Тэатр моцы і афекту

№ 4 (421) 01.04.2018 - 01.01.2005 г

«КРЫЖОВЫПАХОДДЗЯЦЕЙ» у «ОК16»
Як разумець сучасны спектакль, у якім няма выразнага сюжэта, жанру? Аддацца плыні пачуццяў і проста назіраць за перфарматыўным дзеяннем? Нямецкі тэатразнаўца Ханс-Ціс Леман такі тэатр назваў постдраматычным і напісаў пра яго кнігу — у Еўропе яе называюць «Новым Запаветам сучаснай сцэны». Ці чытаў «Постдраматычны тэатр» беларускі рэжысёр Юрый Дзівакоў — невядома, але кніга распавядае пра эстэтыку яго тэатра.

У еўра­пей­скай ку­ль­тур­най пра­кты­цы да­ўно існуе тэн­дэн­цыя пе­ра­ства­рэн­ня індус­тры­яль­най (за­вод­скай) пра­сто­ры ў ку­ль­тур­ную, дзе ла­дзяц­ца вы­ста­вы, інста­ля­цыі, пер­фор­ман­сы, спек­так­лі. Не так да­ўно ў Мін­ску з’яві­ла­ся «Ок16», якая па­зі­цы­януе ся­бе як «ку­ль­тур­ны інку­ба­тар». Прэм’ера спек­так­ля «Кры­жо­выпа­ходдзя­цей» па п’есе вя­до­ма­га бе­ла­рус­ка­га дра­ма­тур­га Андрэя Іва­но­ва, на­мі­нан­та на прэс­тыж­ную рас­ійскую «За­ла­тую Мас­ку», не­здар­ма ад­бы­ла­ся ме­на­ві­та на гэ­тай пля­цоў­цы. Ста­сун­кі рэ­жы­сё­ра Юрыя Дзі­ва­ко­ва і дзяр­жаў­на­га бе­ла­рус­ка­га тэ­атра ча­сам на­гад­ва­юць ра­ман з аб­ця­жар­ва­ль­ны­мі аб­ста­ві­на­мі. «Вой­цак» на ма­лой сцэ­не Нацыянальнага тэ­атра імя Янкі Купалы па­сля не­ка­ль­кіх па­ка­заў быў зня­ты праз сваю пер­фар­ма­тыў­ную эстэ­ты­ку (ня­гле­дзя­чы на тое, што збі­раў по­ўныя за­лы), «Клоп» паводле Маякоўскага ў Но­вым дра­ма­тыч­ным тэ­атры на­ват не да­жыў да прэм’еры...

 

П’еса Андрэя Іва­но­ва ад­штур­хоў­ва­ецца ні­бы­та ад рэ­аль­ных падзей. На па­чат­ку XIII ста­год­дзя ў Еўро­пе меў мес­ца чар­го­вы Кры­жо­вы па­ход, чы­імі ўдзель­­ні­ка­мі бы­лі дзе­ці. У Фран­цыі на­тхня­ль­ні­кам па­хо­ду стаў па­сту­шок Стэ­фан з Клуа. Саб­ра­ныя ім ля Ван­до­ма «кры­жа­кі» вы­пра­ві­лі­ся ў Мар­сэль, каб ад­туль па мо­ры да­брац­ца да Іе­ру­са­лі­ма. Дзей­ныя асо­бы — на­бор стан­дар­тных для «ся­рэд­ня­веч­ча» ге­ро­яў, ад вяс­ко­ва­га кю­рэ і ка­ва­ля да рас­пус­на­га гра­фа і ма­ле­нь­кай шчас­най. Тэкст уяў­ляе са­бой гуль­ню дра­ма­тур­га з на­шы­мі ўяў­лен­ня­мі пра Ся­рэд­ня­веч­ча. Рэ­жы­сёр, у сваю чар­гу, гу­ляе з тэк­стам.

 

Пе­рад гле­да­ча­мі раз­гор­тва­юцца дзе­сяць па­ста­ра­ляў. Дзея­нне ад ды­на­міч­на-істэ­рыч­на­га пе­ра­хо­дзіць у мед­ыта­тыў­нае. Яркія бу­та­фор­скія кас­цю­мы пер­са­на­жаў пад­крэс­лі­ва­юць гу­ль­ня­вую струк­ту­ру: ці гэ­та дзе­ці, ці да­рос­лыя, якія так і за­ста­лі­ся дзе­ць­мі і кас­цюм — знак іх унут­ра­на­га ста­ну. Сло­вы ад­ыхо­дзяць на дру­гі план. Якас­ная і ары­гі­на­ль­ная му­зы­ка кам­па­зі­та­ра Эры­ка Арло­ва-Шым­ку­са да­па­ма­гае ства­рыць атмас­фе­ру яшчэ да па­чат­ку спек­так­ля. На сцэ­не-под­ыу­ме артыс­ты мак­сі­ма­ль­на на­блі­жа­ны да гле­да­чоў — пра­сто­ра пе­ра­тва­ра­ецца ў мес­ца та­та­ль­най гу­ль­ні з імі. На пер­шы план вы­хо­дзяць акцёр­ская экс­прэ­сія, здо­ль­насць хут­ка мя­няць інта­на­цыю, існа­ваць на па­меж­жы іро­ніі і сур’ёзна­га мэ­сэ­джу. Ве­ра­ні­ка Бус­ла­ева, Дзміт­рый Да­ві­до­віч, Ілля Ясін­скі, Ма­ры­на Дзя­мід­чык-Зда­ран­ко­ва вы­дат­на з усім спраў­ля­юцца. Ханс-Ціс Ле­ман на­зы­вае гэ­та «энер­ге­тыч­ны тэ­атр», тэ­атр «мо­цы, інтэн­сіў­нас­ці, афек­ту ў іх рэ­аль­най пры­сут­нас­ці». Спек­такль пе­рад­ае нам сэнс, які не мо­жа быць на­зва­ны, аб­азна­ча­ны сло­ва­мі аль­бо за­ўсё­ды ча­кае гэт­ка­га вы­зна­чэн­ня. На пер­шым пла­не — са­ма­дас­тат­ко­вая ця­лес­насць акцё­раў, што па­сту­по­ва па­збаў­ля­юцца ад сва­іх бу­та­фор­скіх це­лаў-кас­цю­маў, за­ста­ючы­ся са­мі­мі са­бой.

 

Дзі­ва­коў ства­рае аб­страк­тны тэ­атр. Да­зва­ляе са­бе быць не­зра­зу­ме­лым, бу­да­ваць дзея­нне, ня­зруч­нае для гле­да­ча, не вес­ці раз­мо­вы з тра­ды­цы­яй. Ён гу­ляе з гля­дац­кі­мі ча­кан­ня­мі і стэ­рэ­аты­па­мі. Тэ­атр Дзі­ва­ко­ва — гэ­та ра­бо­та з пра­сто­рай, ча­сам, ця­лес­нас­цю, гу­кам і ру­хам. Ра­цы­яна­ль­нае ўспры­ман­не тут не спра­цоў­вае, пад­клю­чац­ца да дзей­ства лепш па­чуц­цё­ва. У рэ­шце рэшт спек­такль ад­бы­ва­ецца не на сцэ­не, а ўнут­ры кож­на­га гле­да­ча. У яго­ным «Вой­ца­ку» пер­фар­ма­тыў­насць бы­ла да­ве­дзе­на да чыс­тай фор­мы і ры­ка­шэ­ці­ла моц­най энер­ге­ты­кай з гля­дзе­ль­ні — а гэ­та рэ­дка сус­тра­ка­ецца ў на­шым тэ­атры.

 

Но­выя фор­мы шмат дзе пра­бі­ва­юцца з цяж­кас­цю. Бе­ла­русь не вы­клю­чэн­не. Існуе мер­ка­ван­не, што за­мі­на­юць ры­гід­насць і стэ­рэ­атып­насць мыс­лен­ня. Але каб Дзі­ва­ко­ва не бы­ло, яго, вя­до­ма ж, трэ­ба бы­ло б вы­ду­маць, бо пра ка­го ж та­ды спа­да­ру Ле­ма­ну пі­саць кні­гі?  

Крысціна Смольская