ла­ры­се Мак­сі­ма­вай, каб яна вы­ву­чы­ла са спе­ва­ком. Вы­ву­чы­ла. Я пы­та­юся: «А ча­му вы тут так доў­га тры­ма­еце но­ту, а тут так хут­ка зды­ма­еце?» Яна мне ка­жа: «Па­гля­дзі­це, вы так на­пі­са­лі». І вось з гэ­та­га мо­ман­ту зра­зу­ме­ла, у якой сту­пе­ні кан­цэр­тмай­стру па­трэб­ная да­клад­насць. Гэ­та адзін вы­па­дак. Бы­ло і шмат іншых.

Ка­лі мож­на, усё-ткі зга­дай­це сва­іх пер­шых вуч­няў па кан­цэр­тмай­стар­скім кла­се.

— Гэ­та бы­ло ве­ль­мі да­ўно, дзе­сь­ці ў 1956-57 га­дах. Пер­шыя вуч­ні не пла­на­ва­лі быць пра­фе­сій­ны­мі кан­цэр­тмай­стра­мі-акам­па­ні­ята­ра­мі. Не­ўза­ба­ве па­сля вай­ны пра­цы бы­ло шмат, і на ква­лі­фі­ка­цыю ма­ла хто гля­дзеў. У кан­сер­ва­то­рыі вы­кла­даў вя­до­мы кан­цэр­тмай­стар Ся­мён Тал­ка­чоў, я імкну­ла­ся раў­няц­ца на яго. Спа­чат­ку ўвесь час атрым­лі­ва­ла за­ўва­гі ад яго — тое не так, іншае не гэ­так — і на гэ­тым вы­ву­чы­ла­ся. Па­сту­по­ва ства­ры­ла­ся сіс­тэ­ма, якую ўвесь час удас­ка­на­ль­ва­ла. Усё ішло ад жыц­ця, яно дык­та­ва­ла, як і што. Ву­чы­ла­ся, па­ўта­ру, са­ма ў ся­бе, зной­дзе­нае імкну­ла­ся пе­рад­аць сту­дэн­там. Па вы­ні­ках ма­іх вуч­няў зра­зу­ме­ла: гэ­та бы­ло не так ужо і дрэн­на.

Ка­ля ча­ты­рох дзе­ся­ці­год­дзяў вы вы­кла­да­лі кан­цэр­тмай­стар­ства — ці вы­ве­лі не­йкія пры­нцы­пы гэ­та­га мас­тац­тва?

— Ду­маю, сап­раў­ды так. Мае вуч­ні ця­пер ка­жуць, што я ства­ры­ла ўлас­ную шко­лу, з гэ­тым цал­кам згод­ная. Мож­на ска­заць, маў­ляў, ад сціп­лас­ці я не па­мру, але тут той вы­па­дак, ка­лі ад­чу­ваю ся­бе на ка­ні: тое, што я кам­па­зі­тар і пі­яніс­тка, да­па­маг­ло мне ства­рыць гэ­тую сіс­тэ­му. З ча­го яна скла­да­ецца? Трэ­ба пры­трым­лі­вац­ца та­го, што на­пі­саў аўтар.

Тут га­лоў­ную ро­лю ад­ыгры­ва­ла мая кам­па­зі­тар­ская дзей­насць. Ка­лі я пі­са­ла ме­на­ві­та так, дык ча­му гэ­та­га не ха­цеў, на­прык­лад, Чай­коў­скі, Рах­ма­ні­наў, з які­мі не пад­умай­це, што раў­ня­юся. Про­ста я спра­ба­ва­ла зра­зу­мець у кож­най да­дзе­най фра­зе, што тут ха­цеў вы­ка­заць кам­па­зі­тар, ча­го ён да­ма­гаў­ся. Вось, на­прык­лад, Рах­ма­ні­наў: ён цу­доў­на іграў свае ра­ман­сы, як ён іх граў — так і за­пі­саў. І кан­цэр­тмай­стар па­ві­нен усё пра­чы­таць, што на­пі­са­на па­між рад­коў, не пра­пус­ціць ні­чо­га з та­го, што ха­цеў ска­заць кам­па­зі­тар, ста­вя­чы тут акцэнт, там крэш­чэн­да, дзі­мі­ну­энда, но­ту з кроп­кай, па­ўзу. Я зра­зу­ме­ла, што трэ­ба жа­лез­на тры­мац­ца та­ко­га пры­нцы­пу.

Яшчэ ад­на важ­ная рэч, да якой я імкну­ла­ся, — умець чуць ся­бе. Трэ­ба ве­ль­мі ўваж­лі­ва слу­хаць, якія гу­кі ў ця­бе атрым­лі­ва­юцца, што яны ўва­саб­ля­юць, важ­на да­ка­пац­ца, ча­го ха­цеў тут аўтар, ча­му ён так на­пі­саў. Тут я да­хо­дзі­ла да дзі­вос­ных мо­ман­таў: на­прык­лад, ча­му на­пі­са­на чвэрць, а не чвэрць з кроп­кай? Гэ­та цэ­лая на­ву­ка за­пі­су нот і чы­тан­ня гэ­тых нот. Мне зда­ецца, умен­не іх чы­таць і іграць да­клад­на — га­лоў­ная за­да­ча не то­ль­кі кан­цэр­тмай­стра, але і на­огул уся­ка­га му­зы­кан­та-вы­ка­наў­цы. Кам­па­зі­тар, ка­лі пі­ша, ён жа чуе сваю му­зы­ку і хо­ча, каб бы­ло сыг­ра­на так, як ён чуе.

У мя­не не­як зда­рыў­ся ве­ль­мі сум­ны вы­па­дак. У Мас­кве па­ві­нен быў вы­кон­вац­ца адзін з ма­іх тво­раў, якім я га­на­ры­ла­ся. Ён быў на­пі­са­ны для скрып­кі, і я, на­ту­ра­ль­на, ве­ль­мі ха­це­ла сус­трэц­ца з мас­коў­скай скры­пач­кай, якая ме­ла­ся яго вы­кон­ваць. Яна аб­уры­ла­ся: «Што вы, што вы, я ігра­ла Шас­та­ко­ві­ча, Ха­ча­ту­ра­на, я за­слу­жа­ная артыс­тка, я ўсё ве­даю!» Я пя­рэ­чу: «Ве­даю, як у нас за­слу­жа­ныя артыс­ты ча­сам ігра­юць нот­ны тэкст. Ве­даю, што яны раз­уме­юць лепш за кам­па­зі­та­ра, тым бо­льш бе­ла­рус­ка­га кам­па­зі­та­ра, ды яшчэ і жан­чы­ны ў да­да­так». По­тым, ка­лі я па­чу­ла ў кан­цэр­це ўлас­нае са­чы­нен­не, каб там не бы­ла на­зва­ная маё про­звіш­ча, ні­ко­лі б не зда­га­да­ла­ся, што гэ­та на­пі­са­ла я. Бы­ла ў та­кой сту­пе­ні за­сму­ча­ная, ажно, вер­це не вер­це, на­пі­ла­ся по­тым. Па­йшлі ў рэ­ста­ран з на­шы­мі кам­па­зі­та­ра­мі, я вы­пі­ла і зра­бі­ла­ся по­тым ве­ль­мі вя­сё­лая, так стрэс па­сту­по­ва пра­йшоў.

Што ха­чу ска­заць? Трэ­ба ўваж­лі­ва раз­бі­рац­ца ў тэк­сце, да­клад­на пе­рад­аваць на­пі­са­нае кам­па­зі­та­рам. Сва­іх вуч­няў па­знаю па іх ігры: я ма­гу на іх не гля­дзець, не ве­даць, хто грае, але што гэ­та мая шко­ла, на слых ад­ра­зу да­ве­да­юся. І не то­ль­кі я. Усе мае бы­лыя вуч­ні, якія ця­пер за­йма­юцца вы­клад­чыц­кай пра­цай, так­са­ма імкнуц­ца зра­зу­мець сут­насць му­зыч­на­га тво­ра, да­ся­га­юць год­ных вы­ні­каў, пра­цяг­ва­юць маю спра­ва, і я гэ­тым ве­ль­мі га­на­ру­ся.

Кан­цэр­тмай­стар­ская дзей­насць ве­ль­мі шма­таб­ліч­ная: пра­ца ў опе­ры, фі­лар­мо­ніі, у спор­це, з ха­ра­ві­ка­мі, з сім­фа­ніс­та­мі — вы падзя­ля­лі сва­іх сту­дэн­таў па гэ­тых кі­рун­ках або на­ву­ча­лі іх агу­ль­ным пры­нцы­пам?

— Вя­до­ма, агу­ль­ным пры­нцы­пам, бо но­ты на­пі­са­ны і трэ­ба вы­ка­наць тое, што на­пі­са­на аўта­рам. Кан­цэр­тмай­стру ўсё роў­на, іграе ў ба­ле­це ці акам­па­нуе са­ліс­ту, ён па­ві­нен раз­абрац­ца ў тым, што на­пі­саў аўтар, і вы­ка­наць гэ­та. Ка­лі сум­лен­ны му­зы­кант. По­тым, ка­лі бу­дзе акам­па­на­ваць у ба­ле­це ці фіз­ку­ль­тур­ні­кам, яму трэ­ба іграць гуч­ней, чым са скрып­кай ці іншым інстру­мен­там. Але ў лю­бым вы­пад­ку нот­ны тэкст па­ві­нен быць вы­ка­на­ны ідэ­аль­на, інакш атрым­лі­ва­ецца хал­ту­ра.

Эдзі Май­се­еўна, вы ка­жа­це, што ў но­тах усё на­пі­са­на, усё па­зна­ча­на — гэ­та да­ты­чыць і су­час­най му­зы­кі?

— Вя­до­ма, тут іншыя ме­та­ды за­пі­су, гэ­та ма­гу ска­заць і як кам­па­зі­тар, але і та­кі нот­ны тэкст так­са­ма трэ­ба імкнуц­ца пе­рад­аваць да­клад­на.

Ці ёсць у вас лю­бі­мыя аўта­ры ў су­час­най му­зы­цы?

— Для мя­не ўсе аўта­ры, з які­мі сус­тра­ка­юся ў пра­цы ці як слу­хач, лю­бі­мыя. А тыя, што не пад­аба­юцца, я з імі не сус­тра­ка­юся, у мя­не ёсць пра­ва вы­ба­ру. Мне зда­ецца, пра­фе­сій­ная му­зы­ка зной­дзе вы­ка­наў­цаў, якія зра­зу­ме­юць яе, трэ­ба то­ль­кі быць пі­сь­мен­ным інтэр­прэ­та­та­рам.

Ка­го вы ба­чы­це прад­аўжа­ль­ні­кам сва­ёй пед­ага­гіч­най сіс­тэ­мы?

— Гля­джу, як пра­цуе на­ша кан­цэр­тмай­стар­ская ка­фед­ра, і ба­чу, што ўсе вы­клад­чы­кі, за вы­клю­чэн­нем ад­на­го ча­ла­ве­ка, на­ву­ча­ныя мной. Я ве­ль­мі за­да­во­ле­на іх пра­цай. Ура­жан­не, што яны ўсё зной­дзе­нае і пе­рад­адзе­нае мной па­шы­ра­юць і па­глыб­ля­юць.

Ма­гу ска­заць: мне ве­ль­мі пад­аба­ецца мая пра­ца, звя­за­ная з кан­цэр­тмай­стар­ствам, бо яна аб’­ядноў­вае ў са­бе ўсё — опер­ную му­зы­ку, інстру­мен­та­ль­ную, ва­ка­ль­ную, сім­фа­ніч­ную.

Па­шы­рае му­зыч­ныя да­ляг­ля­ды. На­прык­лад, ка­лі пра­хо­дзі­лі опер­ныя кла­ві­ры, трэ­ба бы­ло ве­даць інстру­мен­тоў­ку — які інстру­мент, што іграе, уліч­ваць іх тэм­бры.

У Опер­ным тэ­атры пра­цуе ад­на мая бы­лая сту­дэн­тка, вя­до­мы ця­пер кан­цэрт­май­стар­ка, за­слу­жа­ная артыс­тка Бе­ла­ру­сі Ла­ры­са Тал­ка­чо­ва — і па­каз­вае вы­дат­ныя вы­ні­кі. Але яна ў ма­ім кла­се ўжо бы­ла пры­ву­ча­ная да та­го, каб зна­ёміц­ца з парт­ыту­рай, ве­даць гу­чан­не інстру­мен­таў.

Вы ма­еце шчас­це ба­чыць, як твор­ча рэ­алі­за­ва­лі­ся ва­шы леп­шыя вуч­ні. Ці ўсе апраў­да­лі ва­шы надзеі? На­за­ві­це ва­шых улю­бён­цаў, ка­лі мож­на.

— У мя­не сто­ль­кі ўлю­бён­цаў, што, на­пэў­на, не хо­піць ча­су на­зваць іх усіх. І гэ­та бу­дзе не шчы­ра, ма­гу ка­го­сь­ці за­быц­ца. Та­му лепш ні­ко­га не на­за­ву. Ёсць та­кія, якія вы­дат­на за­йма­юцца са сту­дэн­та­мі, па­каз­ва­юць доб­рыя вы­ні­кі, і я шчас­лі­вая, ка­лі гэ­та чую. Та­ды раз­умею, што жы­ла і пра­ца­ва­ла не да­рма.

Іры­на Мі­ль­то

Аляк­сандр Мі­ль­то