Бо­льш чым про­ста фэст

Су­час­ны ма­ла­ды га­ра­джа­нін, ста­лы на­вед­нік роз­ных імпрэз, цяг­нец­ца да інтэ­рак­ты­ву. Лек­цыі, се­мі­на­ры, май­стар-кла­сы ча­сам пры­цяг­ва­юць бо­льш ува­гі, чым са­мі кі­на­па­ка­зы. «Па­ўноч­нае ззян­не» пра­па­на­ва­ла зба­лан­са­ва­ную пра­гра­му, у якой знай­шло­ся мес­ца і па­ка­зам, і сус­трэ­чам з ад­мыс­ло­ва за­про­ша­ны­мі гас­ця­мі — ад прадзю­са­раў і рэ­жы­сё­раў з кра­ін Па­ўноч­най Еўро­пы да мед­ыйнай зна­ка­мі­тас­ці, мас­коў­ска­га кі­нак­ры­ты­ка Анто­на До­лі­на. Лек­цыю апош­ня­га цяж­ка на­зваць не­йкім вы­ключ­ным да­вед­ні­кам па скан­ды­наў­скім кі­но, га­вор­ка ішла якраз пра са­мыя яркія імё­ны на­ша­га ча­су — Лар­са фон Тры­ера, Рое Андэр­са­на, Акі Каў­рыс­мя­кі, а «Па­ўноч­нае ззян­не» сё­ле­та зі­ха­це­ла іншы­мі аўта­ра­мі, кож­ны з якіх быў па-свой­му не­звы­чай­ным.

Га­лоў­ная ры­са пе­ра­важ­най бо­ль­шас­ці фі­ль­маў сё­лет­няй пра­гра­мы — глы­бо­кі ўнут­ра­ны кан­флікт кож­на­га ге­роя. Дзіў­ным чы­нам гэ­ты кан­флікт ад­клі­ка­ецца ў роз­умах і сэр­цах гле­да­чоў іншых кра­ін і мен­та­лі­тэ­таў.

Так, «Ка­мен­нае сэр­ца» рэ­жы­сё­ра Гун­мун­ду­ра Арна­ра Гуд­мун­са­на — гэ­та гіс­то­рыя пад­лет­ка­ва­га ста­лен­ня і сяб­роў­ства. Сю­жэт кар­ці­ны раз­гор­тва­ецца на фо­не аша­лам­ля­ль­ных са­ма­дас­тат­ко­вых кра­яві­даў Іслан­дыі. Ме­на­ві­та дзя­ку­ючы кан­трас­ту фан­тас­тыч­най пры­ро­ды і пе­ра­жы­ван­няў ге­ро­яў кан­флікт у фі­ль­ме атрым­лі­вае вы­біт­нае гу­чан­не. Тут, як і ў шэ­ра­гу іншых кар­цін «Па­ўноч­на­га ззян­ня», уз­ні­кае тэ­ма «інша­га» і яго спро­бы ўпі­сац­ца ў «на­рма­ль­нае» гра­мад­ства: адзін з пад­лет­каў па­кут­лі­ва ўсве­дам­ляе сваю го­ма­сэк­су­аль­насць.

Іслан­дскае кі­но яшчэ не так да­ўно аб­мя­жоў­ва­ла­ся па­рай-трой­кай імё­наў. І вось ужо мож­на ка­заць пра яго як пра па­ўна­вар­тас­ны брэнд. Са­мым не­звы­чай­ным фі­ль­мам пра­гра­мы ста­ла «Усім ві­до­віш­чам ві­до­віш­ча». Шы­ро­ка вя­до­мы па сва­ёй кар­ці­не «Пра ко­ней і лю­дзей» рэ­жы­сёр Бе­не­дыкт Эрлін­гсан зман­та­ваў кі­нах­ро­ні­ку роз­ных цыр­ка­вых прад­стаў­лен­няў, спар­тыў­ных і эстрад­ных шоу, а му­зы­кан­ты зна­ка­мі­тай іслан­дскай гру­пы «Sigur Ros» на­пі­са­лі му­зы­ку ад­мыс­ло­ва для ві­зу­аль­на­га шэ­ра­гу. Гэ­ты фі­льм без за­кад­ра­ва­га тэк­сту вы­клі­каў у гле­да­чоў ад­чу­ван­не та­го са­ма­га сак­ра­мен­ту, якое ахоп­лі­ва­ла на­вед­ні­каў пер­шых сі­не­ма­то­г­ра­фаў у кір­ма­шо­вых ба­ла­га­нах ча­соў бра­тоў Лю­мь­ер.

У цэ­лым «Іншы» — ве­ль­мі акту­аль­ная тэ­ма для кра­ін Па­ўноч­най Еўро­пы. За­сна­ва­нае на пры­нцы­пе ад­кры­тас­ці гра­мад­ства рап­там су­тык­ну­ла­ся з на­плы­вам міг­ран­таў, якія не мо­гуць ад­апта­вац­ца да но­вай для ся­бе ку­ль­ту­ры. Па­ка­за­ль­на, што ў пра­гра­ме «Па­ўноч­на­га ззян­ня» сё­ле­та не бы­ло кар­цін пра міг­ра­цыю (за ад­ным вы­нят­кам — да­цкай стуж­кай «Раз­іта» рэ­жы­сёр­кі Фрэ­дэ­ры­кі Аспёк). У бо­ль­шас­ці фі­ль­маў лю­дзей не­еўра­пей­скай знеш­нас­ці на­ват не бы­ло ў кад­ры! Мож­на вы­ка­заць зда­гад­ку, што скан­ды­наў­скія аўта­ры ста­ра­юцца не ча­паць вос­трую і хва­ра­ві­тую тэ­му. На­ват кі­нап­ры­па­весць «На­рвеж­скі да­мок» Яна Вар­дзё­ена, га­лоў­ны ге­рой якой — міг­рант з ней­кай па­ўднё­вай кра­іны, рас­па­вя­дае не пра пры­езджа­га, а пра мясц­овых. «На­рвеж­скі да­мок» — яркае са­ты­рыч­нае вы­каз­ван­не пра са­міх на­рвеж­цаў, іх ком­плек­сы і асаб­лі­вас­ці па­лі­тыч­на­га жыц­ця. Адзна­чым, што бе­ла­рус­кі гля­дач цёп­ла пры­маў жар­ты, пры­зна­ча­ныя то­ль­кі для на­рвеж­ска­га гле­да­ча. Фі­льм прад­стаў­ляў сам рэ­жы­сёр, які даў у Мін­ску яшчэ і два надзвы­чай ці­ка­вых май­стар-кла­сы, дзе рас­каз­ваў пра асаб­лі­вас­ці фі­нан­са­ван­ня не­за­леж­на­га кі­но ў На­рве­гіі.

«Іншыя» ў фі­ль­мах «Па­ўноч­на­га ззян­ня» — пе­рад­усім лю­дзі, якія з той ці іншай пры­чы­ны вы­бі­ва­юцца з агу­ль­на­га ла­ду. Як, пры­кла­дам, ге­рой швед­скай дра­мы «Гі­гант». Трыц­ца­ці­га­до­вы Ры­хард па­ку­туе на рэ­дкае ге­не­тыч­нае за­хвор­ван­не і, зда­ва­ла­ся б, вы­ра­ча­ны на адзі­но­ту. Але экза­тыч­ная для Скан­ды­на­віі гу­ль­ня ў пе­танк пры­но­сіць яму не то­ль­кі сяб­роў, але і за­слу­жа­нае пры­знан­не. Што, пра­ўда, не ра­туе яго ад на­ступ­стваў ся­мей­най тра­ге­дыі. Рэ­жы­сёр Ёха­нэс Ню­­хольм знай­шоў вы­дат­ны спо­саб па­ка­заць унут­ра­ны эма­цый­ны свет Ры­хар­да. Рэ­жы­сёр дэ­ман­струе дра­му свай­го ге­роя ў дзвюх плос­кас­цях — рэ­аліс­тыч­най і аб­са­лют­на ка­зач­най, фан­та­зій­най. Гэ­ты не­звы­чай­ны пры­ём ства­рае не­ве­ра­год­нае ўра­жан­не. «Гі­гант» раз­бу­рае па­шы­ра­ны стэ­рэ­атып пра скан­ды­на­ваў як пра ма­ла­эма­цый­ных лю­дзей. Тра­гіч­ная гіс­то­рыя Ры­хар­да не зво­дзіц­ца то­ль­кі да пра­бле­мы жыц­цё­вай ад­апта­цыі лю­дзей з аб­ме­жа­ва­ны­мі маг­чы­мас­ця­мі. Гэ­та ма­гут­нае гу­ма­ніс­тыч­нае вы­каз­ван­не, што ня­час­та ўба­чыш у кі­не­ма­тог­ра­фе апош­нім ча­сам.

Ана­та­цыя фі­ль­ма «Па­ўкроў­ка» на­сця­рож­ва­ла — сю­жэт пра са­амскую дзяў­чы­ну, якой да­вя­ло­ся тры­ваць роз­ныя зня­ва­гі, каб стаць сва­ёй у швед­скім гра­мад­стве, гра­шыць вы­раз­ным ухі­лам у па­літ­ка­рэк­тнасць, што ў апош­нія дзе­ся­ці­год­дзі ста­ла агу­ль­ным мес­цам еўра­пей­ска­га кі­но, час­ця­ком ні­чо­га не да­да­ючы да мас­тац­ка­га ўзроў­ню. У фі­ль­ме Аман­ды Кер­нэль са­п­раў­ды ёсць вы­зна­ча­ная па­лі­тыч­ная за­да­дзе­насць — га­вор­ка ідзе пра ты­по­вы ком­плекс ві­ны пе­рад ка­рэн­ны­мі на­ро­да­мі. Але яркая, пра­нік­нё­ная ігра вы­ка­наў­цы га­лоў­най ро­лі Ле­ны Се­сі­ліі Спа­рак пе­ра­тва­ры­ла «Па­ўкроў­ку» з ма­ра­лі­за­тар­скай гіс­та­рыч­най агіт­кі ў кар­ці­ну пра сі­лу ча­ла­ве­ча­га ха­рак­та­ру.

Пра сі­лу ха­рак­та­ру рас­па­вя­даў і фі­льм афі­цый­на­га ад­крыц­ця фэс­ту — «Ма­ле­нь­кія кры­лы» Сель­мы Ві­ль­ху­нен. Фін­скае кі­но да­гэ­туль зна­хо­дзіц­ца ў арэ­оле сла­вы бра­тоў Каў­рыс­мя­кі. Гэ­тым раз­ам мож­на бы­ло ўба­чыць, што по­стма­дэр­нісц­кая іро­нія Акі Каў­рыс­мя­кі — не адзі­ны шлях раз­віц­ця для мясц­овых аўта­раў. Сель­ма Віль­­ху­нен па­ка­за­ла рэ­аліс­тыч­ную дра­му ста­лен­ня з доб­ра прад­ума­ным сю­жэ­там і вы­пі­са­ны­мі ха­рак­та­ра­мі — без­у­моў­на, адзін з леп­шых фі­ль­маў сё­лет­ня­га «Па­ўноч­на­га ззян­ня». Гіс­то­рыю за­сна­ван­ня зна­ка­мі­тай фін­скай рок-гру­пы «Apulanta» «На­ро­джа­ныя ў Хэй­на­ла» зняў адзін са ства­ра­ль­ні­каў гру­пы Ту­ука Тэ­ма­нен. Гэ­тую про­стую, на пер­шы по­гляд, стуж­ку мож­на лі­чыць вы­дат­ным спо­са­бам прэ­зен­та­цыі сва­ёй кра­іны на сус­вет­най арэ­не: цяж­кі рок — адзін з са­мых па­зна­ва­ль­ных фін­скіх брэн­даў.

«Афтэ­па­ці» Па­тры­ка Сі­вер­сэ­на (зня­тае без пры­цяг­нен­ня срод­каў мясц­ова­га кі­на­інсты­ту­та, як і «На­рвеж­скі да­мок») рас­па­вя­дае пра адзін ве­чар з жыц­ця дзвюх сяб­ро­вак. Стуж­ка, зроб­ле­ная ў сты­лі, бліз­кім да зна­ка­мі­тай да­цкай «Дог­мы», ста­віць смя­рот­ны ды­ягназ цэ­ла­му па­ка­лен­ню і ледзь не ўсёй су­час­най еўра­пей­скай цы­ві­лі­за­цыі, якая да­сяг­ну­ла ста­дыі мак­сі­ма­ль­на­га ма­тэ­ры­яль­на­га да­бра­бы­ту і стра­ці­ла сты­му­лы для да­лей­ша­га раз­віц­ця.

Зда­ва­ла­ся, у вы­зна­ча­ным ту­пі­ку зна­хо­дзіц­ца і ге­рой дра­мы Рас­му­са Хей­стэр­бер­га «У кры­ві». По­чырк да­цка­га рэ­жы­сё­ра бліз­кі да сты­лю Па­тры­ка Сі­вер­сэ­на. Вось то­ль­кі вы­сно­вы па­сля пра­гля­ду «У кры­ві» мож­на зра­біць зу­сім іншыя. Ге­рой да­цкай кар­ці­ны ку­ды ма­ла­дзей­шы за ге­ра­інь на­рвеж­скай гіс­то­рыі. Яго ўнут­ра­ны кры­зіс ад­бы­ва­ецца не ад гу­ль­тай­ства і бяз­дзей­нас­ці, а на­адва­рот — ад на­поў­не­нас­ці жыц­ця. Ма­ла­ды док­тар зна­хо­дзіц­ца на жыц­цё­вай рос­та­ні — юнац­касць до­рыць не­ве­ра­год­ную маг­чы­масць вы­ба­ру, але вы­бар гэ­ты вы­гля­дае да­во­лі дра­ма­тыч­ным.

Сва­бо­да вы­яўлен­ня асо­бы, яе аўта­ном­насць ад гра­мад­ства і дзяр­жа­вы — асно­ва пра­тэс­тан­цкай свя­до­мас­ці кра­ін Па­ў­ноч­най Еўро­пы. У гэ­тым сэн­се фі­ль­мы з кра­ін Бал­тыі, упер­шы­ню прад­стаў­ле­ныя на «Паў­ноч­ным ззян­ні», бы­лі зу­сім іншы­мі. Най­бо­льш пры­ваб­ным для ўва­саб­лен­ня на экра­не там­тэй­шым кі­не­ма­таг­ра­фіс­там па-ра­ней­ша­му зда­ецца воб­раз ка­лек­тыў­на­га. Ма­быць, то­ль­кі ў эстон­скім дэ­тэк­ты­ве Кад­ры Кыў­са­ар «Ма­ці» гіс­то­рыя па­ка­за­на з гра­ніч­на інды­ві­ду­аль­на­га пун­кту гле­джан­ня.

У ігра­вым дэ­бю­це зна­ка­мі­тай лат­вій­скай да­ку­мен­та­ліс­ткі Лай­лы Па­ка­ль­ні­ні «Сві­та­нак» ге­рой аб­са­лют­на аб­агу­ль­не­ны. Фар­ма­ліс­тыч­ная чор­на-бе­лая кар­ці­на ад­сы­лае да ча­соў вя­лі­ка­га кі­но і вя­лі­ка­га тэ­ро­ру. Па-сап­раў­дна­му аўтар­скі фі­льм Па­ка­ль­ні­ні па­каз­вае, што па­ка­лен­не, якое пе­ра­жы­ло СССР, да­гэ­туль спра­буе па­зба­віц­ца агу­ль­ных та­та­лі­тар­ных фо­бій. Ка­лек­тыў­ны ге­рой і ў да­ку­мен­та­ль­най стуж­цы «Му­раш­нік» Ула­дзі­мі­ра Ло­гі­на­ва. Дзея­нне кар­ці­ны раз­гор­тва­ецца ў ве­лі­зар­ным па­ркін­гу ў ад­ным са спа­ль­ных ра­ёнаў эстон­скай ста­лі­цы. Ге­роі — пе­ра­важ­на рус­ка­моў­ныя пен­сі­яне­ры, якія аб­слу­гоў­ва­юць га­раж­ны ком­плекс. Тэ­ма пе­ра­адо­лен­ня са­вец­ка­га мі­ну­ла­га ёсць і ў гэ­тай не­звы­чай­на та­ле­на­ві­тай кар­ці­не. Але ў цэ­лым «Му­раш­нік» рас­каз­вае пра ста­расць — і тут фі­льм стаў кан­тра­пун­ктам астат­няй пра­гра­мы фэс­ту з яе пе­ра­важ­на ма­ла­ды­мі і ве­ль­мі энер­гіч­ны­мі ге­ро­ямі.

Стуж­кі з кра­ін Бал­тыі ста­лі сво­еа­саб­лі­вым мас­тком па­між кар­ці­на­мі з Па­ўноч­най Еўро­пы і бе­ла­рус­кім гле­да­чом. Хоць «Па­ўноч­нае ззян­не» ў трэ­ці раз па­цвер­дзі­ла, што гла­баль­­на­га раз­ры­ву ў мен­та­лі­тэ­це і тэм­пе­ра­мен­це па­між еўра­пей­скі­мі аўта­ра­мі і на­шым гле­да­чом не існуе, а бе­ла­рус­кая кі­на­аўды­то­рыя — час­тка еўра­пей­скай ку­ль­тур­най пра­сто­ры. Спа­дзя­емся, што і айчын­нае кі­но ў хут­кім ча­се да яе да­лу­чыц­ца.

Антон Сідарэнка