Ка­лі пра­моў­ле­нае ро­біц­ца рэ­аль­ным

№ 10 (427) 01.10.2018 - 30.10.2018 г

«СОН У КУ­ПА­ЛЬС­КУЮ НОЧ» УІ­ЛЬ­ЯМА ШЭК­СПІ­РА Ў НА­ЦЫ­ЯНА­ЛЬ­НЫМ ТЭ­АТРЫ ІМЯ ЯНКІ КУ­ПА­ЛЫ
СЛЫН­НЫ ШЭК­СПІ­РАЗ­НАЎ­ЦА АЛЯК­СЕЙ БАР­ТА­ШЭ­ВІЧ ПІ­САЎ, ШТО Ў ВІК­ТА­РЫ­ЯНСКАЙ АНГЛІІ СПЕК­ТАК­ЛІ ПА П’ЕСАХ ШЭК­СПІ­РА ПРА­ПА­НОЎ­ВА­ЛІ ГЛЕ­ДА­ЧАМ ГІС­ТА­РЫЧ­НУЮ ДА­КЛАД­НАСЦЬ І ВІ­ЗУ­АЛЬ­НАЕ БА­ГАЦ­ЦЕ — МУ­СІ­ЛІ ПРЫ­ЦЯГ­НУЦЬ УВА­ГУ ПУБ­ЛІ­КІ ДЫ ПА­ЦЕ­ШЫЦЬ ГУС­ТЫ, А ТАК­СА­МА АЖЫ­ВІЦЬ... ТЭК­СТЫ, ЯКІЯ НА ТОЙ ЧАС ПАД­АВА­ЛІ­СЯ НЕ­ЦІ­КА­ВЫ­МІ. СЁН­НЯ НА­ЗЫ­ВАЦЬ ШЭК­СПІ­РА НЕ­ЦІ­КА­ВЫМ АБО ЗА­ХАП­ЛЯЦ­ЦА «КАС­ЦЮ­МА­ВА­НАЙ» ПА­СТА­НОЎ­КАЙ ЯГО­НЫХ ТВО­РАЎ, НА­ПЭЎ­НА, НІХ­ТО НЕ БУ­ДЗЕ.

АЛЕ ШТО АНГЛІЙ­СКІ ТЭ­АТР ХІХ СТА­ГОД­ДЗЯ, ШТО СУ­ЧАС­НЫ БЕ­ЛА­РУС­КІ — СТРУК­ТУ­РА НЕ ГЕР­МЕ­ТЫЧ­НАЯ, ЁН АД­ЛЮС­ТРОЎ­ВАЕ СВОЙ ЧАС І ДБАЕ ПРА ГЛЯ­ДАЦ­КУЮ ЗА­ЦІ­КАЎ­ЛЕ­НАСЦЬ, АРЫ­ЕНТУ­ЕЦЦА НА ЯЕ. ВІК­ТА­РЫ­ЯНЦАЎ ЗА­ЧА­РОЎ­ВА­ЛА МА­ЛЯЎ­НІ­ЧАСЦЬ ПА­СТА­НОЎ­КІ, ДУБ­ЛЯ­ВАН­НЕ Ў МІ­ЗАН­СЦЭ­НАХ ВЯ­ДО­МЫХ КАР­ЦІН НА АД­ПА­ВЕД­НЫЯ ШЭК­СПІ­РАЎ­СКІЯ СЮ­ЖЭ­ТЫ. НА­ША­ГА СУ­ЧАС­НІ­КА МО­ЖА ЎРА­ЗІЦЬ ТЭХ­НА­ЛА­ГІЧ­НАСЦЬ, ДЫ­НА­МІ­КА, БА­ГАЦ­ЦЕ СРОД­КАЎ ВЫ­РАЗ­НАС­ЦІ.

 

Вы­дае на тое, што рас­ійскі рэ­жы­сёр Андрэй Пры­ка­тэн­ка гэ­та вы­дат­на ве­дае. Яго­ны «Сон у ку­па­ль­с­кую ноч» (ме­на­ві­та та­кую на­зву атры­маў спек­такль) — ці не са­мы тэх­ніч­на су­час­ны і скла­да­ны ў бе­ла­рус­кім тэ­атры апош­ніх га­доў. Ад­нак ні му­ль­ты­ме­дый­нае на­чын­не, ні гі­рас­ку­та­ры, ні су­час­ныя строі не пе­ра­шко­дзі­лі рэ­жы­сё­ру на­зваць ува­саб­лен­не шэк­спі­раў­скай ка­ме­дыі тра­ды­цый­ным. І гэ­та не ша­ра­го­вае ка­кец­тва.

 

Ра­бо­та Пры­ка­тэн­кі, без­умоў­на, мае шэ­раг пры­кмет, якія час­та аса­цы­ююц­ца з су­час­ным ці экс­пе­ры­мен­та­ль­ным спек­так­лем: ад гу­ль­ні з тэк­стам і жан­рам, што вы­зна­ча­ны рэ­жы­сё­рам як «пес­ні эль­фаў», да сцэ­наг­ра­фіч­на­га ра­шэн­ня. Тэкст п’есы пры­кмет­на ска­ро­ча­ны, пры­кла­дам, вы­да­ле­на лі­нія Тэ­зея ды Іпа­лі­ты раз­ам з ра­мес­ні­ка­мі. Апош­нія ў па­ста­ноў­цы ўсё ж з’яўля­юцца, пе­ры­ядыч­на пра­бя­га­ючы на­тоў­пам спа­жыў­цоў-ту­рыс­таў праз ча­ра­дзей­ную пра­сто­ру па­кут ка­хан­ня афін­скіх юна­коў і ўла­да­роў эль­фаў. Ска­ра­чэн­не сю­жэт­ных лі­ній да­зва­ляе скан­цэн­тра­вац­ца на асноў­ным — тых са­мых па­ку­тах ка­хан­ня ды іх да­сле­да­ван­ні, за­яўле­ных рэ­жы­сё­рам тэ­май сцэ­ніч­на­га тво­ра. Акцэн­та­ваць яе му­сяць са­не­ты Шэк­спі­ра (яны гу­чаць надзі­ва су­час­на, як і тэкст ка­ме­дыі ў пе­ра­кла­дзе Але­ся Раз­ана­ва), а іх вы­ка­нан­не, асаб­лі­ва Аляк­сан­драм Ка­зе­лам (Аб­ярон), ча­сам пе­ра­тва­ра­ецца ў сво­еа­саб­лі­вы спек­такль у спек­так­лі. «Пес­ня­мі эль­фаў» сваю па­ста­ноў­ку рэ­жы­сёр на­зваў не­здар­ма, бо час­тка тэк­сту па­кла­дзе­на на му­зы­ку Іва­на Куш­ні­ра. У вы­ні­ку атры­ма­лі­ся па­ўна­вар­тас­ныя му­зыч­ныя ну­ма­ры, якія маг­лі б існа­ваць аўта­ном­на. Спя­ва­юць і чы­та­юць рэп то­ль­кі эль­фы, што вы­гля­дае ве­ль­мі арга­ніч­на: пры­ро­да ча­ра­дзей­ных істот і сам вы­со­кі прад­мет (ка­хан­не ўсё ж!) ро­бяць вы­бар мас­тац­кай мо­вы аб­грун­та­ва­ным. Андрэй Пры­ка­тэн­ка вы­дат­на вы­ка­рыс­таў і маг­чы­мас­ці артыс­таў: ва­ка­ль­ныя здо­ль­нас­ці Юліі Шпі­леў­скай (вы­са­ка­род­ная і вы­тан­ча­ная Ты­та­нія), Аляк­сан­дра Ка­зе­лы, Па­ўла Хар­лан­чу­ка-Южа­ко­ва (Ро­бін).

 

Гул­лі­вы і ша­ла­пут­ны эльф вы­сту­пае пра­вад­ні­ком не то­ль­кі па­між све­там лю­дзей і эль­фаў, але і па­між пра­сто­рай спек­так­ля і гля­дзе­ль­няй, уз­ае­ма­дзей­ні­чае з ёй і на­ват ла­дзіць сво­еа­саб­лі­вы «лік­без» для не­абаз­на­ных у твор­час­ці Шэк­спі­ра. Ро­бін тлу­ма­чыць за­ле пры­чы­ны раз­ла­ду па­між Ты­та­ні­яй і Аб­яро­нам, гіс­то­рыю з’яўлен­ня ў ле­се Ма­та­ві­лы (Мі­ха­іл Зуй), вы­кла­дае ка­рот­кі змест пра­пуш­ча­ных час­так ка­ме­дыі, бо без іх раз­умен­ня гле­да­чы, не зна­ёмыя з шэк­спі­раў­скім тэк­стам і ага­лом­ша­ныя рэ­жы­сёр­скі­мі пры­ёма­мі, ві­зу­аль­ным ды му­зыч­ным ба­гац­цем па­ста­ноў­кі, ры­зы­ку­юць не ўця­міць, што ад­бы­ва­ецца на сцэ­не. Па­вел Хар­лан­чук — акцёр цу­доў­ны, на­зі­раць за яго­ным Ро­бі­нам ве­ль­мі пры­емна, але та­кі пры­ём пад­аец­ца сум­неў­ным. Тое ж ты­чыц­ца і акцэн­та­ва­най рэ­жы­сё­рам гу­ль­ні слоў, ка­лі асла пе­ра­тва­ра­юць у ass-ла. Мо гэ­та спа­сыл­ка на да­лё­ка не вы­тан­ча­ныя жар­тач­кі ко­ліш­ня­га шэк­спі­раў­ска­га тэ­атра? Над пад­обным пы­тан­нем мож­на па­ра­зва­жаць і ў да­чы­нен­ні да сцэ­наг­ра­фіі Воль­гі Ша­ішме­лаш­ві­лі (аске­тыч­най, бы ў тым са­мым шэк­спі­раў­скім тэ­атры), і да аста­ля­ван­ня гле­да­чоў (яны ату­ля­юць пля­цоў­ку з усіх ба­коў), хоць ме­на­ві­та ві­зу­аль­ны бок спек­так­ля най­­больш вы­раз­на вы­лу­чае яго­ную пры­на­леж­насць да ХХІ ста­год­дзя. Дзея­нне ў асноў­ным ад­бы­ва­ецца ў пра­зрыс­тым ку­бе з га­лаг­ра­фіч­ным па­крыц­цём, на сцен­кі пад­аец­ца ві­дэ­апра­екцыя (ві­дэ­акан­тэнт — Глеб Куф­це­рын і Мі­ха­іл Мі­ць­коў). Ты­та­нія і эль­фы з’яўля­юцца на гі­рас­ку­та­рах, а Ро­бін не вы­пус­кае з рук смар­тфон. На­ват ча­ра­дзей­ная квет­ка-«чму­та» вы­яўля­ецца пра­гра­май, а для дэ­ман­стра­цыі яе дзея­ння вы­ка­рыс­та­на вя­до­мая маг­чы­масць да­даць да свай­го фо­та раз­на­стай­ныя эфек­ты, кштал­ту за­веі з сар­дэ­чак. Усе гэ­тыя пры­кме­ты га­джэ­ты­за­цыі жыц­ця вы­клі­ка­юць за­мі­ла­ван­не і пад­трым­лі­ва­юць су­час­ны кан­тэкст, але бо­льш ці­ка­вым пад­аец­ца іншы бок ві­дэ­акан­тэн­ту. Тэкст Шэк­спі­ра на англій­скай і бе­ла­рус­кай мо­вах, парт­рэ­ты за­ча­ра­ва­ных ге­ро­яў, якія за­мест ліч­баў камп’ютар­ных ко­даў рас­па­да­юцца на со­тні лі­тар, скла­дзе­ныя са сло­ваў аб­ры­сы прад­ме­таў за­ахвоч­ва­юць вы­шук­ваць у дзея­нні сэн­сы па-за меж­амі тэ­мы ка­хан­ня. Ці гэ­та сво­еа­саб­лі­вы амаж Шэк­спі­ру і яго­на­му тэк­сту, ці ад­люс­тра­ван­не ве­ры ў ча­ра­дзей­ную моц сло­ва, ка­лі вы­маў­ле­нае ро­біц­ца рэ­аль­ным, ка­лі, на­зваў­шы рэч, мож­на ёй ава­ло­даць, пры­са­бе­чыць? Маг­чы­масць па­ра­зва­жаць над та­кі­мі пы­тан­ня­мі — у бо­ль­шай сту­пе­ні пры­кме­та су­час­нас­ці, чым про­сты факт вы­ка­рыс­тан­ня ві­до­віш­чна­га пры­ёму. Вя­до­ма, най­ноў­шай аль­бо тра­ды­цый­най мо­жа быць не то­ль­кі тэх­на­ло­гія, але і спо­саб, мэ­та зва­ро­ту да яе.

 

У спек­так­лі Андрэя Пры­ка­тэн­кі з эфек­тны­мі вы­ха­да­мі Ты­та­ніі, му­зыч­ны­мі ну­ма­ра­мі і ўсі­мі тэх­ніч­ны­мі ча­ра­дзей­ства­мі так і хо­чац­ца ба­чыць спад­чын­ні­ка фе­ерый ХІХ ста­год­дзя. Гі­рас­ку­та­ры цу­доў­на за­мя­ня­юць па­лё­ты фей і эль­фаў, іх вы­ка­рыс­тан­не змя­няе плас­ты­ку акцё­раў, а па­то­чыс­тыя, па­во­ль­ныя ру­хі Юліі Шпі­леў­скай ства­ра­юць ура­жан­не, што ка­ра­ле­ва фе­яў Ты­та­нія сап­раў­ды плы­ве ў па­вет­ры. Праз най­ноў­шы тэх­ніч­ны сро­дак да­ся­га­ецца ста­ры як свет эфект. Усё му­ль­ты­ме­дый­нае на­чын­не, па вя­лі­кім ра­хун­ку, так­са­ма мож­на пры­па­доб­ніць да вы­ка­рыс­тан­ня тэх­ніч­ных на­ві­нак у тым са­мым вік­та­ры­янскім тэ­атры, дзе га­лоў­най кры­ні­цай цу­даў бы­ла элек­трыч­насць. Су­час­ныя гле­да­чы су­ты­ка­юцца з му­ль­ты­ме­дый­най пра­сто­рай, дзе ў не­ка­ль­кіх вы­мя­рэн­нях існу­юць пер­са­на­жы, а яны са­мі ў пэў­ны мо­мант ро­бяц­ца час­ткай па­ста­ноў­кі.

 

Ча­го бо­льш у сцэ­ніч­ным тво­ры, тра­ды­цый­на­га ці экс­пе­ры­мен­та­ль­на­га, маг­чы­ма, не так і важ­на. Ад­нак ча­сам зда­ецца, што, на­паў­ня­ючы яго пры­кме­та­мі су­час­нас­ці, сам рэ­жы­сёр тро­хі па­гар­длі­ва ста­віц­ца да яе — да не­да­лё­кіх аб­ыва­це­ляў-спа­жыў­цоў, ass-лоў і... гле­да­чоў, якім ві­до­віш­чнасць па­він­на кам­пен­са­ваць брак сэн­су. Тэк­сты Шэк­спі­ра і пе­ра­клад Раз­ана­ва гар­мо­ні­яй вы­маў­ле­на­га (ці вы­яўле­на­га) сло­ва і яго змес­ту, сэн­су і па­чуц­ця, што яны ня­суць, кан­трас­на вы­свеч­ва­юць пэў­ную пус­тэ­чу пры­го­жай, за­хап­ля­ль­най фор­мы спек­так­ля. І гэ­та асаб­лі­ва пры­кра, бо ён усё ж за­яўле­ны як па­ста­ноў­ка пра «шма­таб­ліч­ча ча­ла­ве­чых па­чуц­цяў, што спа­да­рож­ні­чае за­ка­ха­нас­ці». Ад­шу­каць гэ­тую раз­на­стай­насць у спек­так­лі мож­на то­ль­кі ў не­йкім ме­та­фі­зіч­ным, па­кут­лі­вым, іра­цы­яна­ль­ным па­чуц­ці Аб­яро­на да Ты­та­ніі.

 

Ка­мер­тон тво­ра — ме­на­ві­та Аб­ярон Аляк­сан­дра Ка­зе­лы. І пер­са­наж, і яго­нае акцёр­скае ўва­саб­лен­не. Фі­зіч­на ці як вы­ява на га­лаг­ра­фіч­ным ку­бе ён пры­сут­ні­чае на сцэ­не бо­ль­шую час­тку дзея­н­ня, і на­зі­раць за раз­на­стай­нас­цю яго­ных эмо­цый знач­на ці­ка­вей, чым за ўсі­мі тэх­ніч­ны­мі дзі­во­са­мі. Аб­ярон і яго ка­хан­не да Ты­та­ніі ўяў­ля­юцца асно­вай кас­міч­най гар­мо­ніі сус­ве­ту, якая раз­бу­ра­ецца, бы тыя ка­вал­кі тэк­сту, што раз­ля­та­юцца на лі­тар­кі, ка­лі ўзні­кае кан­флікт па­між ула­да­ра­мі эль­фаў. Іх раз­лад да­во­дзіць да раз­ла­ду пры­род­на­га, і не­па­ра­зу­мен­ні, што ад­бы­ва­юцца па­між афін­скі­мі за­ка­ха­ны­мі, быц­цам яго­ны ад­бі­так, то­ль­кі на змі­зар­не­лым, «ча­ла­ве­чым» уз­роў­ні. Маг­чы­ма, та­му Аб­ярон і вы­яўляе та­кую за­ці­каў­ле­насць лё­са­мі ма­ла­дых лю­дзей. Ста­сун­кі і гіс­то­рыя Лі­зан­дра (Мі­ха­іл Сві­та), Гер­міі (Мар­та Го­лу­бе­ва), Дзя­мет­рыя (Па­вел Астра­вух), Але­ны (Анта­ні­на Ду­ба­тоў­ка) вы­гля­да­юць дру­гас­ны­мі, ка­ры­ка­тур­ны­мі ў па­ра­ўнан­ні з усё­паг­лы­на­ль­ным ка­хан­нем Аб­яро­на. Мо­ладзь хут­чэй гу­ляе ў ка­хан­не, за­хап­ля­ецца гэ­тай гу­ль­нёй і сва­імі ро­ля­мі ў ёй: вы­чвар­ныя іх по­зы і плас­ты­ка, пад­крэс­ле­на на­пыш­лі­ва, не­на­ту­ра­ль­на, істэ­рыч­на (а ча­сам, на жаль, і не­раз­бор­лі­ва) гу­чаць рэ­плі­кі. Ця­лес­насць, якая за­клі­кае «на­та­ліць сваю жарсць», да­мі­нуе ў воб­ра­зах афі­нян і ўзмац­няе кан­траст з па­чуц­ця­мі істот звыш­на­ту­ра­ль­ных. Рэ­жы­сёр кры­ху спе­ку­ля­тыў­на вы­ка­рыс­тоў­вае ма­ла­дых акцё­раў, пры­га­жосць іх це­лаў, пад­крэс­ле­ную кас­цю­ма­мі.

 

Як яшчэ ад­ну пры­ступ­ку ў іе­рар­хіі ка­хан­ня мож­на раз­гля­даць за­хап­лен­не за­ча­ра­ва­най Ты­та­ніі Ма­та­ві­лам. Але на­ват ка­лі пры­няць та­кую «пі­ра­мі­ду» за ад­люс­тра­ван­не раз­на­стай­нас­ці «лі­рыч­на­га па­чуц­ця», глы­бі­ні спек­так­лю гэ­та не да­дае. Іншае пы­тан­не, ці вар­та ўво­гу­ле так за­ся­ро­джваць ува­гу на вы­шук­ван­ні знач­ных сэн­саў у па­ста­ноў­цы, дзе акцэнт ві­да­воч­на зроб­ле­ны на знеш­няй эфек­тнас­ці?

Ка­ця­ры­на Яро­мі­на