Другая нешараговая мужная персона нашага «безбюджэтнага» кінематографа — Улада Сянькова. Апантаная жарсцю здымаць кіно, яна не без прагрэсу працягвае фільммэйкерскі трэнінг. Калі ў першым занадта доўгім экранным аповедзе «Граф у апельсінах» рэжысёрка адчайна імкнулася ахапіць неахопнае, то ў новай кароткаметражнай навеле «Paranoid Android» здолела кансалідаваць сюжэт вакол адной праблемы — «свой / чужы».
Мінулы год вылучыў новага трыумфатара маладога беларускага кіно — Юлію Шатун. Яе ігравы дэбют «Заўтра» атрымаў галоўную ўзнагароду Нацыянальнага конкурсу фестывалю «Лістапад» і прыз Гільдыі кінакрытыкаў Саюза кінематаграфістаў Беларусі. Дзяўчына фільммэйкерству не навучалася. Але яе густ, кінематаграфічны «слых» і разуменне экраннай мовы сфармаваныя кінакласікай, якую Юлія ведае і любіць. «Заўтра» — гэта водгук паэтыкі фільмаў Мікеланджэла Антаніёні, Віма Вендэрса... То-бок мінімалісцкі набор візуальна-гукавых кампанентаў рэжысёрка спалучыла з вытанчаным інтанаваннем. І ўзнік мастацкі эфект, калі кінатвор «сам сябе праяўляе».
Сціплая, някідкая Юлія Шатун стварыла ціхі сямейны блюз. Сямейны — і па паходжанні (ролі выконваюць бацькі і брат аўтаркі), і па сюжэце. Фільм пра тое, як людзі любяць і клапоцяцца адно аб адным, як захоўваюць унутраную цеплыню і раўнавагу, як жывуць не марачы пра вялікае, але здзяйсняючы існае.
Муж (Анатоль Шатун) працаваў калісьці настаўнікам англійскай мовы. Цяпер, напярэдадні пенсіі, гэты кволы інтэлігент вымушаны здабываць грошы распаўсюдам рэкламных улётак ды прыватнымі ўрокамі. Жонка (Аксана Шатун) падмагае мужу. Разам яны апякуюцца сынам-студэнтам — той з’ехаў вучыцца ў Мінск.
Юлія Шатун працуе быццам пуантыліст, пакідае след-кадр — адзін, другі, трэці... І спакваля перад вачыма гледача ўзнікае цэльная кінакарціна. Яна рухаецца ў абраным рэжысёркай няспешным тэмпе, выразным нешматслоўі, дакладнай танальнасці. Сюжэт нібы сам павольна выбудоўваецца. Роўны аповед не выбухае ні драматычнай кульмінацыяй, ні экспрэсіяй эмоцый. Тут няма рэзкіх акцэнтаў, сакавітых алегорый. А яшчэ адчуваеш цуд сапраўднага сямейнага шчасця, якое не выйграць у латарэю (падманны сюжэтны ход), не запазычыць нават дзеля стварэння фільма.
Сям’я (дакладней, муж з жонкай) існуюць быццам на маленькай выспе. Стандартная кватэра перабудоўваецца пад «еўрафармат». Адзін з пакояў прыстасаваны пад склад для шпатлёвак, фарбаў, шпалераў. У другім захоўваецца закуток для жытла. Прастора раскрышана перабудовай, якая ніколі не скончыцца. За вокнамі — шэры бяссонечны снежань (ці люты — няма розніцы).
Супрацьвагу халоднаму акружэнню, абыякаваму вялікаму свету складае нябачнае звонку сямейнае святло. Тут утульна маўчаць, глядзець любімы «Салярыс», не зважаць на трасканіну тэлевізійных навін. Снедаць бутэрбродам на студзёным паветры і спраўляць гадавіну вяселля ўдваіх. А яшчэ — рабіць простыя рэчы: клапаціцца пра дарослага сына, прыдумляць падарункі, запаўняць дзень працай... І любіць.
Усё гэта немагчыма сыграць, выканаць, рэпрэзентаваць (тым больш непрафесійным акцёрам). Так магчыма толькі жыць — у рэчаіснасці. А ўжо потым — на экране. Мабыць, адсюль надзвычайны кінагенізм Анатоля Шатуна: натуральнае адчуванне сябе знутры (выбітныя буйныя планы, аператар Мікіта Аляксандраў) і звонку (дачыненні з асяроддзем).
Галоўны персанаж-антаганіст — беларускі горад — дадзены рэжысёркай у тыпізацыйным абагульненні. Яго вобраз паступова пашыраецца, разрастаецца ад сарцавіны, так бы мовіць, да перыферыі, ад лакальнага раённага (абласнога — неістотна) да сталічнага мегаполіса, ад відавочнага супадзення архітэктурных сілуэтаў да ўяўнага атаясамлення «канструктарскага стылю». Паўсюль адно: дбайна пафарбаваныя фасады, чыстыя вуліцы, старанна замураваныя пліткай тратуары ды тая ж фігура ў поўны рост на галоўнай плошчы. Бягуць па рэйках трамваі, спраўна едуць аўтобусы, шумяць аўтамабілі, але яны не парушаюць агульнага здранцвення. Застылі старыя драўляныя дамкі і бетонныя шэрагі новабудоўляў, схаваліся пад снегам штучныя дваровыя аздабленні. Там-сям строгія літары нагадваюць назву крамы ці вуліцы, аднастайныя лічбы маркіруюць паштовыя скрыні ды чыгуначныя пуці. У гэтай гарадской пустцы шпарка знікаюць постаці. Да агульнага ўрбаністычнага пейзажу далучаюцца тыповыя замалёўкі лакальнага жыцця: падсілкоўваюцца гарачай гарбатай прадаўцы кітайскага шырспажыву на адкрытым рынку (адну з прадавачак бліскуча выканала сама Юлія Шатун); мерз-
нуць гандляры самаробных хатніх прысмакаў ля прыпынкаў і крамаў; дрэмлюць у склізкіх пластыкавых крэслах самотныя пасажыры чыгункі... Зададзены рэжысёркай ад самага пачатку фільма матыў чакання спакваля ўзмацняецца: безвыніковыя тэлефонныя перамовы Анатоля ў пошуку вакансій (экспазіцыя) і цярплівае марнаванне часу на сталічным вакзале перад спатканнем з сынам (кульмінацыя). Як звычайная падзея (то-бок элемент фабулы) чаканне раз-пораз ціха скатваецца па сюжэтнай лініі, накшталт кроплі расы. Але стан чакання набрыньвае ў адзінай мастацкай прасторы фільма, вызначаючы яго тэмп і сэнсавы памер.
Фенаменальны сакрэт поспеху «Заўтра» — адсутнасць фальшу. І яшчэ беларускі дух, які не вымяраецца глянцавымі панарамамі Мінска ці, наадварот, занядбанымі пад’ездамі шматкватэрных дамоў. Гэты дух «тчэцца» з дэталяў, нюансаў, рытму. З водару тутэйшага жыцця ды мясцовых колераў светаадчування. Словам, з таго, што эфемерна існуе і сёння, і будзе існаваць заўтра, незалежна ад сезона, надвор’я, эпохі. Што, варта адзначыць, вылучае з шараговай масы беларускіх фільмаў паэтычна-дакументальныя творы Віктара Аслюка, выцінанкавыя анімацыйныя мініяцюры Міхаіла Тумелі, фантасмагарычныя аповеды Андрэя Кудзіненкі.
Не хачу ўзваліць невыносны цяжар чакання-спадзеву на Юлію Шатун, тым больш што яна сваім першым фільмам адразу ўзняла высокую планку. Такую стужку, як «Заўтра», можна стварыць толькі раз. Паслязаўтра спатрэбіцца ўжо новы сюжэт, а таксама чуллівы і таленавіты прадзюсар, які адрознівае сапраўднае кінамастацтва ад экраннага прадукту.
Мо сапраўды беларускае кіно ўратуюць дылетанты? Але наўрад ці паасобку. Выклік «кінематографу бацькоў» заўжды кідала маладая генерацыя фільммэйкераў. Прынамсі ў ХХ стагоддзі. Моладзь заўсёды выносіла на паверхню свежую тэматыку, своечасовага героя і вобразна-стылявыя вынаходніцтвы. У беларускі кінематограф новае пакаленне ўжо прыйшло, але «новая хваля» яшчэ не паднялася. Пакуль кожны з маладых сам сабе рэжысёр, сцэнарыст і прадзюсар. Фільмы ўзнікаюць і знікаюць, як малюнкі на снезе.
Нашы пачаткоўцы раздробленыя. І занадта цешацца «вялікай ілюзіяй» «Фэйсбуку» ды фестывальнай індустрыі. А варта было б прыгледзецца да рэальных крыніц натхнення — сучаснай беларускай літаратуры, напрыклад. І не марнаваць сілы на «выбітным» асобным праекце, але згуртавацца, нарэшце, вакол беларускага кіно. Вядома, калі яго (кіно) любіць больш, чым сябе.