Ста­рыя пес­ні пра нас

№ 9 (426) 01.09.2018 - 01.01.2005 г

«ЗНІ­КО­МАЯ НА­ТУ­РА» АЛЕ­НЫ ІСА­ЕВАЙ У ДЗЯР­ЖАЎ­НЫМ МА­ЛА­ДЗЁЖ­НЫМ ТЭ­АТРЫ (МІНСК) І «ЛЯ­ЦЕ­ЛІ АРЭ­ЛІ» КАН­СТАН­ЦІ­НА СЦЕ­ШЫ­КА Ў ГО­МЕ­ЛЬС­КІМ ГА­РАД­СКІМ МА­ЛА­ДЗЁЖ­НЫМ ТЭ­АТРЫ
Не­магчыма не за­ўва­жыць пі­ль­ную ці­ка­васць, якую сён­ня вы­клі­кае ку­ль­тур­ны кан­тэкст 1980-х — ад вяр­тан­ня кі­рун­каў мо­ды да тэ­ле­ві­зій­ных шоу кшталту «Дыс­ка­тэ­ка 80-х» аль­бо се­ры­яла «Вась­­мі­дзя­ся­тыя» ў Рас­іі.

На ста­ласць тых, хто двац­ца­ці­га­до­вым слу­хаў са­вец­кі панк-рок ці тан­чыў у пра­він­цый­ных да­мах ку­ль­ту­ры пад міг­цен­не люс­тра­но­га дыс­ка­ша­ра, пры­паў рос­кід Са­вец­ка­га Са­юза, хвац­кія 1990-я, не адзін дэ­фолт, а так­са­ма су­час­ныя са­цы­яль­ныя і пен­сій­ныя рэ­фор­мы.

Не вы­пад­ко­ва, ма­быць, і тое, што ад­ра­зу два мо­ла­дзе­выя тэ­атры кра­іны прад­ста­ві­лі ра­бо­ты (ве­ль­мі роз­ныя, але толькі на пер­шы по­гляд), якія аб’­ядноў­вае спро­ба ку­ль­тур­най дэ­ка­доў­кі па­ка­лен­ня 1980-х, му­зыч­на-дра­ма­тыч­ная пры­ро­да і рэ­жы­сёр­ская інтэр­прэ­та­цыя вер­ба­ці­му па за­ко­нах псі­ха­ла­гіч­на­га рэ­аліз­му.

 

Пер­ша­па­чат­ко­ва п’е­са «Двор як зні­ко­мая на­ту­ра» бы­ла ство­ра­на рас­ійскім дра­ма­тур­гам Але­най Іса­евай для сту­дыі «SounDrama» Ула­дзі­мі­ра Пан­ко­ва. Пра сва­іх ге­ро­яў аўтар­ка за­ўва­жа­ла: «Я про­ста люб­лю ўсіх гэ­тых лю­дзей, і мне ха­це­ла­ся на­пі­саць пра іх, каб яны за­ста­лі­ся…»

 

Тэкст Іса­евай мае моц­ную му­зыч­ную пры­ро­ду. У спек­так­лі Ма­ла­дзёж­на­га тэ­атра «Зні­ко­мая на­ту­ра» (па­ста­ноў­ка Тац­ця­ны Аксён­кі­най і Кан­стан­ці­на Мі­ха­лен­кі) гу­чыць мнос­тва пе­сень і тэм: «Boys» Саб­ры­ны, «Алёш­ка­ва ка­хан­не» ВІА «Ве­сё­лые ре­бя­та», «Ба­юся здац­ца не­ра­зум­ным…» аўта­ра-вы­ка­наў­цы і артыс­та тэ­атра Анто­на Ма­ку­хі… Ка­лі Саш­ка-Пе­лі­кан (Яўген Іўко­віч) вяр­та­ецца ў Мас­кву па­сля шмат­лі­кіх га­доў эміг­ра­цыі і сус­тра­кае па­ста­ле­лае «пер­шае ка­хан­не» Надзь­ку (На­тал­ля Аніш­чан­ка), яны на два га­ла­сы спя­ва­юць ма­ла­вя­до­мую пес­ню «Зі­мо­вы дзень» з рэ­пер­ту­ару гру­пы «Вос­кре­се­нье». На вя­лі­кі жаль, імя му­зыч­на­га афар­мі­це­ля Мі­ха­іла Ко­ра­не­ва на­ват не па­зна­ча­на ў пра­грам­цы му­зыч­на-дра­ма­тыч­на­га спек­так­ля!

 

Сцэ­наг­ра­фія Во­ль­гі Гры­ца­евай ха­рак­та­ры­зу­ецца пад­крэс­ле­най аске­тыч­нас­цю і цёп­лы­мі ад­цен­ня­мі драў­ня­най фак­ту­ры. Ста­рое су­ро­вае дрэ­ва ў цэн­тры сцэ­ніч­на­га ко­ла вы­сту­пае зна­кам ка­ра­нёў, па­хо­джан­ня, са­вец­кай мен­та­ль­нас­ці. Уда­лыя сцэ­ніч­ныя гар­ні­ту­ры вы­лу­чае стры­ма­насць і гіс­та­рыч­ная да­клад­насць, што не за­ўсё­ды ўлас­ці­ва ра­бо­там мас­тач­кі Вік­то­рыі Ця-Сен.

 

Но­вае па­ка­лен­не ста­ліч­на­га Ма­ла­дзёж­на­га тэ­атра іграе юных пер­са­на­жаў — ці то сва­іх раў­на­лет­каў, ці тых, кім яны яшчэ зу­сім ня­даў­на бы­лі: ма­ла­дых Саш­ку (Сяр­гей Ха­дзь­коў) і Надзь­ку (Во­ль­га Ра­ік), сяс­тру Саш­кі Юлю (Лі­за­ве­та Іль­еўская), Рус­ла­на (Ры­гор Жу­раў­лёў) і Та­ню (Ва­ле­рыя Млы­нар), Ру­до­га з ня­шчас­най ся­м’і (Антон Ма­ку­ха), Ген­ку (Ана­толь Ла­гу­цен­каў), за яко­га Надзь­ка вы­йдзе за­муж па­сля ад’­езду Саш­кі. Дзе­ці мо­гуць і па­біц­ца з «но­ве­нь­кім» у два­ры, каб яго «ўпі­саць», мо­гуць і лям­пу з тэ­ле­ві­за­ра вы­кру­ціць, каб вы­на­ход­лі­ва падза­ра­біць. Але ко­ль­кі ў іх да­бры­ні, шчы­рас­ці і ве­ры ў сцэ­не з вы­дат­ным, ва­ка­ль­на да­ска­на­лым ха­ра­вым ну­ма­рам «Наш край», што пе­ра­кі­нец­ца сном ве­тэ­ра­на пра па­мят­ную і важ­ную сус­трэ­чу са шко­ль­ні­ка­мі на­пя­рэ­дад­ні 9 мая.

 

Ча­роў­ным ду­этам ка­міч­ных ста­рых ста­но­вяц­ца ба­ба Зоя (Ган­на Лаў­хі­на) і дзед Лё­ня (Юрый Шэ­лан­коў). Артыс­ты па-май­стэр­ску вы­зна­ча­юць унут­ра­ны свет і фі­зіч­ную пры­ро­ду лю­дзей ста­ла­га ве­ку. Улю­бё­нец дам ба­ль­за­каў­ска­га ўзрос­ту, артыс­тыч­ны і му­зыч­ны Аляк­сандр Па­шке­віч, у сваю чар­гу, не­ча­ка­на для гля­дзе­ль­най за­лы ста­но­віц­ца ка­ры­ка­тур­ным са­вец­кім алка­го­лі­кам — стэ­рэ­атып­ным пер­са­на­жам са­вец­ка­га са­ты­рыч­на­га кі­на­ча­со­пі­са «Фи­тиль».

 

Асоб­ныя сцэ­ны спек­так­ля ўспры­ма­юцца са­ма­стой­ны­мі эпі­зо­да­мі, вы­бу­да­ва­ны­мі па ман­таж­ным пры­нцы­пе і пад­па­рад­ка­ва­ны­мі пер­ша­му пла­ну дзея­ння. Ге­роі ча­сам гі­пер­ба­лі­за­ва­ныя, а ча­сам тра­фа­рэт­ныя, але гэ­та маг­чы­ма ў гіс­то­рыі, якая паў­стае з успа­мі­наў Пе­лі­ка­на, сці­ра­ючы ка­тэ­го­рыю ча­су. Тац­ця­на Аксён­кі­на — рэ­жы­сёр­ка з рэ­дкім та­лен­там ства­рэн­ня гіс­та­рыч­ных па­лот­наў са­вец­кай эпо­хі (зга­да­ем по­спех ме­лад­ра­мы «Са­ня, Ва­ня, з імі Ры­мас» Ула­дзі­мі­ра Гур­кі­на). Яна цу­доў­на збі­рае і вы­шту­коў­вае акцёр­скі ансамбль, рас­пра­цоў­вае ха­рак­та­ры пер­са­на­жаў, на­блі­жа­ючы іх да жыц­ця і па­кі­да­ючы пра­сто­ру для па­эзіі па­мя­ці: вось так лю­біў ка­заць чый­сь­ці ба­ць­ка, чыясь­ці ма­ма так­са­ма фар­ба­ва­ла во­чы це­ня­мі сма­раг­да­ва­га ад­цен­ня, а не­чая цё­тух­на ра­бі­ла та­кую са­мую фры­зу­ру…

 

Фі­нал, дзе гу­чыць пес­ня «Аўстра­лія — мая дзі­вос­ная вы­спа…» (аўта­ры — Зоя Яшчан­ка і Алег За­лі­ва­ка), то­ль­кі па­цвяр­джае, што ў ча­кан­ні шчас­ця, у імкнен­ні да ідэ­алу мы не мя­ня­емся. У ажыў­ле­най гу­тар­цы з доб­рым сме­хам і дзі­ця­чы­мі ўспа­мі­на­мі юнац­касць па­чы­нае апо­вед, а ста­ласць ні­бы­та за­вяр­шае: за спі­най юна­га Саш­кі ўзні­кае ста­лы Саш­ка-Аўстра­лі­ец, на пле­чы юнай Надзь­кі кла­дзе ру­кі ста­лая Надзея. Фі­нал, ад­кры­ты хва­лі ча­су, якая ўсё змы­вае на сва­ім шля­ху, па­зна­ча­ны шмат­кро­п’ем, веч­ным пра­ця­гам, які сцвяр­джае пад­абен­ства ча­ла­ве­чых лё­саў і эпох.

 

У на­мі­на­ва­ным на На­цы­яна­ль­ную тэ­атра­ль­ную прэ­мію спек­так­лі Го­ме­льс­ка­га ма­ла­дзёж­на­га тэ­атра «Ля­це­лі арэ­лі» па ад­на­ймен­най п’е­се бе­ла­рус­ка­га дра­ма­тур­га Кан­стан­ці­на Сце­шы­ка (рэ­жы­сёр Дзя­ніс Па­ршын, мас­так Юрый Са­ла­мо­наў) аўды­яві­зу­аль­ным лей­тма­ты­вам ста­но­віц­ца му­зы­ка панк-рок-гру­пы «Граж­дан­ская об­оро­на», за­дае на­строй, рытм і ка­ла­рыс­ты­ку. Па­ста­но­вач­ны жанр «тра­гіч­ная ка­ме­дыя» ўяў­ляе з ся­бе то­ль­кі мар­ке­тын­га­вы ход — ня­гле­дзя­чы на не­ка­то­рую іра­ніч­насць, ка­ме­дыі тут ня­ма і быць не мо­жа.

 

Суб­ку­ль­тур­ная эстэ­ты­ка спек­так­ля мае на ўва­зе су­час­ных і бы­лых пры­хі­ль­ні­каў «Граж­дан­ской обо­ро­ны» і яе фран­тмэ­на Яго­ра Ле­та­ва. Ся­рэд­нес­та­тыс­тыч­на­му бе­ла­рус­ка­му пад­лет­ку, не за­хоп­ле­на­му панк-ро­кам, яна мо­жа пад­ацца чу­жой ці зу­сім не­зра­зу­ме­лай. З пры­чы­ны надзвы­чай­най пэў­нас­ці гля­дац­ка­га ад­ра­су жыц­цё па­ста­ноў­кі ва ўмо­вах аб­лас­но­га го­ра­да мо­жа зра­біц­ца ад­мет­ным, але ка­рот­кім. Ад­нак са­ма мэ­та за­ва­біць у тэ­атр тых, хто ім ні­ко­лі не ці­ка­віў­ся і не за­хап­ляў­ся, у вы­шэй­шай сту­пе­ні вы­са­ка­род­ная і су­час­ная.

 

Дзея­нне сцэн­тра­ва­на ва­кол жыц­цё­ва­га све­ту Ста­са (Дзміт­рый По­пчан­ка) — муж­чы­ны за трыц­цаць пяць, раз­ві­то­га і эру­дзі­ра­ва­на­га, у пэў­най сту­пе­ні надзе­ле­на­га ўнут­ра­най во­ляй. Ён не сва­бод­ны ад па­кла­нен­ня ку­мі­рам юнац­тва і не здо­леў да­ра­ваць свай­му ба­ць­ку — жор­стка­му, эга­цэн­трыч­на­му, а ця­пер пры­ку­та­му да лож­ка. Ста­са­ва «га­тыч­ная Ла­лі­та» Ксю­ша (Свят­ла­на Жу­ка­ва) пад­адзе­на скрозь пры­зму яго­на­га све­таў­спры­ман­ня і не са­ма­дас­тат­ко­вая.

 

Сцэ­ніч­ны апо­вед ад­на­ча­со­ва пэў­ны і сцвяр­джаль­­ны, пла­кат­ны і вы­зна­ча­ны, як ма­тэ­ма­тыч­ная фор­му­ла ці не­цэн­зур­нае сло­ва, — іх пі­шуць бе­лым ме­лам на чор­най шко­ль­най дош­цы. Над­пі­сы і ма­люн­кі сім­ва­лі­зу­юць са­цы­яль­ныя цэт­лі­кі, што ле­пяц­ца на кож­на­га з нас (у фі­на­ле сло­ва «овощ» на фа­нер­ным муж­чын­скім сі­лу­эце сці­ра­ецца і за­ста­ецца про­ста «та­та», а двух­сэн­соў­нае ска­ра­чэн­не «Гр. Об.» за­мя­ня­ецца сло­вам «Жыц­цё!»).

 

Спек­такль на­бы­вае ад­на­знач­насць і стро­гі па­фас чор­на­га дзі­ця­ча­га гу­ма­ру. Але за­смя­яцца мож­на, хі­ба аб­стра­гу­ючы­ся ад акцёр­скай ігры. Якраз іро­ніі бра­куе артыс­там, бо гіс­то­рыя — пра брыд­кіх (та­му што аўтэн­тыч­на пры­ўкрас­ных) «ма­ле­нь­кіх лю­дзей», та­кіх са­мых, як у Да­ста­еўска­га і Го­га­ля, Фе­лі­ні і Му­ра­та­вай, прад­стаў­ле­ных у іншым гіс­та­рыч­ным кан­тэк­сце і іншай эстэ­ты­цы.

 

На­роў­ні з вы­ка­наў­цам га­лоў­най ро­лі леп­шая акцёр­ская ра­бо­та ў Лі­за­ве­ты Астра­ха­вай — артыс­ткі вы­со­кай пра­фе­сій­нас­ці, з рэ­дкай сён­ня ку­ль­ту­рай сцэ­ніч­на­га сло­ва. Яна вы­кон­вае ро­лі ўсіх ста­лых ка­бет у жыц­ці Ста­са, і той дзі­віц­ца іх дзіў­на­му пад­абен­ству (сцяр­воз­ная жон­ка Яна, роз­на­ха­рак­тар­ныя ся­дзел­кі ў до­ме для лю­дзей ста­ла­га ве­ку, бу­фет­ні­ца, ма­ці Ксю­шы). Ма­быць, га­лоў­ны па­сыл спек­так­ля звер­ну­ты ўсё ж не да пад­лет­каў, а да іх ба­ць­коў: пра­бле­ма ўнут­ра­най адзі­но­ты, ад­сут­нас­ці ды­яло­гу па­між род­ны­мі лю­дзь­мі (эпі­зод, дзе, раз­маў­ля­ючы са Ста­сам ля да­ччы­най тру­ны, Ксю­шына ма­ці ўсцяг­вае са­бе на га­ла­ву вяд­ро).

 

Тэ­атр пад­крэс­ле­на імкнец­ца злу­чыць дзея­нне з рэ­аль­нас­цю, та­му пы­тан­не пра яго­ную пра­ў­дзі­васць на­ват не па­ўстае. Ці вы­жыў бы па­сля юнац­кіх так­сі­ка­ман­скіх экс­пе­ры­мен­таў пер­са­наж Дзміт­рыя По­пчан­кі ў XXI ста­год­дзі? Ці тры­ма­ла б спі­ну на­стру­не­най і вы­прас­та­най са­ма­ўпэў­не­ная ге­ра­іня На­тал­лі Аніш­чан­ка?.. Гэ­тыя пы­тан­ні да гле­да­чоў — прад­стаў­ні­коў па­ка­лен­ня 1980-х і іхніх дзя­цей, тых са­мых, якім ад­ра­са­ва­ны сцэ­ніч­ныя тво­ры мо­ла­дзе­вых тэ­атраў з ад­люс­тра­ван­нем юнац­тва ўлас­ных ба­ць­коў. Мо ме­на­ві­та ў гэ­тым — ды­ялог па­ка­лен­няў, на які спа­дзя­юцца тэ­атры?

Дзмітрый Ермаловіч-Дашчынскі