Тац­ця­на Ду­боў­ская

Тац­ця­на, вы скон­чы­лі Мін­скае мас­тац­кае ву­чы­ліш­ча, ад­дзя­лен­не жы­ва­пі­су. Што ж за­ха­пі­ла вас у ма­за­іцы?

— У не­йкі мо­мант я зра­зу­ме­ла: не ба­чу пер­спек­тыў для раз­віц­ця ў жы­ва­пі­се. Па­ча­ла ся­бе шу­каць. Так скла­ла­ся, што я ста­ла пра­ца­ваць у ма­за­ічнай сту­дыі. Чым бо­льш я ўні­ка­ла ў ра­бо­ту, тым бо­льш пры­хо­дзі­ла раз­умен­не: гэ­та ме­на­ві­та тое, чым ха­чу за­ймац­ца. Па­зна­ёмі­ла­ся з іта­ль­янскі­мі мас­та­ка­мі па ма­за­іцы і па­ча­ла ў іх ву­чыц­ца — у Іта­ліі і Рас­іі.

Вы вы­ву­ча­лі ма­за­іку ў Ра­ве­не. Мо­жа­це вы­лу­чыць асноў­ныя ад­роз­нен­ні школ дзвюх кра­ін?

— Ад­роз­нен­няў шмат. Ра­дзі­ма ма­за­ікі — Іта­лія, та­му мож­на зра­біць вы­сно­вы, што ў Рас­іі шмат ча­го пе­ра­ня­лі з Іта­ліі. Адзі­ны, хто ства­рыў усё са­ма­стой­на, — гэ­та Ла­ма­но­саў, ад ма­тэ­ры­ялу да са­мо­га аб’екта. Ад­мет­ная ры­са шко­лы ма­за­ікі ў Ра­сіі — воб­раз­нае ба­чан­не, а для іта­ль­янцаў ха­рак­тэр­ны аб­страк­тны пад­ыход, пад­крэс­лі­ван­не ўлас­ці­вас­цей ма­тэ­ры­ялу. Што да­ты­чыц­ца тэх­нік, то тут усё бо­льш інды­ві­ду­аль­на і за­ле­жыць ад май­стра. Тэх­нік шмат: рым­скі і антыч­ны на­бо­ры (як яго на­зы­ва­юць у Іта­ліі), ві­зан­тый­скі, тэх­ні­ка ма­дэр­ну. У Рас­іі час­цей сус­тра­ка­ецца ві­зан­тый­скі і антыч­ныя сты­лі, ма­дэрн бы­вае рэ­дка, бо не ве­ль­мі вы­ву­ча­ны. Май­стры ў сты­лі ма­дэрн час­ця­ком не ма­юць спе­цы­яль­ных ве­даў і пра­цу­юць інту­ітыў­на. Гэ­та звя­за­на з тым, што ў Рас­іі амаль ня­ма школ, якія на­ву­ча­юць та­кой тэх­ні­цы. Усё бу­ду­ецца на кла­січ­ных ка­но­нах. А ў Іта­ліі інакш, ёсць шмат школ.

Ма­за­іка сён­ня не ве­ль­мі па­пу­ляр­ны на­пра­мак для твор­час­ці. Што вы ду­ма­еце пра яе раз­віц­цё на по­стса­вец­кай пра­сто­ры, за мя­жой?

— На За­ха­дзе ма­за­іка бо­льш па­пу­ляр­ная — яна да­ска­на­ліц­ца, рых­ту­юцца но­выя мас­та­кі. Асаб­лі­ва гэ­та ты­чыц­ца Іта­ліі, Фран­цыі, ЗША, Вя­лі­каб­ры­та­ніі і Япо­ніі. На по­стса­вец­кай пра­сто­ры ма­за­іка грун­ту­ецца ка­ля ака­дэ­міч­ных школ. Асноў­ны на­пра­мак для яе раз­віц­ця — рэ­лі­гій­ны. У Бе­ла­ру­сі так­са­ма ярка пра­яўле­ны ме­на­ві­та гэ­ты кі­ру­нак. Па­ка­за­ль­ны пры­клад — май­стэр­ня па ма­за­іцы ў Свя­та-Елі­са­ве­цін­скім ма­нас­ты­ры. У Рас­іі да­во­лі шмат вя­лі­кіх май­стэр­няў ка­ля цэр­кваў. Свец­кая ма­за­іка не на та­кім вы­со­кім уз­роў­ні. Для гэ­та­га шмат пры­чын. І ад­на з іх у тым, што для ства­рэн­ня ма­за­ік па­трэб­ныя знач­ныя срод­кі. Акра­мя та­го, за­каз­чы­кі аказ­ва­юць ве­ль­мі моц­ны ўплыў. І, на жаль, у іх не за­ўсё­ды ёсць раз­умен­не та­го, што та­кое ма­за­іка і якія ў яе маг­чы­мас­ці.

Як вы лі­чы­це, якая бу­ду­чы­ня ма­за­ікі ў Бе­ла­ру­сі?

— У Іта­лію пры­язджа­юць на­ву­чац­ца з Бе­ла­ру­сі. Па­куль пра­цэс ідзе ве­ль­мі ма­руд­на. Ад­нак па ма­іх на­зі­ран­нях усё бо­льш і бо­льш лю­дзей ці­ка­віц­ца ма­за­ікай, хоць не так шмат, як у Рас­іі. Але я спа­дзя­юся, што хут­ка з’явяц­ца аўта­ры, якія не тое што ад­ро­дзяць (гэ­та не зу­сім да­клад­ная фар­му­лёў­ка, бо ма­за­іка не з’яўля­ецца спрад­веч­ным ві­дам твор­час­ці ў Бе­ла­ру­сі), а хут­чэй ство­раць но­выя кі­рун­кі ў ма­за­ічным мас­тац­тве.

У Бе­ла­ру­сі ма­за­іцы на­ву­ча­юцца ў Ака­дэ­міі мас­тац­тваў, але гэ­ты пра­цэс не та­кі актыў­ны, бо да­стат­ко­ва да­ра­гі ў тэх­на­ла­гіч­ным пла­не. Але я спа­дзя­юся, што ўсё бу­дзе змя­няц­ца да леп­ша­га. У 2015 го­дзе ў Бе­ла­ру­сі пра­йшла вы­ста­ва ў Гіс­та­рыч­ным му­зеі «Рэ­трас­пек­ты­ва 1965—2014» з Фон­ду Ісма­іла Ахме­та­ва па раз­віц­ці ад­ука­цыі і пад­трым­цы ку­ль­ту­ры. Я лі­чу гэ­та сур’ёзнай падзе­яй, бо бы­ла пры­ве­зе­ная вы­ста­ва ма­за­ікі зна­ка­мі­та­га ка­лек­цы­яне­ра. Там шмат уз­ораў су­час­ных іта­ль­янскіх мас­та­коў, з які­мі я ме­ла маг­чы­масць пра­ца­ваць раз­ам.

На­ко­ль­кі мне вя­до­ма, у Санкт-Пе­цяр­бур­гу ма­за­іку ве­да­юць не то­ль­кі пра­фе­сі­яна­лы. Ці сус­тра­ка­юцца май­стар-кла­сы для ўсіх ахвот­ных?

— Так, апош­нім ча­сам да­во­лі час­та пра­во­дзяць май­стар-кла­сы па ма­за­іцы. Я так­са­ма ка­лі-ні­ка­лі іх пра­вод­жу. Удзе­ль­ні­кам ве­ль­мі пад­аба­ецца. Бы­вае на­ват так, што па­сля та­кіх за­нят­каў лю­дзі па­чы­на­юць за­ймац­ца ёй са­ма­стой­на. Ад­нак ёсць і про­ста твор­чыя асо­бы, якія хо­чуць ад­крыць для ся­бе не­шта но­вае. Тут рас­каз­ва­юць пра гіс­то­рыю ма­за­ікі, пра ма­тэ­ры­ялы і асноў­ныя тэх­ні­кі. Ка­неш­не, ка­лі гэ­та не шко­ла ма­за­ікі, то не­ль­га на­ву­чыц­ца мно­га­му, але гэ­та ці­ка­вы дос­вед для ўдзе­ль­ні­каў.

Рас­ка­жы­це, ка­лі лас­ка, аб тра­ды­цыі ма­за­ікі. Якія кла­січ­ныя асно­вы за­ха­ва­лі­ся і сён­ня? Якія асаб­лі­вас­ці развіцця бы­лі ў са­вец­кай ма­за­іцы, што пе­ра­йшлі ў су­час­ную?

— Па­сля рас­па­ду Са­вец­ка­га Са­юза ў мас­та­коў-ма­ну­мен­та­ліс­таў пе­ра­ста­лі з’яўляц­ца за­мо­вы, і ма­за­істам да­во­дзі­ла­ся пе­ра­хо­дзіць у іншыя сфе­ры — на­прык­лад, у на­сцен­ны жы­ва­піс. Бо ра­ней за­маў­ля­ла ра­бо­ты ў асноў­ным дзяр­жа­ва. Ма­за­іка­мі ўпры­гож­ва­лі да­мы ку­ль­ту­ры, за­во­ды, стан­цыі мет­ро, роз­ныя бу­дын­кі. Але та­кіх за­моў бо­льш не бы­ло, та­му ма­за­іка ста­ла бо­льш ка­мер­най, мож­на на­ват ска­заць — стан­ко­вай. Па­ча­ла вы­гля­даць як кар­ці­на, гэ­та зна­чыць, яна змя­ні­ла­ся ў сва­ёй пад­ачы. З’яві­лі­ся но­выя сю­жэ­ты. І су­час­ныя фор­мы.

Мож­на мер­ка­ваць аб тым, што трэ­ба раз­ві­ваць ма­за­іку як асоб­нае па­ўна­вар­тас­нае мас­тац­тва, а не як від дэ­ка­ра­тыў­на-пры­клад­ной дзей­нас­ці?

— Зда­ецца, па­сля з’яўлен­ня ма­за­ічных кар­цін ёсць не­абход­насць у раз­віц­ці ма­за­ікі як асоб­на­га ві­ду мас­тац­тва, а не то­ль­кі срод­ку афар­млен­ня інтэр’ераў. Аўтар та­ды атрым­лі­вае бо­льш сва­бо­ды ў твор­час­ці.

У якіх кі­рун­ках вы пра­ца­ва­лі? Якія апош­нія пра­екты?

— Я раб­лю аб’екты на за­каз, а так­са­ма за­йма­юся экс­пе­ры­мен­та­ль­най твор­час­цю, дзе шу­каю но­выя ра­шэн­ні. Апош­няя ра­бо­та з ка­ле­га­мі — пано для ста­ло­вай па кар­ці­не Кло­да Ма­не «Сця­жын­ка ў са­дзе Жы­вер­ні».

Мае пра­цы ў асноў­ным аб­страк­тныя. Гэ­та да­во­лі скла­да­на, бо ў га­ла­ве за­ўсё­ды ўзні­ка­юць воб­ра­зы і мне трэ­ба іх тран­сфар­ма­ваць у кан­крэт­ны ма­тэ­ры­ял. Змя­няю фор­мы і кам­па­зі­цыі, пра­цую з аб’ёма­мі. Я за­ўсё­ды ў по­шу­ку. Кож­ны раз ства­раю не­шта но­вае, але па­сля ба­чу, што ёсць не­шта агу­ль­нае з ужо існу­ючы­мі ра­бо­та­мі. Мне пад­аба­ецца да­сле­да­ваць роз­ныя кі­рун­кі і сты­лі, спаз­на­ваць ся­бе.

Як на­зы­ва­ецца апош­няя вы­ста­ва, у якой вы ўдзе­ль­ні­ча­лі?

— У Ра­ве­не пра­йшла «International Prize GAeM — Young Artists and Mosaic 2017». Важ­ны для мя­не ўдзел быў у «Musiwa 2016». Вы­ста­ва пра­хо­дзі­ла ў Фла­рэн­цыі, ла­дзіц­ца што­год. Яна бы­ла ство­ра­на як аль­тэр­на­ты­ва Між­на­род­най вы­ста­ве ма­за­ікі ў Ра­ве­не, якая ад­бы­ва­ецца кож­ныя два га­ды. Тра­піць на яе да­стат­ко­ва скла­да­на. Арга­ні­за­та­ры са­мі за­пра­ша­юць мас­та­коў з уся­го све­ту.

Вы ўдзе­ль­ні­ца су­по­ль­нас­ці «PARAZIT». У чым яе ад­мет­насць?

— Мя­не за­ці­ка­віў іх по­ста­ван­гар­дны кі­ру­нак, не­за­леж­ная пра­тэс­ная па­зі­цыя. Удзе­ль­ні­кі ства­ра­юць свае ра­бо­ты літаральна з уся­го, імкнуц­ца вы­ка­заць за­да­дзе­ную тэ­му вы­ста­вы па-свой­му. Дзя­ку­ючы гэ­тай су­по­ль­нас­ці ў мя­не з’яві­ла­ся маг­чы­масць вы­стаў­ляц­ца. Але ж не ўсе мае ма­за­ікі па­су­юць, та­му да кож­нага праекта, кожнай імпрэзы я ства­раю но­выя ра­бо­ты. У «PARAZIT» шмат ма­ла­дых мас­та­коў, шмат зна­ка­мі­тых, якія пра­цу­юць у роз­ных тэх­ні­ках: жы­ва­піс, гра­фі­ка, інста­ля­цыі, ві­дэа...

І якія звы­чай­на да­юцца тэ­мы для твор­час­ці?

— Са­мыя роз­ныя, мож­на на­ват ска­заць — надзён­ныя. Але не па­лі­тыч­ныя ці са­цы­яль­ныя, хут­чэй, звя­за­ныя з мас­тац­твам. На­прык­лад, апош­нія — «Парт­рэт уся­го», «Анты­выс­та­ва», «Ад­ва­рот­ны рух». Су­по­ль­насць імкнец­ца не аб­мя­жоў­ваць во­лю мас­та­ка, а на­адва­рот — не ста­віць граніц.

Як вы пра­цу­еце над тэ­май? Ці шмат ча­су ідзе на ад­ну ра­бо­ту?

— За­ле­жыць ад за­ду­мы. Ка­лі тэ­ма да­стат­ко­ва скла­да­ная, то на ад­ну пра­цу мо­жа спат­рэ­біц­ца бо­льш за год. Па­мер ма­за­ікі так­са­ма ад­ыгры­вае важ­ную ро­лю: не­абход­на пад­абраць ма­тэ­ры­ял, рэ­алі­за­ваць пра­ект.

Якія ўлас­ныя пра­цы для вас асаб­лі­выя?

— Най­бо­льш за­па­мі­на­ль­ныя для мно­гіх мае ма­за­ічныя эцю­ды. Гэ­та зроб­ле­ныя ў гра­фіч­най фор­ме аб­страк­цыі, што не­ча­ка­на для ма­за­ікі, але я вы­ка­рыс­тоў­ваю звык­лыя ма­тэ­ры­ялы: ка­мень, га­ль­ку. Хут­чэй струк­ту­ры, дзе гля­дач сам да­дум­вае воб­ра­зы.

Вы і мас­так, і вы­ка­наў­ца. Але ж ра­ней мас­та­кі не за­йма­лі­ся на­бо­рам, а то­ль­кі ства­ра­лі эскі­зы.

— Так, ра­ней у май­стэр­нях быў падзел пра­цы: вы­ка­наў­цы вы­клад­ва­лі ма­за­іку. Бы­лі так­са­ма лю­дзі, што спе­цы­ялі­за­ва­лі­ся на ства­рэн­ні дэ­та­ляў. У Рым­скай імпе­рыі, на­прык­лад, на­бо­рам ма­за­ікі за­йма­лі­ся ра­бы: вы­клад­ва­лі па­трэб­ныя час­ткі ма­за­ікі ў стро­га вы­зна­ча­най па­сля­доў­нас­ці. Сён­ня мас­та­кі па ма­за­іцы час­цей са­ма­стой­на ства­ра­юць ма­люн­кі і са­мі вы­кон­ва­юць пра­цу. Гэ­та з’яві­ла­ся то­ль­кі ў ХХ ста­год­дзі.

Вам бы ха­це­ла­ся, каб хто іншы за­ймаў­ся на­бо­рам?

— Ду­маю, не, бо та­ды тра­ціц­ца мас­тац­кая вар­тасць, не бач­ны твой аса­біс­ты по­чырк. Ма­гу пра­ца­ваць і без эскі­заў. У та­кой сі­ту­ацыі цяж­ка рас­тлу­ма­чыць ка­му-не­будзь, што ме­на­ві­та я ха­чу зра­біць. А бы­вае, я ад­ра­зу пра­цую без эскі­заў, бо ў га­ла­ве ўжо ёсць вы­нік.

У Эрмі­та­жы я за­ўва­жы­ла не­звы­чай­ныя кар­ці­ны. Зда­ва­ла­ся, што на іх ве­ль­мі вя­лі­кія рас­ко­лі­ны фар­бы. Але ні­жэй пра­чы­та­ла над­піс — «мік­ра­ма­за­іка». Што гэ­та за кі­ру­нак і ці раз­ві­ты ён у Рас­іі, Бе­ла­ру­сі?

— Мік­ра­ма­за­іка з’яві­ла­ся ў Іта­ліі, і да гэ­та­га ча­су існу­юць май­стэр­ні, дзе мож­на ёй на­ву­чыц­ца. У Рас­іі яна не та­кая па­пу­ляр­ная, ра­бо­ты ства­ра­юцца то­ль­кі пад за­каз, і знай­сці мас­та­коў, якія пра­цу­юць у гэ­тым кі­рун­ку, скла­да­на. Ка­лі ра­біць усё як трэ­ба, як ву­чаць у Іта­ліі, то на­ле­жыць са­ма­стой­на ра­біць ма­тэ­ры­ял для эле­мен­таў з асаб­лі­ва­га ві­ду сма­ль­ты — фі­ла­та.

Якія ёсць маг­чы­мас­ці для мас­та­ка па ма­за­іцы ў Санкт-Пе­цяр­бур­гу?

— Пе­цяр­бург — ме­га­по­ліс, там уся­го шмат, у тым лі­ку і ку­ль­тур­ных падзей. Я за­ўсё­ды ўдзе­ль­ні­чаю ў ка­лек­тыў­ных вы­ста­вах, а так­са­ма арга­ні­зую пер­са­на­ль­ныя. Ад­на з іх пра­йшла ў Дзяр­жаў­ным му­зеі «Цар­ска­се­льс­кая ка­лек­цыя» ў го­ра­дзе Пуш­кін. У ка­лек­цыі гэ­та­га му­зея за­раз ёсць ад­на з ма­іх ра­бот. Мас­тац­кае аб’яднан­не «PARAZIT» актыў­на ўдзе­ль­ні­чае ў арт-жыц­ці Санкт-Пе­цяр­бур­га, і я таксама. Мы пры­ма­ем удзел у роз­ных па­ра­ле­ль­ных пра­гра­мах буй­ней­шых вы­стаў, фес­ты­ва­ляў, та­кіх як «Ма­ні­фес­та» — еўра­пей­скае бі­ена­ле су­час­на­га мас­тац­тва. Га­лоў­най пля­цоў­кай «Ма­ні­фес­та» быў Эрмі­таж, дзе су­час­нае мас­тац­тва ўсту­пае ў ды­ялог з кла­січ­ным. Але нам да­лі іншую пра­сто­ру.

У Еўро­пе я ўдзе­ль­ні­чаю ў вы­ста­вах, якія пра­хо­дзяць у Фла­рэн­цыі, і ў та­кіх га­ра­дах, як Пра­га, Спі­лім­бер­га, Ра­ве­на, Па­рыж. Я з’яўля­юся чле­нам AIMC, та­му ўжо два га­ды да­лу­ча­юся да між­на­род­най вы­ста­вы пад на­звай «Opere dal Mondo» ў меж­ах фес­ты­ва­лю Ravenna Mosaico.

Дзя­куй вам, Тац­ця­на. Спа­дзя­юся, што хут­ка і ў Бе­ла­ру­сі атры­ма­ецца маг­чы­масць па­бы­ваць на ва­шай пер­са­на­ль­най вы­ста­ве.

Анас­та­сія Міх­люк