Ма­ятнік кіў­нец­ца

Тэ­ма­тыч­на і якас­на кар­ці­на пра­ктыч­на не вы­лу­ча­ецца з шэ­ра­гу тво­раў апош­ніх дзе­ся­ці­год­дзяў — «Бе­ла­ру­сь­фі­льм» па-ра­ней­ша­му ро­біць стаў­ку на вай­ну. Кар­ці­на пры­све­ча­на юбі­лею бе­ла­рус­кай мі­лі­цыі, ад­нак з усёй ста­га­до­вай яе гіс­то­рыі для экра­ні­за­цыі быў аб­ра­ны фак­тыч­на ва­енны эпі­зод аб ба­ра­ць­бе з бан­дфар­мі­ра­ван­ня­мі ад­ра­зу па­сля пе­ра­мож­ных за­лпаў 1945-га. Гіс­то­рыя по­шу­каў бан­ды «Бу­ра­га», якая тэ­ра­ры­зуе па­меж­нае Па­рэч­ча, за­сна­ва­на на да­ку­мен­та­ль­ных ма­тэ­ры­ялах. Але з пер­шых кад­раў ста­но­віц­ца зра­зу­ме­ла, што ад кар­ці­ны не трэ­ба ча­каць гі­пер­рэ­аліз­му ў сты­лі сту­жак Аляк­сея Гер­ма­на або псі­ха­ла­гіч­на­га сас­пен­су кштал­ту тэ­ле­ві­зій­на­га ну­ару Ста­ніс­ла­ва Га­ва­ру­хі­на «Мес­ца сус­трэ­чы змя­ніць не­ль­га». Аўта­ры бе­ла­рус­кай стуж­кі ві­да­воч­на ары­ента­ва­лі­ся на апош­ні. Але «Сля­ды на ва­дзе» ака­за­лі­ся ку­ды блі­жэй да шмат­лі­кіх уз­ораў ва­енна­га рэ­тра, што ста­ла звы­чай­ным ві­до­віш­чам на тэ­ле­ві­зій­ных экра­нах па ўсёй по­стса­вец­кай пра­сто­ры.

Па­сля­ва­енная ба­ра­ць­ба з бан­да­мі не раз зна­хо­дзі­ла сваё ўва­саб­лен­не ў кі­нат­во­рах. Пры­хі­ль­ні­кам прад­укцыі «Бе­ла­ру­сь­фі­ль­ма» тут мож­на ўспом­ніць шос­тую час­тку зна­ка­мі­тай тэ­ле­эпа­пеі «Дзяр­жаў­ная мя­жа» (1987) рэ­жы­сё­ра Ба­ры­са Сця­па­на­ва, кар­ці­ну «Ка­дэт» (2009) Ві­та­ля Ду­дзі­на, стуж­ку «Вам за­дан­не» (2004) Юрыя Бяр­жыц­ка­га. Але ўзо­рам жан­ру да­сюль за­ста­ецца кар­ці­на «У жніў­ні 44-га...» Мі­ха­іла Пта­шу­ка. Яна да­ла дру­гое ды­хан­не ўся­му ва­енна-пры­год­ніц­ка­му кі­рун­ку по­стса­вец­ка­га кі­но, яко­га яно і пры­трым­лі­ва­ецца ўжо сям­нац­цаць га­доў з мо­ман­ту прэм’еры стуж­кі па ку­ль­та­вым ра­ма­не Ула­дзі­мі­ра Ба­га­мо­ла­ва.

Су­час­нае ва­еннае рэ­тра на­гад­вае жан­ра­вае са­вец­кае кі­но 1960—80-х і зроб­ле­на з раз­лі­кам на гле­да­ча, які ары­енту­ецца на тэ­ле­ві­зій­ныя стан­дар­ты, але па-ра­ней­ша­му ўспры­мае гіс­то­рыю са­ра­ка­вых га­доў праз пры­зму звык­лых мі­фаў. Па маш­та­бах зды­мак і спец­эфек­тах «Сля­ды на ва­дзе» не­ль­га па­ра­ўноў­ваць з прад­укцы­яй для най­ноў­ша­га кі­нап­ра­ка­ту, а ідэй­ная асно­ва стуж­кі ні­бы­та спі­са­на з тво­раў шмат­га­до­вай да­ўні­ны.

Гіс­то­рыя па­ўстан­ня кар­ці­ны са­ма па са­бе ці­ка­вая. Мя­ня­ла­ся твор­чая гру­па, знач­ныя зме­ны бы­лі ўне­се­ны ў пер­ша­па­чат­ко­вы ва­ры­янт сцэ­на­ра. У вы­ні­ку «Сля­ды на ва­дзе» зроб­ле­ны вы­ключ­на вы­сіл­ка­мі спе­цы­яліс­таў На­цы­яна­ль­най кі­нас­ту­дыі, у ёй зды­ма­лі­ся то­ль­кі бе­ла­рус­кія акцё­ры. Пра­ца над стуж­кай вя­ла­ся ў не­ве­ра­год­на сціс­лыя тэр­мі­ны, што, без­умоў­на, ад­бі­ла­ся на яе якас­ці. Мож­на шмат спра­чац­ца на­конт мас­тац­кай вар­тас­ці фі­ль­ма, але га­лоў­нае пы­тан­не, якое ўзні­кае па­сля пра­гля­ду, — ці трэ­ба да­лей так шчы­ль­на звяз­ваць лёс на­ша­га кі­но з та­кім ідэй­на-мас­тац­кім кі­рун­кам, як ва­еннае рэ­тра?.. Бо ў вы­твор­час­ці кі­на­фі­ль­маў і тэ­ле­се­ры­ялаў на гэ­тую тэ­му за­ўваж­ны пэў­ны за­стой. А га­лоў­нае — ад­сут­ні­чае той на­цы­яна­ль­ны склад­нік, што на­шы кі­нат­вор­цы без­вы­ні­ко­ва шу­ка­юць у сва­іх тво­рах ужо амаль тры дзе­ся­ці­год­дзі. Сас­та­рэ­ла са­ма мат­ры­ца, твор­чая і вы­твор­чая, па якой пра­цуе мыс­лен­не бе­ла­рус­кіх кі­не­ма­таг­ра­фіс­таў, не­за­леж­на ад та­го, зды­ма­юць яны на «Бе­ла­ру­сь­фі­ль­ме» або гор­да на­зы­ва­юць ся­бе «не­за­леж­ны­мі». Зрэш­ты, састарэлі ідэі — удзе­ль­ні­кі ня­даў­ня­га агу­ль­на­рэс­пуб­лі­кан­ска­га прэд­піт­чан­гу кі­нап­ра­ектаў у асноў­ным гэ­тую не­бяс­пе­ку па­цвер­дзі­лі.

Рэ­дак­цыя ча­со­пі­са «Мас­тац­тва» вы­ра­шы­ла ска­рыс­тац­ца вы­ха­дам стуж­кі «Сля­ды на ва­дзе» як на­го­дай, каб за­пы­тац­ца ў рэ­жы­сё­раў і кі­наз­наў­цаў аб акту­аль­нас­ці ва­енна­га рэ­тра, яго сён­няш­нім і бу­ду­чым мес­цы ў айчын­ным кі­не­ма­тог­ра­фе.

Аляк­сандр Ані­сі­маў, рэ­жы­сёр-па­ста­ноў­шчык стуж­кі «Сля­ды на ва­дзе»:

Спа­чат­ку мя­не ве­ль­мі за­сму­ціў рэй­тынг «16+», які атры­ма­ла на­ша кар­ці­на. Але по­тым у ад­ным з кі­на­тэ­атраў я ўба­чыў за­лу на­ву­чэн­цаў, па вы­глядзе — з ся­рэд­няй шко­лы, і зра­зу­меў: гэ­та мая аўды­то­рыя. Спра­ва ў тым, што яны ве­ль­мі ўваж­лі­ва гля­дзе­лі фі­льм і за­ста­ва­лі­ся на мес­цах на­ват па­сля фі­на­ль­ных ціт­раў. Я б па­га­дзіў­ся з тым, што жанр ма­ёй стуж­кі — ге­ро­іка-пры­год­ніц­кі. Шка­да, ча­су на пра­цу над ёй у мя­не бы­ло ве­ль­мі ма­ла. Мож­на ска­заць, зу­сім не бы­ло. Са «Сля­да­мі на ва­дзе» я ішоў ва-банк. Сцэ­на­рый да­вя­ло­ся пе­ра­пра­ца­ваць за ты­дзень, бо пер­ша­па­чат­ко­вы не ад­па­вя­даў тым ча­сам, пра якія ідзе га­вор­ка. Па ва­еннай лі­та­ра­ту­ры, у тым лі­ку кла­січ­най, я раз­умеў, што ён не пад­ы­хо­дзіць да рэ­аль­нас­ці, з якой да­вя­дзец­ца пра­ца­ваць.

Ця­пер мне хо­чац­ца пад­ысці да на­ступ­най кар­ці­ны зу­сім з іншым на­стро­ем, доб­ра пад­рых­та­ваў­шы­ся, без спеш­кі. Спа­дзя­юся, гэ­та бу­дзе экра­ні­за­цыя ад­на­го з тво­раў Ва­сі­ля Бы­ка­ва. Сцэ­на­рый ужо га­то­вы.

Вя­час­лаў Ні­кі­фа­раў, кі­на­рэ­жы­сёр, на­мес­нік ге­не­ра­ль­на­га ды­рэк­та­ра На­цы­яна­ль­най кі­нас­ту­дыі «Бе­ла­ру­сь­фі­льм» па твор­чай час­тцы:

Тое, што зра­біў рэ­жы­сёр Аляк­сандр Ані­сі­маў на пра­екце «Сля­ды на ва­дзе», — вы­твор­чы подзвіг. Фак­тыч­на ён вы­ра­та­ваў усю сту­дыю. Ка­лі­сь­ці ў мя­не бы­ла пад­обная гіс­то­рыя на стуж­цы «Дзяр­жаў­ная мя­жа. Год со­рак пер­шы», ка­лі трэ­ба бы­ло ў сціс­лыя тэр­мі­ны пры­сту­паць да зды­мак праз рап­тоў­ную хва­ро­бу рэ­жы­сё­ра Ба­ры­са Сця­па­на­ва.

На­конт вы­зна­чэн­ня жан­ру ва­енна­га рэ­тра. Га­лоў­нае, каб аўтар сам са­бе ад­ка­заў на пы­тан­ні: пра што яго кі­но? Пра са­му вай­ну? Пра ка­хан­не? Пра не­шта яшчэ? Бо ка­лі аўтар на іх не ад­ка­жа, то да­лей ру­хац­ца не­маг­чы­ма.

Тэ­ма вай­ны не­абсяж­ная, на яе асно­ве мож­на зра­біць ты­ся­чу роз­ных сту­жак. Са­мае важ­нае — вы­зна­чыц­ца з ра­кур­сам, пад якім яна бу­дзе пад­авац­ца.

За­ўсё­ды пры­во­жу пры­клад актры­сы, што па­га­дзі­ла­ся зды­мац­ца ў ад­ной стуж­цы, ка­лі ўба­чы­ла, у якім ка­пя­лю­шы­ку мо­жа апы­нуц­ца ў кад­ры. І ў яе ад­ра­зу склаў­ся ма­лю­нак ро­лі! Тое са­мае ў аўта­ра — па­ві­нен быць ма­ты­ва­цый­ны штур­шок, тое, што пе­ра­тва­рае звы­чай­ны сю­жэт у мэ­та­на­кі­ра­ва­нае ві­до­віш­ча. Бо фі­льм па­ві­нен пры­му­сіць гле­да­ча за­быц­ца, што пе­рад ім не­йкая ўмоў­ная рэ­аль­насць.

Фі­ль­мы на гіс­та­рыч­ную тэ­му — пры­ві­лей раз­ві­та­га, ба­га­та­га на гро­шы і ча­ла­ве­чыя рэ­сур­сы кі­не­ма­тог­ра­фа. У на­шай кра­іне мы не мо­жам са­бе да­зво­ліць вя­лі­кія каш­та­ры­сы, та­му па­він­ны быць ве­ль­мі да­клад­ны­мі, скру­пу­лёз­ны­мі ў вы­ба­ры сю­жэ­та для гіс­та­рыч­на­га кі­но. А кас­цюм­нае кі­но — вель­мі да­ра­гое за­да­ва­ль­нен­не. Та­му, ка­лі атры­ма­ецца саб­раць вя­лі­кі бю­джэт, трэ­ба не раз­ме­нь­вац­ца, зды­маць кла­сі­каў. Па­вер­це, леп­шы су­час­ны дра­ма­тург не на­пі­ша так, як пі­са­лі яны!

Мая бла­кіт­ная ма­ра — экра­ні­за­ваць «Хрыс­тос пры­зям­ліў­ся ў Га­род­ні» Ула­дзі­мі­ра Ка­рат­ке­ві­ча. Але і ёсць і іншыя тэ­мы, на якія аб­авяз­ко­ва трэ­ба звяр­нуць ува­гу. Не­ве­ра­год­ная фі­гу­ра для ад­люс­тра­ван­ня на экра­не — Фран­цыск Ска­ры­на. Па­він­ны знай­сці кі­наў­ва­саб­лен­не тэ­мы ўвя­дзен­ня на на­шых зем­лях Маг­дэ­бур­гска­га пра­ва, за­ра­джэн­ня на­шай дзяр­жаў­нас­ці. Але пады­хо­дзіць да іх трэ­ба ве­ль­мі аку­рат­на.

На жаль, се­ры­ялы і су­час­ны стыль прадзю­са­ван­ня пе­ра­тва­ра­юць рэ­жы­сё­ра ў ра­ба: ня­ма ча­су, ня­ма сіл змя­няць сі­ту­ацыю, за­ймац­ца не­пас­рэд­на твор­час­цю. Іншая спра­ва, ця­пер тэ­ле­ві­зій­нае кі­но зна­хо­дзіц­ца на ве­ль­мі вы­со­кім уз­роў­ні, леп­шыя роз­умы і та­лен­ты ідуць ме­на­ві­та ту­ды. Але мы, на жаль, не фар­му­ем гэ­тыя трэн­ды, а па-ра­ней­ша­му ідзём за сас­та­рэ­лай мо­дай, ары­енту­емся на тое, што зды­ма­лі за мя­жой не­ка­ль­кі га­доў та­му.

Шка­да, на сту­дыі быў лік­ві­да­ва­ны мар­ке­тын­га­вы ад­дзел — адзін з клю­ча­вых у пла­не кі­на­тэх­на­ло­гій. Па­трэб­ныя нам і не­ка­ль­кі прадзю­са­раў і не адзін-два рэ­дак­та­ры, а дзе­сяць-пят­нац­цаць. Кі­но — гэ­та ме­ха­нізм, ма­шы­на. І без яе маш­таб­най, за­ся­ро­джа­най пра­цы на вы­нік раз­ліч­ваць ня­ма ча­го. Па­чы­наць трэ­ба з ся­бе, а не пад­ла­джвац­ца пад ля­ка­лы. Ка­лі б усе ка­рыс­та­лі­ся то­ль­кі чу­жы­мі, то не бы­ло б ба­га­тых еўра­пей­скіх на­цы­яна­ль­ных кі­не­ма­таг­ра­фій, кштал­ту ру­мын­скай ці югас­лаў­скай.

Мы жы­вём у ча­сы не­ве­ра­год­ных маг­чы­мас­цей, але трэ­ба ава­лод­ваць па­трэб­ны­мі тэх­на­ло­гі­ямі. Тэх­на­ло­гія — гэ­та су­ма апты­мі­за­ва­ных срод­каў для да­сяг­нен­ня па­трэб­ных вы­ні­каў. Кі­но — ме­на­ві­та та­кая су­ма тэх­на­ло­гій. І кож­ны яе эле­мент ве­ль­мі важ­ны. Усё трэ­ба вы­кон­ваць на­леж­ным чы­нам. Та­му і на май­стар-кла­сах я ка­жу не пра мас­тац­тва, а пра ра­мяс­тво.

На­тал­ля Ага­фо­на­ва, кі­наз­наў­ца:

Да «Сля­доў на ва­дзе» і іншых сту­жак пра вай­ну, якія прад­стаў­ле­ны на­шай сту­ды­яй у апош­нія га­ды, па­суе азна­чэн­не «рэ­тра-ба­явік». Гэ­та доб­ра вя­до­мы і шы­ро­ка экс­плу­ату­емы жанр, у са­вец­кія ча­сы на ім спе­цы­ялі­за­ва­ла­ся мас­коў­ская сту­дыя імя Гор­ка­га. Ча­му гэ­ты жанр так за­пат­ра­ба­ва­ны на «Бе­ла­ру­сь­­філь­ме» сён­ня? Та­му, што на яго ёсць пэў­ны по­пыт, а ся­рэд­няе звя­но і дру­гі склад зды­мач­ных груп ужо пры­звы­ча­ілі­ся да яго вы­пус­ку. Мож­на ска­заць, уліч­ва­ючы расій­скія се­ры­яль­ныя гру­пы, якія пра­цу­юць у Мін­ску, у нас існуе сап­раў­дны кан­ве­ерны спо­саб вы­твор­час­ці ва­енна­га рэ­тра. Зболь­­ша­га ўсё яно па­па­дае пад азна­чэн­не кас­цюм­на­га кі­но, доб­ра вя­до­ма­га ў гіс­то­рыі кі­не­ма­тог­ра­фа. Ка­лі не так важ­на, бая­вік гэ­та ці ме­лад­ра­ма. У ча­сы Дру­гой сус­вет­най раз­гор­тва­юцца падзеі або ў ча­сы Вя­лі­ка­га Княс­тва. Сут­насць гэ­та­га жан­ру ад­на і тая ж.

Каб вы­нік пра­цы на сту­дыі над кас­цюм­ным, ды і, у пры­нцы­пе, усім астат­нім кі­но ад­па­вя­даў надзе­ям, трэ­ба, па-пер­шае, доб­ра ве­даць аўды­то­рыю, для якой ства­ра­юцца стуж­кі. Па-дру­гое, су­адно­сіць за­ду­мы з ты­мі рэ­сур­са­мі, фі­нан­са­вы­мі і твор­чы­мі, які­мі мы ва­ло­да­ем на сён­няш­ні дзень. Ка­лі га­вор­ка ідзе пра ад­на­ўлен­не гіс­та­рыч­най рэ­аль­нас­ці, апош­няе ве­ль­мі важ­на.

Іншы бок — не­ль­га каб гэ­та, як у вы­пад­ку са стуж­кай Аляк­сан­дра Ані­сі­ма­ва, пе­ра­ўтва­ра­ла­ся ў пра­цоў­ны подзвіг, ка­лі сцэ­на­рый і ра­шэн­не аб здым­ках пры­ма­ецца за ты­дзень да іх па­чат­ку. Не­ль­га, каб гэ­та ста­на­ві­ла­ся нор­май. Як мож­на па­тра­ба­ваць ад ства­ра­ль­ні­каў сту­жак якас­ці, ка­лі тэх­на­ло­гіі пад­мя­ня­юцца аўра­лам?..

Та­му га­лоў­ная за­да­ча на да­дзе­ны мо­мант для бе­ла­рус­ка­га кі­но — ава­ло­даць ра­мяс­твом кі­на­выт­вор­час­ці на су­час­ным тэх­на­ла­гіч­ным уз­роў­ні. А на­огул існу­юць то­ль­кі два шля­хі для раз­віц­ця на­цы­яна­ль­на­га кі­не­ма­тог­ра­фа, і па­куль ніх­то не пры­ду­маў ні­чо­га інша­га. Пер­шы — гэ­та ка­мер­цый­ны кі­ру­нак, вы­твор­часць вы­са­ка­якас­на­га за­баў­ля­ль­на­га кі­но. Але, уліч­ва­ючы на­шы ўмо­вы — ад­сут­насць па­трэб­най ко­ль­кас­ці спе­цы­яліс­таў, вя­лі­кіх срод­каў і ад­мыс­ло­вых інсты­ту­цый, — я пра­па­на­ва­ла б дру­гі шлях. Шлях ары­ента­цыі на кі­но вы­со­кай мас­тац­кай якас­ці, не пры­зна­ча­нага для шы­ро­ка­га пра­ка­ту. Мож­на на­зы­ваць та­кое кі­но аўтар­скім. Яно так­са­ма здо­ль­нае пры­нес­ці ка­мер­цый­ны пры­бы­так, але га­лоў­нае — гэ­та ўздым на­цы­яна­ль­най ку­ль­ту­ры.

Люд­мі­ла Са­янко­ва, кі­нак­ры­тык, за­гад­чыца ка­фед­ры лі­та­ра­тур­на-мас­тац­кай кры­ты­кі Інсты­ту­та жур­на­ліс­ткі БДУ:

Час­ця­ком на­шы кі­не­ма­таг­ра­фіс­ты ста­вяць не­да­ся­га­ль­ныя мэ­ты. Мы хо­чам ад­укоў­ваць аўды­то­рыю і ад­на­ча­со­ва за­баў­ляць яе, вось то­ль­кі ад­па­вед­ных інстру­мен­таў па­куль не за­сво­ілі і сус­вет­ных стан­дар­таў такога кі­но не да­сяг­ну­лі. Та­му на­ма­га­емся пе­ра­нес­ці на экран не­йкія гіс­та­рыч­ныя эпі­зо­ды, але пры­цяг­нуць да іх ува­гу гле­да­ча не атрым­лі­ва­ецца.

Ка­лі я гля­дзе­ла «Сля­ды на ва­дзе», то ўспом­ні­ла кла­січ­ную стуж­ку Ві­таў­та­са Жа­ла­кя­ві­чу­са «Ніх­то не ха­цеў па­мі­раць». Яе ці­ка­ва пе­ра­гля­даць і ця­пер, та­му што за агу­ль­ным сю­жэ­там ёсць яшчэ і ча­ла­ве­чыя гіс­то­рыі, пер­са­на­ль­ныя дра­мы за кож­ным пер­са­на­жам, і гэ­тыя дра­мы ад­чу­ва­еш на экра­не. У нас — не то­ль­кі ў «Сля­дах на ва­дзе» — усё ско­ра­га­вор­кай: ад­но­сі­ны па­між ге­ро­ямі, падзеі раз­гор­тва­юцца аўра­ль­на, не ад­бі­ва­юцца ў па­мя­ці ні сю­жэт­на, ні ві­зу­аль­на. Не­ль­га ігна­ра­ваць ка­но­ны ві­до­віш­чна­га кі­но, на­ват ка­лі раз­мо­ва ідзе аб гіс­та­рыч­най ад­па­вед­нас­ці. «Сля­ды на ва­дзе» то­ль­кі вы­йгра­лі б ад пе­ра­ўтва­рэн­ня ў шмат­се­рый­ны тэ­ле­ві­зій­ны фі­льм.

На экра­не мы не імкнём­ся да пра­ўды. А ў Бе­ла­ру­сі, як ні на якой іншай тэ­ры­то­рыі, па­трэб­на пра­ўда. Рас­ійскі рэ­жы­сёр Сяр­гей Урсу­ляк не так да­ўно зра­біў экра­ні­за­цыю ра­ма­на Ва­сі­ля Грос­ма­на «Жыц­цё і лёс». Пра яе кан­цэп­цыю мож­на спра­чац­ца, але якас­ная рэ­кан­струк­цыя гіс­та­рыч­най праў­ды ў гэ­тай стуж­цы не мо­жа не за­ва­рож­ваць. А ў нас са­міх ёсць тра­ды­цыя да­ку­мен­та­ль­на­га ў лі­та­ра­ту­ры: у тво­рах Свят­ла­ны Алек­сі­евіч, Але­ся Ад­амо­ві­ча. Ёсць вы­со­кі на­ту­ра­лізм про­зы Ва­сі­ля Бы­ка­ва.

Анта­ні­на Кар­пі­ла­ва, кі­нак­ры­тык, за­гад­чы­ца ад­дзе­ла экран­ных мас­тац­тваў Цэн­тра да­сле­да­ван­няў бе­ла­рус­кай ку­ль­ту­ры, мо­вы і лі­та­ра­ту­ры На­цы­яна­ль­най ака­дэ­міі на­вук:

Так атры­ма­ла­ся, што ў свя­до­мас­ці мно­гіх кі­не­ма­таг­ра­фіс­таў — і не толь­­кі іх — па­тры­ятызм і ва­енная тэ­ма ўспры­ма­юцца як сі­но­ні­мы. У свой час та­кі­мі сі­но­ні­ма­мі бы­лі «гіс­то­рыя» і «рэ­ва­лю­цыя». У вы­ні­ку з’явіў­ся дзіў­ны і не зу­сім зра­зу­ме­лы жан­ра­вы гіб­рыд — гіс­то­ры­ка-рэ­ва­лю­цый­ны фі­льм.

Асаб­лі­ва моц­ны ўсплёск ці­ка­вас­ці да ва­еннай тэ­мы па­зна­чыў­ся ў су­вя­зі з юбі­лей­ны­мі да­та­мі — 60-год­дзем вы­зва­лен­ня Бе­ла­ру­сі (2004) і 60-год­дзем Вя­лі­кай Пе­ра­мо­гі (2005). Бы­лі ство­ра­ны фі­ль­мы «Вам — за­дан­не», «Глы­бо­кая плынь», «Франц + Па­лі­на», «Во­ра­гі», «Ра­дзі­ма аль­бо смерць», «Чак­лун і Рум­ба», «У чэр­ве­ні 41-га...», «Снай­пер», «Дняп­роў­скі ру­беж». У гэ­тым рэ­чыш­чы зна­хо­дзіц­ца і стуж­ка «Сля­ды на ва­дзе».

Ме­на­ві­та ва­енна-па­тры­ятыч­ная тэ­ма бы­ла шмат­га­до­вым брэн­дам бе­ла­рус­ка­га кі­но. Але брэнд, шчы­ра ка­жу­чы, ста­міў­ся. Ча­му? Ві­да­воч­на, што не то­ль­кі з пры­чы­ны па­вяр­хоў­на-бу­та­фор­ска­га пад­ыхо­ду.

На жаль, у нас не раз­ві­тая са­цы­яло­гія кі­но, якая да­па­ма­гае зра­зу­мець псі­ха­ло­гію гле­да­ча і пра­гна­за­ваць яго інта­рэ­сы. Сён­ня, ка­лі рэ­аль­ны свет по­ўны ва­еннай агрэ­сіі, звы­чай­ны ча­ла­век мае па­трэ­бу ў іншых змяс­тоў­ных ары­енці­рах. Вя­до­ма, што ў пе­ры­яд Вя­лі­кай Айчын­най вай­ны і сал­да­ты, і жы­ха­ры ты­лу ха­це­лі ба­чыць на экра­не мір­ныя і шчас­лі­выя гіс­то­рыі, спя­ваць лі­рыч­ныя пес­ні, чы­таць лю­боў­ную лі­ры­ку. І ні­якія да­ва­енныя агі­та­цый­на-пра­па­ган­дыс­цкія фі­ль­мы не змаг­лі пад­рых­та­ваць на­род да вай­ны. За­пас тры­ва­лас­ці і стой­кас­ці вы­рас не на гэ­тым пад­мур­ку.

Па­тры­ятызм вы­хоў­ва­ецца не то­ль­кі і не сто­ль­кі кі­не­ма­тог­ра­фам пра вай­ну. Вай­на, мяр­ку­ючы з тво­раў Ва­сі­ля Бы­ка­ва, гэ­та экс­трэ­ма­ль­ны, ка­тас­тра­фіч­ны во­пыт жыц­ця. У той час як па­тры­ятызм вы­спя­вае спак­ва­ля, не­на­да­куч­лі­ва. Ён мо­жа пад­сіл­ка­вац­ца, на­прык­лад, доб­рым фі­ль­мам пра гіс­то­рыю По­ла­цка ці за­мка Аль­шан­ска­га, ці­ка­вай ка­ме­ды­яй ці ме­лад­ра­май пра су­час­нае бе­ла­рус­кае жыц­цё, якое па­тра­буе пэў­най стой­кас­ці і муж­нас­ці.

Рас­ійскае кі­но пра­цяг­вае экс­плу­ата­ваць тэ­му, змя­ня­ючы ра­кур­сы, — на­прык­лад, «жан­чы­ны на вай­не» («Ба­та­ль­онъ», «Біт­ва за Се­вас­то­паль», «А зо­ры тут ці­хія...»). Ад­нак, па не­ка­то­рых да­дзе­ных, апош­нія рас­ійскія ва­енна-па­тры­ятыч­ныя фі­ль­мы не аку­пі­лі­ся ў пра­ка­це. Гле­да­чу над­аку­чы­лі пе­ра­стрэл­кі, вы­бу­хі, бяс­кон­цыя ахвя­ры. Але воб­раз знеш­ня­га во­ра­га па-ра­ней­ша­му ўка­ра­ня­ецца ў свя­до­масць як пад­рых­тоў­ка да бу­ду­чых не­бяс­пек.

Між тым леп­шыя са­вец­кія, у тым лі­ку бе­ла­рус­кія, фі­ль­мы пра вай­ну — не зу­сім пра вай­ну. Успом­ніць хоць бы на­шу кі­нак­ла­сі­ку: «Я ро­дам з дзя­цін­ства», «Вя­нок са­не­таў», «Свед­ка». Для мя­не, на­прык­лад, з апош­ніх фі­ль­маў важ­ным стаў фі­льм «У ту­ма­не», які пры­му­шае ду­маць пра этыч­ныя і этніч­ныя ка­ра­ні па­тры­ятыз­му і здра­ды.

Так, у ва­еннай пед­аго­гі­цы кі­но час­та раз­гля­да­ецца як сро­дак ва­енна-па­тры­ятыч­на­га вы­ха­ван­ня. Але для ку­ль­ту­ры важ­ней існа­ван­не якас­на­га і мас­тац­ка­га кі­но.

Антон Сідарэнка