Аб­са­лют­на ўні­вер­са­ль­ная гіс­то­рыя

Аб­сурд вы­кры­вае та­та­лі­тар­ную свя­до­масць — ня­хай са­бе гэ­та жыц­цё «на аўта­ма­це», стэ­рэ­атып­нае ўспры­ман­не або жор­сткасць сіс­тэ­мы. Да­лей цал­кам па-мак­до­на­хаў­ску, ба­лан­су­ючы на мя­жы чор­най ка­ме­дыі і ад­кры­та­га фар­су, па­лі­цы­янты ад ду­шы пра­спя­ва­юць за­тры­ма­на­му пес­ні Ся­ро­ва і за­ўзя­та возь­муц­ца да­во­дзіць: яму трэ­ба мя­няць… не­йрон­ныя су­вя­зі. «Я так­са­ма спа­чат­ку ду­маў, што я ў дур­до­ме, але гэ­та па­лі­цыя. У гэ­тым увесь жах. Ні­чо­га, звык­неш», — мо­віць гэт­кі са­мы арыш­тант Ся­ро­жа з Мы­ціш­чаў.

За­тры­ма­ны Мі­ка­лай у вы­ка­нан­ні Дзя­ні­са Аўха­ран­кі — трыц­ца­ці­га­до­вы «лу­зер»: гіс­то­рык, які не ці­ка­віц­ца гіс­то­ры­яй, рэ­дак­тар афі­цый­най і ні­ко­му не па­трэб­най га­зет­кі «Го­лас ЮАО», ня­ўда­лы му­зы­кант-ама­тар. Ця­гам уся­го дзея­ння яму бу­дуць не па-дзі­ця­чы па­ра­дка­ваць маз­гаў­ню па­лі­цэй­скія, гу­ля­ючы ў доб­ра­га (Дзя­ніс Ма­ісей­чык) і зло­га (Кі­рыл На­віц­кі). «Яко­га ко­ле­ру сце­ны ў тва­ім пад’ездзе, Ко­ля?» — пы­та­юць яны аб­са­лют­на сур’ёзна. Яшчэ хві­лі­на — і, зда­ецца, за ня­ве­дан­не па­чнуць жор­стка збі­ваць. Да­рэ­чы, б’юць у спек­так­лі то­ль­кі на ві­дэ­акад­рах, на­гад­ва­ючы, што жор­сткае зу­сім по­бач.

Гля­дач ні­бы­та му­сіць спа­чу­ваць ма­ле­нь­ка­му ча­ла­ве­ку, які тра­піў у ла­пы вя­лі­ка­га без­за­кон­ня. Але то­ль­кі да та­го мо­ман­ту, ка­лі пра­ва­ахоў­ні­кі па­ста­вяць ге­рою ды­ягназ: «Ты, Ко­ля, шэ­ры. Шэ­ры і ад­но­ль­ка­вы». З гэ­тым ды­ягна­зам скла­да­на спра­чац­ца як са­мо­му ге­рою, так і гле­да­чу. Ка­ты Мі­ка­лая — і ра­зум­ней­шыя, і ці­ка­вей­шыя за сваю ахвя­ру, ды яшчэ і ад­ука­ва­ныя — ве­да­юць Кей­джа, Са­ро­кі­на, Ма­ле­ві­ча, вы­дат­на раз­бі­ра­юцца ў му­зы­цы…

Гэ­тыя па­лі­цы­янты, як пра­фе­сій­ныя псі­ха­ана­лі­ты­кі, прад­эман­стру­юць унут­ра­ную пус­тэ­чу Мі­ка­лая Фра­ло­ва. Яны да­дуць яму ўрок па­тры­ятыз­му, сі­лай за­клі­ка­ючы лю­біць род­ны го­рад і не па­ра­ўноў­ваць яго з Амстэр­да­мам. Дзе­ля раз­віц­ця эстэ­тыч­на­га па­чуц­ця па­про­сяць у во­ль­ны час па­шпа­цы­ра­ваць па Пад­ольс­ку, а по­тым з’ез­дзіць у дзі­вос­нае Ца­ры­цы­на. «Вы­ха­ваў­чая пра­ца — наш аб­авя­зак», — стро­га тлу­ма­чаць па­лі­цы­янты. Маў­ляў, са­ма дзяр­жа­ва мяр­куе, што се­яць раз­умнае трэ­ба пры­му­со­вым чы­нам, па­ко­ль­кі інакш аб­ыва­цель не раз­умее. Гвалт з усмеш­кай (як жа, маў­ляў, яшчэ да­сту­кац­ца да ма­ле­нь­ка­га ча­ла­ве­ка, які жы­ве «на аўта­ма­це» ў Пад­ольс­ку?), па­ру­шэн­не пэў­ных аса­біс­тых меж­аў тан­ца­ва­ль­ным па, і вось ужо Мі­ка­лай ска­ча з па­лі­цэй­скі­мі ўпры­сяд­кі. Бо не па­ска­ча — да­ста­не друч­ком.

Дру­га­рад­ны пер­са­наж Сяр­гей з Мы­ціш­чаў у яркім вы­ка­нан­ні Аляк­сан­дра Глад­ка­га ўжо пра­йшоў вы­ха­ваў­чы курс па­лі­цэй­ска­га ад­дзя­лен­ня, та­му ў мал­поў­ні мае бо­льш вы­со­кі ста­тус. Ве­ра­год­на, ка­лі ча­ла­ве­ка з Пад­ольс­ка вы­пус­цяць, зой­муц­ца ім, Сяр­ге­ем, але на бо­льш вы­со­кім уз­роў­ні, і прад’явяць пы­тан­ні на­конт лю­бо­ві — але ўжо не да ма­лой, а да агу­ль­най, вя­лі­кай ра­дзі­мы.

Рэ­жы­сёр Дзміт­рый Ба­гас­лаў­скі ка­мен­туе: «Мож­на па-роз­на­му га­ва­рыць пра гэ­тую п’е­су, на­прык­лад то­ль­кі пра ро­лю па­лі­цы­янтаў, але для мя­не важ­ней гра­ма­дзян­скі склад­нік гэ­та­га ма­тэ­ры­ялу. Зра­зу­ме­ла, п’е­са для Рас­іі па-ва­р’яц­ку акту­аль­ная і ці­ка­вая, ад­нак нам пе­рад­усім трэ­ба бы­ло ду­маць пра тое, што мы гэ­та ігра­ем тут. Я не ха­чу ка­заць не­йкіх ве­ліч­ных фраз кштал­ту “па­гля­дзі­це ва­кол, зваж­це”, бо ўсе гэ­тыя ме­ха­ніз­мы ў ча­ла­ве­ка па­він­ны пра­ца­ваць са­мі па са­бе, і ста­но­віц­ца крыў­дна, што ўсё ж да­во­дзіц­ца на­гад­ваць, да­во­дзіц­ца пра гэ­та ка­заць. Хоць, ду­маю, ідэя гэ­тай п’е­сы рас­кры­ва­ецца ў кож­ным гле­да­чы асоб­на, і па пер­шых спек­так­лях гэ­та ві­даць. Я пер­ша­па­чат­ко­ва ха­цеў пры­браць усе ад­мет­ныя зна­кі ў па­лі­цы­янтаў, бо лі­чу ня­важ­ным, дзе ад­бы­ва­ецца дзея­нне: у Мас­к­ве або Нью-Ёрку, ад­нак у п’е­се існуе аб­са­лют­на кан­крэт­ная ге­агра­фіч­ная пры­вяз­ка і мы па­кі­ну­лі ўсё на сва­іх мес­цах. Але лі­чу, што гіс­то­рыя аб­са­лют­на ўні­вер­са­ль­ная».

Артыс­ты Аляк­сандр Глад­кі, Ма­ры­на Блі­но­ва, Кі­рыл На­віц­кі, Дзя­ніс Аўха­ран­ка, Дзя­ніс Ма­ісей­чык існу­юць у рэ­дкас­най зла­джа­нас­ці, вас­тры­ні і лёг­кас­ці, сіл­ку­ючы пра­сто­ру фі­ла­соф­скай пры­па­вес­ці, якая пе­ра­тва­ра­ецца ў тра­гі­фарс, дзе гра­дус аб­сур­ду па­вы­ша­ецца з кож­най сцэ­най. І то­ль­кі кад­ры збіц­ця ге­роя на ві­дэа ні­бы­та вяр­та­юць у рэ­аль­насць. На­ват не­зра­зу­ме­ла, што горш: дру­чок аль­бо тан­цы пад пры­му­сам.

«Ча­ла­век з Пад­ольс­ка» вы­ма­гае тэ­атра­ль­най умоў­нас­ці, і ві­зу­аль­на спек­такль зроб­ле­ны як ма­га аске­тыч­на. Уз­ае­ма­дзе­янне з гле­да­чом бу­ду­ецца на па­ста­янным ба­лан­са­ван­ні: які бок пры­няць — па­лі­цэй­скіх, што так ста­ран­на, хоць і жор­стка (а мо­жа, па-інша­му іх не здо­ль­ныя зра­зу­мець?) імкнуц­ца «аб­удзіць» га­лоў­на­га ге­роя, ці па­спа­чу­ваць «ма­ле­нь­ка­му ча­ла­ве­ку», яко­га гвал­там ву­чаць лю­біць і па­ва­жаць свой го­рад.

Фра­лоў ні­бы­та і пра­ўда за­слу­гоў­вае спа­га­ды — звы­чай­ны ча­ла­век, ся­рэд­нес­та­тыс­тыч­ны аб­ыва­цель, якіх шмат, вы­шку­ма­та­ны ру­ці­най жы­хар ме­га­по­лі­са, яму на­ват ня­ма ка­лі зір­нуць у акно элек­трыч­кі, — гля­дач ні­бы­та му­сіць уба­чыць ся­бе са­мо­га. У той лю­бо­ві да што­дзён­нас­ці, што пра­па­ве­ду­юць па­лі­цы­янты, ёсць не­шта ад без­вы­ход­нас­ці. На фо­не та­кіх бліс­ку­чых звыш­ча­ла­ве­каў, якія ла­дзяць тлу­ма­­чаль­­ную работу, Мі­ка­лай Сця­па­на­віч не­як зу­сім губ­ля­ецца, ён ані не вы­клі­кае сім­па­тыі. Бо­льш пры­емна ж аса­цы­яваць ся­бе з лю­дзь­мі ва ўсіх ад­но­сі­нах ку­ль­тур­ны­мі, хто і стан­чыць мо­жа, і Са­ро­кі­на чы­тае, і до­сыць уваж­лі­вы, каб атры­маць пэў­ную аса­ло­ду ад змроч­на­га вы­гля­ду цэ­мен­та­ва­га за­во­да. Пры­емнае, але пад­ман­лі­вае па­чуц­цё — пад­обнае да Стак­го­льм­ска­га сін­дро­му.

Дзміт­рый Ба­гас­лаў­скі гу­ляе з гле­да­чом. Пра­ві­лы гу­ль­ні, ні­бы­та зра­зу­ме­лыя на па­чат­ку, мя­ня­юцца ў гэ­тым кар­на­ва­ле сэн­саў, дзея­нняў, вы­кры­ван­няў і ма­ні­пу­ля­цый. На­ват Ся­ро­жа з Мы­ціш­чаў пе­ра­кі­да­ецца ў пе­ра­апра­ну­та­га па­лі­цэй­ска­га вы­шэй­ша­га ран­гу. А мо­жа, і па­лі­цэй­скія — не тыя, за ка­го ся­бе вы­да­юць? Мо­жа, усё ад­бы­ва­ецца то­ль­кі ў Мі­ка­ла­евай га­ла­ве?

Гу­ль­ня ро­біц­ца зу­сім ня­смеш­най, ка­лі вы­свят­ля­ецца, што га­лоў­ны ге­рой спек­так­ля — гля­дзе­ль­ня, бо кож­на­му гле­да­чу пры кан­цы спек­так­ля трэ­ба вы­ра­шыць: ці пад­па­рад­ка­вац­ца за­га­ду на ві­дэ­аэк­ра­не і ўзяць су­се­да зле­ва за ру­ку, ці не. Ды хі­ба ж гэ­та за­гад? Так, про­сь­ба, ад якой скла­да­на ад­мо­віц­ца. І про­сяць жа ні­бы­та з усмеш­кай...

Дзміт­рый Ба­гас­лаў­скі як па­ста­ноў­шчык за­ўсё­ды вы­лу­чаў­ся доб­рым гус­там і пад­крэс­ле­най ува­гай да су­час­най дра­ма­тур­гіі, аб­іра­ючы п’есы На­тал­лі Ва­раж­біт, Іва­на Вы­ры­па­ева, ця­пер — Дзміт­рыя Да­ні­ла­ва. Ён упэў­не­на бу­дуе тэ­ры­то­рыю па­трэб­на­га тэ­атра: вос­тра­га і акту­аль­на­га, які раз­уме­ецца з гле­да­чом мо­вай су­час­нас­ці.

Ма­ла­дзёж­ны тэ­атр не ба­іцца біць па не­бяс­печ­ных мі­шэ­нях і трап­ляе ў яблы­чак. Аб­сурд апы­на­ецца зу­сім по­бач, а ча­ла­век не па­ві­нен жыць у аўта­ном­ным рэ­жы­ме, інакш ім так лёг­ка ма­ні­пу­ля­ваць.

І, да­рэ­чы, яко­га ко­ле­ру сце­ны ў ва­шым пад’ездзе?  

Крысціна СМОЛЬСКАЯ