Тое можна сказаць і адносна фестывалю «Паўночнае ззянне». Ён наладжаны некалькі гадоў таму маладой беларускай прадзюсаркай Воляй Чайкоўскай. З маленькім бюджэтам і сціплай па колькасці камандай фэст здолеў стаць важнай кропкай на нашай культурнай карце. Прастора «Паўночнага ззяння» адрозніваецца тым, што не абмежаваная мастацтвам кіно. Гэта яшчэ і шэраг сустрэч, майстар-класаў, якія распавядаюць пра людзей і культуру нашых паўночных суседзяў. Сёлета запрошанай зоркай «Паўночнага ззяння» стаў нарвежскі пісьменнік Эрленд Лу, добра вядомы ў Беларусі з пачатку двухтысячных. Адчуць багацце і разнастайнасць кінамастацтва пэўнага рэгіёна часам не так проста. У агульны пракат і на торэнты трапляюць стужкі — безумоўныя лідары. Але ўзровень развіцця кінематографа і яго якасць дэманструюць не фаварыты бокс-офісаў ды адборшчыкаў фестываляў класа «А». Моцныя аўтарскія стужкі звычайна гуртуюцца на рэгіянальных кінафорумах. «Паўночнае ззянне» і на гэты раз патрапіла дакладна ў сваю мэтавую аўдыторыю.
Чацвёрты па ліку кінафестываль Паўночных і Балтыйскіх краін прайшоў у Мінску пад слоганам «Змяні вугал зроку». Змяніць погляд на звыклы лад рэчаў прапаноўвалася з дапамогай 18 стужак, дакументальных і ігравых. Пры ўсёй разнастайнасці сёлетняй праграмы фэсту кіно нашых паўночных суседзяў ізноў прываражыла сваёй скіраванасцю на асобу чалавека, персону, вымушаную жыць у пакручастай віхуры нашых дзён. А гэтаксама — шчырым аповедам пра актуальныя праблемы сучаснага грамадства.
Краіны Паўночнай Еўропы, безумоўна, самыя заможныя ў параўнанні нават з іншымі заходнееўрапейскімі. Таму і пытанні, што хвалююць аўтараў з гэтых краін, тычацца ў асноўным глыбока асабістых праблем.
У фокусе стужкі-адкрыцця фэсту «Мары каля мора» дэбютанта з Фарэрскіх астравоў (гэтая аўтаномная тэрыторыя ў складзе Даніі ўпершыню самастойна ўдзельнічала ў «Паўночным ззянні») Сакарыса Стоўры тыповая «драма сталення». Дзве дзяўчынкі-падлеткі атрымліваюць першыя ўрокі сутыкнення з навакольным светам дарослых, праходзяць усе выпрабаванні і спакусы каханнем і сяброўствам. Унікальнасць гісторыі з Фарэраў у тым, што яе сюжэт разгортваецца ў невялічкім асяродку жыхароў ізаляванага вострава. Таму ўсе эмоцыі і пачуцці абедзвюх гераінь на экране выглядаюць больш востра, а павольны рытм фільма дазваляе гледачам з вялікіх гарадоў адчуць лад жыцця на адасобленых хутарах дзесьці на мяжы Паўночнага мора і Атлантычнага акіяна.
Фарэрская стужка шмат у чым пераклікалася з ісландскай карцінай «Лебедзь» рэжысёркі Асы Х’ёдлейфсдацір. Гераіня «Лебедзя» маладзейшая за гераінь «Мар каля мора». Але яна таксама праходзіць праз першае сутыкненне з такім часам няпростым светам дарослага жыцця. Цікава, што, нягледзячы на знешняе падабенства (абедзве гісторыі адбываюцца на фоне паўночных мора і гор), унутраны складнік гэтых фільмаў усё-ткі адрозніваецца. Як адрозніваюцца пэўнымі рысамі, звонку часам няўлоўнымі, менталітэт і мясцовая культура жыхароў кожнай са скандынаўскіх краін.
Мінскі глядач, прынамсі высокаадукаваная і зацікаўленая аўдыторыя «Паўночнага ззяння», сустракаў сюжэты і праблемы герояў паўночнаеўрапейскіх стужак як свае родныя. Глабалізацыя моцна наблізіла краіны адна да адной у вонкавым сэнсе, новыя межы праходзяць па зусім іншым прынцыпе, чым геаграфічны або нацыянальны. Напрыклад, мінская фестывальная публіка практычна не адчувала нейкага ментальнага бар’ера паміж сабой і Эрлендам Лу. Або іншымі гасцямі фэсту — шведскай рэжысёркай Кацяй Вік, якая паказала карціну «Былая жонка» і распавяла пра сваю працу ў якасці кастынг-дырэктаркі са знакамітымі суайчыннікамі Роем Андэрсанам і Рубэнам Эстлундам, ды эстонцам Прыытам Пяясуке, што прадставіў на «Паўночным ззянні» сваю стужку «Канец ланцужка», грошы на якую збіраў сродкамі краўдфандынгу.
«Канец ланцужка», дзе пад сумненне ставяцца каштоўнасці сучаснага «грамадства спажывання», таксама быў блізка ўспрыняты маладой беларускай публікай.
Спадабалася беларусам і чорная сатыра «DRIB» знакамітага ў сябе на радзіме нарвежскага кліпмейкера Крыстафера Борглі. Гэтая абсурдысцкая камедыя ў псеўдадакументальным жанры мак’юментары ў вельмі рэзкіх тонах дэманструе норавы рэкламнай індустрыі.
Аднак, відавочна, публіка бывае розная і шмат якія стужкі і тэмы сёлетняга фестывалю наўрад ці знайшлі б такі самы ўдзячны водгук у шараговых наведвальнікаў мінскіх кінатэатраў. Найперш гэта тычыцца нашумелай на радзіме дацкай дакументальнай карціны «Венера. Давайце паразмаўляем пра сэкс». Фільм з гаваркой назвай уяўляе з сябе дзясяткі фрагментаў інтэрв’ю з маладымі жанчынамі, што адкрыта і без ценю сарамлівасці размаўляюць пра самыя інтымныя моманты свайго жыцця.
Стужку ў Мінску прадстаўляла яе прадзюсарка Кірстын Барфорд. Пасля прагляду замест звычайнай сесіі пытанняў і адказаў гледачу было прапанавана паўдзельнічаць у дыскусіі на тэмы жаночай сэксуальнасці. Безумоўна, гутарка з дацкай кінематаграфісткай і прадстаўніцамі беларускіх феміністак стала адной з самых цікавых момантаў і так насычанага шматлікімі цікавымі падзеямі фестывалю.
Набліжанай да фемінісцкай тэмы можна лічыць лепшую, на погляд аўтара гэтых радкоў, карціну фэсту — латвійскую драму «Хронікі Мэлані» Віестурса Каірыша. Знятая ў выдатным візуальным стылі, чорна-белая стужка з’яўляецца ігравым увасабленнем дзённікаў жыхаркі Рыгі Меланіі Ванагі, якая разам са сваёй сям’ёй патрапіла ў жорны сталінскіх рэпрэсій.
Актуальная гендарная тэматыка так ці інакш падымалася амаль у кожнай фестывальнай карціне. Адным з самых яркіх выказванняў стала дакументальная стужка «Сільвана» — фільм-партрэт папулярнай рэперкі са Швецыі, у асобе якой сышлося адразу некалькі супярэчлівых іпастасяў: імігранткі, лесбіянкі, феміністкі і мусульманкі. Трэба адзначыць, што гэтую стужку нельга назваць шэдэўрам кінамастацтва, але яе праўда жыцця відавочна выігрывала ў фабулярнай біяграфіі знакамітага мастака Тоўка Валіа Лааксанэна «Tom of Finland».
Дакументальная праграма, адна з самых моцных частак «Паўночнага ззяння», сёлета таксама на роўных супернічала з ігравой, калі не пераўзыходзіла яе па моцы сапраўдных эмоцый. Стужка «Рэвалюцыя конікаў» рэжысёркі Сэльмы Вілхунэн распавядала пра фінскі феномен гульні дзяўчынак-падлеткаў з цацачнымі конікамі. Вельмі цікавым аказаўся прагляд карціны Тэр’е Тоомісту «Савецкія хіпі». Падарожжа ў свет савецкай контркультуры 1970-х нечакана працягнулася пасляслоўем з вуснаў непасрэдных удзельнікаў тых даўніх падзей, якія адмыслова прыехалі на сеанс з Магілёва.
Эмацыйна напружаным быў прагляд стужкі «Загадка маёй маці» Іевы Озаліны. Латвійская карціна стала адной з пераможцаў моладзевага конкурсу мінулага фестывалю ў Амстэрдаме. Аўтарцы ўдалося паказаць сямейную драму таго кшталту, што часцяком сустракаюцца ў жыцці, але рэдка з’яўляюцца ў дакументальным кіно.
А завяршылася «Паўночнае ззянне — 2018» доўгачаканай на вялікім мінскім экране стужкай Дзмітрыя Калашнікава «Дарога», адной з прадзюсарак якой выступіла арганізатарка «Паўночнага ззяння» Воля Чайкоўская. Феномен мантажнай дакументалістыкі, дзе ролікі з сацыяльных сетак знаходзяць свой шлях да вялікага фестывальнага экрана, досыць распаўсюджаны апошнія некалькі год. «Дарога» цалкам змантавана з фрагментаў аўтамабільных аварый, зафіксаваных відэарэгістратарамі ўдзельнікаў дарожнага руху. Часам жудасныя, часам смешныя здарэнні паступова складаюць эмацыйны партрэт жыцця грамадства, у якім рызыка і гульня са сваім і чужым жыццём даўно стала звыклаю справай.