«Не трэ­ба быў яму той Ры­чард…»

— Лю­дзі пры­хо­дзяць. Лю­дзі ад­ыхо­дзяць. Ча­ла­ве­чы ад­ыход — жур­бот­ная на­го­да для зга­дак, але над­та жу­рыц­ца Ге­надзь бы не даў, не ўхва­ліў бы: мы лю­дзі вя­сё­лыя. У 1954 го­дзе я быў ужо на дру­гім кур­се Тэ­атра­ль­на-мас­тац­ка­га інсты­ту­та (ця­пер — Бе­ла­рус­кая ака­дэ­мія мас­тац­тваў. — Заўв. рэд.), а Ге­надзь пры­ехаў па­сту­паць, хоць па га­дах ён на па­ўго­да ста­рэй­шы за мя­не. Ча­му так? Я ў со­рак трэ­цім па­йшоў у шко­лу, але ж усю Бе­ла­русь вы­зва­лі­лі ў со­рак чац­вёр­тым. Не­як ён зга­даў, што ў пер­шы клас па­йшоў, ка­лі адзі­нац­цаць га­доў зраў­ня­ла­ся. Вай­на, як нас ву­чы­лі, тра­гіч­нае і ка­міч­нае по­бач. Ага, гэ­та як мы — у ад­ной гры­мёр­цы ўсё жыц­цё. Ка­лі што зда­ра­ла­ся (а як жа без зда­рэн­няў?), я жар­та­ваў, а ён па­смей­ваў­ся. Што вы ўсе са­бе ду­ма­еце, ён та­кі за­ся­ро­джа­ны, сур’ёзны? А як жа! Ся­лян­скі ге­рой Ва­сіль (Ва­сіль Дзят­лік, кла­січ­ны ге­рой Іва­на Ме­ле­жа, зор­ная ро­ля Ге­на­дзя Гар­бу­ка. — Заўв. рэд.) у на­цы­яна­ль­най тра­ге­дыі! Гэ­та звон­ку, з вы­гля­ду. Як мы, бы­ва­ла, жар­та­ва­лі-ра­га­та­лі — усё хо­да­рам ха­дзі­ла. Ге­надзь, ка­лі зды­маў­ся ў Фран­цыі, а бы­лі гэ­та ва­сь­мі­дзя­ся­тыя, пры­вёз са­бе фран­цуз­скую бя­ліз­ну. Зруч­ную, ні­чо­га не ска­жу. Асаб­лі­ва тое, што па-бе­ла­рус­ку на­зы­ва­юць «ка­ль­со­ны». А ко­лер! Вы­тан­ча­на-ру­жа­ва­ты, пяш­чот­ны (не ве­даю, што за ма­тэ­ры­ял). Мы аб­одва та­ды бы­лі за­ня­тыя ў спек­так­лі — да­ва­лі «Ха­рак­та­ры» (па­вод­ле Ва­сі­ля Шук­шы­на. - Заўв. рэд.), — і Лі­ля (Лі­лія Да­ві­до­віч, На­род­ная артыс­тка Бе­ла­ру­сі. — Заўв. рэд.) ігра­ла яго­ную жон­ку, мы­ла бя­ліз­ну ў та­зе та­кім вя­лі­кім, на­праў­ду мы­ла — і ў ва­дзе, і мы­лі­ла. Ну, мы­ла, вя­до­ма, што рэ­кві­зі­та­ры да­ва­лі, — не­йкія бе­лыя сал­дац­кія по­рткі. Ды Лі­лі ж усё ад­но бы­ло, што мыць. Я й па­жар­та­ваў: па­клаў у таз ге­на­дзе­вы на­вют­кія фран­цуз­скія ка­ль­со­ны. Лі­ля на сцэ­не іх мые, вы­ціс­кае, а по­тым імі луп­цуе му­жа — якраз Гар­бу­ка, га­няе яго па ўсёй сцэ­не, пуб­лі­ка за­да­во­ле­ная, а муж му­сіць тры­маць сур’ёз. І рап­там ба­чыць свой за­меж­ны на­бы­так... Ну, ён і смя­яўся! Не, не па­крыў­дзіў­ся, але ж му­сіў у рэ­кві­зі­та­раў пра­сіць хоць што, каб  да­до­му да­йсці, бо зі­ма на два­ры, ма­роз... Ска­заў, што сус­трэ­не Аўсян­ні­ка­ва, дык заб’е. Але ж во: не за­біў, то­ль­кі на­смя­яўся.

Ад­на­го разу (бы­ло тое ў Пін­ску, на гас­тро­лях, мы ў ад­ным ну­ма­ры жы­лі) дае мне ру­бель і про­сіць тэр­мі­но­ва за­мо­віць шкло ў аку­ля­ры, мі­нус тры з па­ло­вай: у яго кан­цэрт дзе­сь­ці ў во­інскай час­тцы і трэ­ба да ве­ча­ра па­спець, бо ў спек­такль «Грас­мей­стар­скі бал» (па­вод­ле п’есы Іллі Штэм­ле­ра. — Заўв. рэд.), Гар­бук то­ль­кі быў уведзены. Ну, жар­та­ваць дык жар­та­ваць, я й за­мо­віў — ад­но шкло мі­нус тры, дру­гое — плюс тры. Пра­ві­зар ка­жа: маў­ляў, так не бы­вае, а я стаю на сва­ім — гэ­та для артыс­та Гар­бу­ка з Ку­па­лаў­ска­га тэ­атра, ён ды­рэк­та­ра іграе, гэ­та рэ­жы­сёр пры­ду­маў, так трэ­ба! Аптэ­кар Гар­бу­ка пры­га­даў — у кі­но і па тэ­ле­ві­за­ры ба­чыў, таму ўзяў­ся зра­біць. Я тым ча­сам рас­па­вёў пра гэ­та Аўгус­ту Мі­ла­ва­на­ву, ён, вя­до­ма, хлоп­цам, і ў аптэ­ку за ма­ім сяб­рам па­йшла плой­ма на­ро­ду. Бя­рэ ён аку­ля­ры, ме­рае... «Ай, пэў­на, глі­цэ­рын на шкле!» Пра­ці­рае, ізноў ме­рае... Аптэ­кар раз­губ­ле­ны, пра­бач­це, ка­жа, та­ва­рыш на­род­ны артыст, але ж пры­хо­дзіў ваш па­моч­нік... Гар­бук, вя­до­ма, ска­заў, што сус­трэ­не Аўсян­ні­ка­ва, дык заб’е. Але ж во: не за­біў, уве­ча­ры ўжо сам смя­яўся.

...На па­чат­ку шас­ці­дзя­ся­тых Гар­бук пры­йшоў да нас у Ку­па­лаў­скі з Ві­цеб­ску і жыў у мя­не, у ад­ным па­коі на­шай вя­лі­кай ка­му­нал­кі. А ку­ды яму бы­ло падзец­ца? Але ж і доб­ра бы­ло! Як трэ­ба за­ку­сіць, дык па­тэ­ль­ню пра­сі­лі ў жон­кі Са­нь­кі Бя­ло­ва (ён пра­ца­ваў у Рус­кім тэ­атры). Трэ­ба кам­па­нію — ідзём да Мі­ла­ва­на­ва з Тал­ка­чо­вай. Гас­тра­ном по­бач з до­мам. Ня­мож­на бы­ло куп­ляць спір­тное па­сля пэў­на­га ча­су, але ж мы на спек­так­лі, за­ня­тыя, та­му ідзём по­зна, раз­маў­ля­ем са зна­ёмай прад­авач­кай на мі­гі. Яна кру­ціць ку­лёк, у яго — ры­ль­-

цам до­лу — га­рэл­ку, звер­ху — ві­наг­ра­ду грон­ку. Мы — ма­ла­дыя, за­ня­тыя вы­шэй ву­шэй: то­ль­кі ра­бі й ра­бі...

...З ле­таш­ня­га го­да, з вяс­ны 2016-га, па­сля май­го інфар­кту, мы не ігра­лі раз­ам. Ён усё пы­таў­ся, ка­лі бу­ду іграць у «Ве­ча­ры», а мне ўсё ня­мож­на бы­ло... Шка­дую ця­пер, што ма­ла пра­ца­ва­лі як сцэ­ніч­ныя парт­нё­ры: ён ве­ль­мі сум­лен­ны ў сва­ёй спра­ве, ні­ко­лі не рых­ту­ецца на­сме­шыць, якое-не­будзь шту­кар­ства ўпа­роць або сля­зу пус­ціць, лю­дзей ша­нуе — гля­дзе­ль-

ню, артыс­таў. Ані­вод­на­га разу не раз­ыграў мя­не, хоць бы ў ад­каз. Бы­ло, Ге­надзь тро­хі на­шко­дзіў. Артыс­ты сцяг­ну­лі ў на­мес­ні­ка ды­рэк­та­ра ад­мыс­ло­вы бланк і на­пі­са­лі на ім пра­па­но­ву з’явіц­ца да кі­раў­ніц­тва тэ­атра, пры­знац­ца і па­ка­яцца: маў­ляў, сур’ёзныя на­ступ­ствы яго ча­ка­юць! І Гар­бук, каб не ха­дзіць, вы­ра­шыў за­хва­рэць: ба­ла­зе зі­ма, на­ця­гаў та­зі­кам по­ўную ван­ну сне­гу, пус­ціў ха­лод­ную ва­ду, улез сам і да­лі­чыў аж да дзвюх ты­сяч — каб пра­сту­дзіц­ца. І не за­хва­рэў. І му­сіў ісці вы­ба­чац­ца, чым на­сме­шыў кі­раў­ніц­тва. За­тое як то­ль­кі Гар­бук уво­дзіц­ца ў спек­такль, яго хлоп­цы ста­ра­юцца «рас­ка­лоць» — вы­вес­ці з раў­на­ва­гі да сме­ху. У «Грас­мей­стар­скім ба­ле» яму трэ­ба бы­ло сыг­раць ды­рэк­та­ра. Тэр­мі­но­вы ўвод, ро­лі амаль не ве­дае. Дык ён раз­дру­ка­ваў яе і рас­клаў на ды­рэк­тар­скім ста­ле: «За­хо­дзь­це, Круг­лы!» За­хо­дзіць Мі­ла­ва­наў і ці­хут­ка пад­каз­вае: «Па­са­дзі мя­не!», а Гар­бук яму — «Па­ста­іш!», а ён: «Ро­лю здзь­му!» — і дзь­ме! Дзь­ме так, што арку­шы­кі са ста­ла... Гар­бук: «Ся­дай­це, Круг­лы, ся­дай­це!» — і кі­да­ецца ро­лю да ку­чы збі­раць. А з за­лы ўсё вы­гля­дае на­ту­ра­ль­на, за та­кое пад­ра­бяз­нае пра­жы­ван­не артыс­там у лад­кі плеш­чуць.

Да ро­ляў мы ад­но ад­на­го не падзрос­ці­лі. Мо­жа быць, дзе­сь­ці глы­бо­ка-глы­бо­ка не­шта шчы­мі­ла... Я, ба­чыш, ха­цеў усё жыц­цё сыг­раць Швей­ка — на­ват Андро­сік (Андрэй Андро­сік, рэ­жы­сёр. —Заўв. рэд.) мне гэ­та аб­яцаў. Па­тра­піў я і ў мо­нас­пек­так­лі — «Цёр­кі­на» ды «За­ва­ль­ню» (мо­нас­пек­так­лі «Ва­сіль Цёр­кін» Аляк­сан­дра Твар­доў­ска­га і «Шлях­ціц За­ва­ль­ня» па­вод­ле Яна Бар­шчэў­ска­га. — Заўв. рэд). Гар­бук ні­ко­лі не ка­заў, што хо­ча, але, мне зда­ва­ла­ся, ох як мог бы... На­шы ха­рак­та­ры ён ра­біў як ніх­то. І вось асаб­лі­васць! Зды­ма­лі пра мя­не кі­но — да юбі­лею. Ся­дзім з Гар­бу­кам у гры­мёр­цы, ва­кол па­па­раз­ве­ша­ны на­шы сцэ­ніч­ныя строі — ва­лён­кі, ва­тоў­кі, ка­жуш­кі. Ся­дзім, пе­ра­маў­ля­емся ў кад­ры: маў­ляў, на­род­ныя артыс­ты му­сяць быць у фра­ках, у бе­лых ка­шу­лях, у ка­пе­лю­шах, а ў Гар­бу­ка — лап­ці, у мя­не — атоп­кі... І вы­да­ва­ла, быц­цам мы так шка­ду­ем пра гэ­та, на­ват сло­вы пад­рых­та­ва­лі. А мы ні­чо­га не рэ­пе­та­ва­лі, мы — жар­та­ва­лі! Ну, ча­сам і мы ў кас­цюм­чы­ках вы­хо­дзі­лі, як Боб­чын­скі і Доб­чын­скі ў ко­ліш­нім «Рэ­ві­зо­ры» (спек­такль у па­ста­ноў­цы Ва­ле­рыя Ра­еўска­га. —Заўв. рэд.), а так — на­сі­лі рэ­чы з пад­бо­ру. Але за­тое сап­раў­дныя рэ­чы! А пра тое, што Гар­бук ду­жа хо­ча сыг­раць Ры­чар­да аль­бо ка­го пад­обна­га, я ні­ко­лі не чуў — і не трэ­ба быў яму той Ры­чард...