З па­зі­цыі роў­ных

ПАД­ЫДЗІ­ЦЕ ДА АФІШ: МНОС­ТВА КА­ЗАК ДЛЯ ДЗЯ­ЦЕЙ, СЁЕ-ТОЕ ДЛЯ НЯ­ЎРЫМ­СЛІ­ВАЙ МО­ЛА­ДЗІ, АД­НАК ЦІ ШМАТ ЗНОЙ­ДЗЕЦ­ЦА ДЛЯ АД­МЫС­ЛО­ВА­ГА І ВЕ­ЛІ­ЗАР­НА­ГА СЕГ­МЕН­ТА АЎДЫ­ТО­РЫІ — УЖО НЕ МА­ЛЕ­ЧАЎ, АЛЕ ПА­КУЛЬ ЯШЧЭ І НЕ ДА­РОС­ЛЫХ? 

«З НА­ГО­ДЫ МЁР­ТВЫХ ДУШ» ВЕ­ЛЬ­МІ СВО­ЕЧА­СО­ВА ПЕ­РА­ПЫ­НЯЕ ГЭ­ТУЮ ЗА­ВЯ­ДЗЁН­КУ.

«Пуш­кін, вы со­нца рус­кай па­эзіі — вось і свя­ці­це моў­чкі!» — га­во­рыць адзін са сцэ­ніч­ных пер­са­на­жаў, акрэс­лі­ва­ючы, па сут­нас­ці, да­ўняе стаў­лен­не сіс­тэ­мы ад­ука­цыі да вы­кла­дан­ня ў шко­ле лі­та­ра­ту­ры. Па­се­ча­ная па бло­ках (не за­ўсё­ды ла­гіч­ных і зра­зу­ме­лых), аб­рос­лая не­пра­ход­ным ле­сам з бі­ягра­фіч­ных звес­так, за­ку­тая ў па­фас­ныя пус­тас­лоў­ныя аб­агу­ль­нен­ні, шко­ль­ная лі­та­ра­тур­ная пра­гра­ма да­ўно не вы­клі­кае аса­цы­яцый з жы­вы­мі сло­ва­мі, што мож­на склас­ці ў пы­тан­ні, важ­ныя або ба­лю­чыя. Прэм’ернай па­ста­ноў­кай ТЮГ на­вёў мас­ткі над про­рвай па­між кла­сі­кай і ча­ла­ве­кам, які фар­му­ецца, ад­бы­ва­ецца, спраў­джва­ецца, жы­ву­чы тут і ця­пер.

Ты­нэй­джа­ры час­ця­ком аб­ыхо­дзяць тэ­атры з той са­май пры­чы­ны, з якой і не­да­люб­лі­ва­юць вы­мо­гі шко­ль­най пра­гра­мы: па­куль яны спра­бу­юць упі­саць ся­бе ў па­тра­ба­ван­ні не­зра­зу­ме­ла­га ася­род­дзя, з пад­мос­ткаў рас­па­вя­да­юць пра не­шта до­сыць арха­ічнае і не­абход­нае хут­чэй да­рос­лым, чым са­мім юна­кам. Та­му пер­шай ві­да­воч­най пе­ра­мо­гай ТЮ­Га ста­ла з’яўлен­не ў бе­ла­рус­кай афі­шы акту­аль­на­га і сап­раў­ды па­пу­ляр­на­га ся­род пад­лет­каў усёй рус­ка­моў­най пра­сто­ры пі­сь­мен­ніц­ка­га ду­эта — Яўге­ніі Па­стэр­нак і Андрэя Жва­леў­ска­га.

Дру­гое без­умоў­нае да­сяг­нен­не — за­пра­шэн­не ўкра­інска­га рэ­жы­сё­ра Аляк­сан­дра Бар­ка­ра. Твор­ца, што ўжо ста­віў Па­стэр­нак-Жва­леў­ска­га ў Ра­с­ій­скім ака­дэ­міч­ным ма­ла­дзёж­ным тэ­атры, ві­да­воч­на зна­хо­дзіц­ца на ад­ной хва­лі з пад­лет­ка­мі. А гэ­та рэ­дкая якасць, бо ку­ды час­цей су­ты­ка­ешся з ад­чу­ван­нем ня­ёмкас­ці, ка­лі ста­лы рэ­жы­сёр, імкну­чы­ся пад­ла­дзіц­ца пад юнац­кую аўды­то­рыю, па­чы­нае ка­рыс­тац­ца слоў­ца­мі і жар­тач­ка­мі свай­го (ста­ла­га) ве­ку... У спа­да­ра Бар­ка­ра атры­маў­ся спек­такль, на­сы­ча­ны трап­ны­мі жар­та­мі, ме­ма­мі, акту­аль­ны­мі алю­зі­ямі, якія юная пуб­лі­ка — мяр­ку­ючы па жы­вой рэ­акцыі за­лы — счыт­ва­ла на раз. Пры гэ­тым рэ­жы­сёр аб­са­лют­на не меў на мэ­це ад­но зла­віць хайп: праз раз­мо­ву на роў­ных Аляк­сандр Бар­кар спры­яе пад­лет­кам звяр­нуць ува­гу на бо­льш глы­бо­кія тэ­мы, вы­пра­ца­ваць сваё стаў­лен­не да пра­грам­най лі­та­ра­ту­ры і ды чы­тан­ня.

Су­мес­ная пра­ца Бар­ка­ра, Жва­леў­ска­га і Па­стэр­нак над п’есай пад­ары­ла спек­так­лю но­ва­га ге­роя, яко­га не бы­ло ў пер­шак­ры­ні­цы: Ко­лас (кан’юнктур­ны, на пер­шы по­гляд, вы­бар, маў­ляў, па­трэб­на на бе­ла­рус­кай сцэ­не па­ка­заць ка­го­сь­ці са сва­іх пі­сь­мен­ні­каў) зра­біў­ся сап­раў­днай зна­ход­кай па­ста­ноў­кі. Дзя­дзь­ка Якуб у вы­ка­нан­ні Дзміт­рыя Яго­ра­ва не то­ль­кі но­сь­біт спрад­веч­най ту­тэй­шай мен­та­ль­нас­ці, але і трап­нае ад­люс­тра­ван­не бе­ла­рус­кай ад­мет­нас­ці-ма­ентнас­ці. Па­ста­ноў­ка да­во­дзіць пад­лет­кам, што Ко­лас — кру­ты, про­ста ра­ней вы не ўме­лі яго чы­таць.

Раз­ам з пес­ня­ром на пад­мос­ткі вы­йшлі кла­сі­кі, чые про­звіш­чы вы­клі­ка­юць у мно­гіх шко­ль­ні­каў не­па­мер­ную ту­гу. Але са сцэ­ны гу­чыць «О’кей, Го­галь!», імгнен­на вы­мы­ва­ючы ўвесь на­нос­ны пі­етэт стаў­лен­ня да пі­сь­мен­ні­ка, за якім да­ўно ўжо і той твор­час­ці не ві­даць. Рэ­жы­сёр па­сту­по­ва пад­во­дзіць пуб­лі­ку ад­крыц­ця лі­та­ра­ту­ры на­но­ва: аказ­ва­ецца, не­абход­ны для на­пі­сан­ня шко­ль­на­га са­чы­нен­ня твор Го­га­ля з’яўля­ецца інтры­гу­ючым хо­ра­рам, п’еса Чэ­ха­ва мо­жа пе­ра­маг­чы ў бат­ле з да­па­мо­гай мод­най ва ўсе ча­сы іро­ніі, а вер­шы Пуш­кі­на — гэ­та не ма­тэ­ма­тыч­ная ко­ль­касць рад­коў для за­вуч­ван­ня, а жы­выя па­чуц­ці, на­сы­ча­ныя тым са­мым за­гад­ка­вым ка­хан­нем, якое ва­біць і ад­на­ча­со­ва бян­тэ­жыць пад­лет­каў. Та­му і вы­клі­кае шквал апла­дыс­мен­таў за­ўва­га Пуш­кі­на (Ва­сіль Каз­лоў): «Я пі­саў, та­му што не мог не вы­ка­зац­ца. А не та­му што меў па­трэ­бу “ад­люс­троў­ваць гу­ма­ніс­тыч­ныя ідэ­алы пы­тан­няў гра­мад­ска­га жыц­ця свай­го ча­су ў тра­ды­цы­ях рэ­аліс­тыч­на­га мас­тац­тва”».

У анта­га­ніс­ты вы­ве­дзе­ны збор­ныя воб­ра­зы ма­са­вай лі­та­ра­ту­ры — ге­роі-мас­кі Коўч, Экшн, Ра­ман­ты­ка. Ад­нак яны, як і га­лоў­ны ад­моў­ны пер­са­наж — Дру­гі том Мёр­твых душ (Ге­надзь Га­ран­скі), — не пе­ра­тва­ра­юцца ў без­ага­во­рач­ных зла­дзе­яў. Тут усё як у жыц­ці: ніх­то не пры­му­шае ста­на­віц­ца доб­рым ці дрэн­ным, бо той ці іншы шлях цал­кам за­ле­жыць то­ль­кі ад твай­го аса­біс­та­га вы­ба­ру.

Я ўпер­шы­ню ба­чы­ла, каб на вы­ха­дзе з тэ­атра шко­ль­ні­кі за­бы­лі­ся на свае смар­тфо­ны і ўзру­ша­на аб­мяр­коў­ва­лі спек­такль, пе­ра­пыт­ва­лі ў на­стаў­ні­каў, ка­лі мож­на бу­дзе яшчэ раз пры­йсці па­гля­дзець. І яны вер­нуц­ца ў за­лу, дзе з імі га­то­выя раз­маў­ляць з па­зі­цыі роў­ных пра тое, што сап­раў­ды хва­люе. 

Настасся Панкратава