«А ча­го жа­да­еш ты?»

З дзе­ць­мі — мо­вай тэ­атра

Не­тры­ві­яль­ная грыб­ная гіс­то­рыя ў па­ста­ноў­цы Дзміт­рыя Ла­ба­ды за­ха­пі­ла мін­скіх ма­лых, ня­гле­дзя­чы на мер­ка­ва­ны моў­ны ба­р’ер (па­ста­ноў­ка ідзе па-ўкра­інску). Уту­ль­ная чыр­во­на-жоў­тая ляс­ная па­лян­ка з жы­вой атмас­фе­рай ма­ла­дой во­се­ні і, зда­ецца, на­ват па­хам грыб­но­га да­жджу (сцэ­наг­ра­фія Але­га Та­та­ры­на­ва), веч­ныя ісці­ны пра га­лоў­нае (Ад­ва­гу, Сум­лен­насць, Доб­ра­сар­дэч­насць, Бес­ка­рыс­лі­васць, Ка­хан­не) раз­ам з не­ве­ра­год­най са­ма­адда­чай, шчы­рас­цю і му­зыч­нас­цю кі­еўскіх артыс­таў здзей­сні­лі ча­ка­ны тэ­атра­ль­ны цуд: са­мая скла­да­ная і чу­лая аўды­то­рыя ды­ха­ла ад­ным све­жым ляс­ным па­вет­рам з Мас­ля­ка­мі, Ба­ра­віч­ком, Ры­жы­кам, Сы­ра­ежкай і… атрут­ны­мі Па­ган­ка­мі ды Му­ха­мо­рам (ве­ль­мі ці­ка­выя, не ты­по­ва ка­ры­ка­тур­ныя ці ты­по­ва злыя воб­ра­зы ства­рэн­няў, ані не ві­на­ва­тыя ў тым, што на­ра­дзі­лі­ся та­кі­мі сво­еа­саб­лі­вы­мі; ды й не пад­обна бы­ло, каб дзят­ва так ужо моц­на «за­ўзе­ла су­праць злос­ні­каў», хут­чэй — іра­ніч­на на­зі­ра­ла за імі).

Твор Ва­ле­рыя Зі­мі­на з усёй сва­ёй уяў­най пра­ста­той ды на­іўнас­цю пад­ае ўзор ідэ­аль­най тэ­атра­ль­най дзі­ця­чай каз­кі, бо за­хап­ляе мен­шую пуб­лі­ку вы­ключ­на мас­тац­кі­мі, а не спе­ку­ля­тыў­ны­мі, то-бок ні­бы­та су­час­ны­мі спо­са­ба­мі, які­мі час­ця­ком спраш­ча­юць са­бе пра­цу аўта­ры спек­так­ляў для дзя­цей.

«Сад зям­ных аса­ло­даў»

«Віш­нё­вы сад» рэ­жы­сё­ра Вік­та­ра Гі­ры­ча каш­тоў­ны тым, што, па-пер­шае, мы-та­кі ўзі­ра­емся ў ка­ме­дыю, а не ў сус­вет­ную скру­ху па­ста­но­вач­най трак­тоў­кі, якая час­та пра­па­ну­ецца ме­на­ві­та для гэ­тай чэ­хаў­скай п’е­сы — як бы ге­ні­яль­ны аўтар ні па­зна­чыў яе жанр. Па-дру­гое, пры ўсіх ка­ме­дый­ных адзна­ках ма­ем шчас­лі­вую маг­чы­масць раз­гад­ваць ве­лі­зар­ную ко­ль­касць дэ­та­ляў. Амплі­ту­да — ад мі­лых за­ма­лё­вак ды шар­жы­каў (на­мё­кі на фран­цуз­скія пры­го­ды Ра­неў­скай — па­ра­чка ста­тыс­таў-па­лю­боў­ні­каў, пры­ха­ва­ных у ша­фе; Га­еў, па­са­джа­ны на ко­ні­ка-гуш­кал­ку; Пе­ця, які ў бес­сэн­соў­ных пра­мо­вах страч­вае ві­да­воч­на апош­нія по­рткі) праз глы­бін­ныя фі­ла­соф­скія сэн­сы (ге­роі спек­так­ля ні разу не вы­хо­дзяць у свой та­емны сад, ад­да­ючы пе­ра­ва­гу гу­тар­кам пра яго) пра­стуе да не­йкіх імпер­скіх маш­та­баў. Усё, што ма­ецца на сцэ­не («ідэ­аль­ная» кар­ці­на та­ко­га са­бе «чэ­хаў­ска­га све­ту»: строй­ная гра­цыя ста­ра­даў­ня­га ма­ёнтка, яго інтэ­р’е­раў і дэ­та­ляў, ча­роў­най пры­га­жос­ці па­лат­на з пра­ма­ля­ва­ны­мі цяж­кі­мі га­лін­ка­мі квіт­не­ючай віш­ні па су­сед­стве з мі­лай пра­ста­той пра­сці­наў, якія су­шац­ца на лет­нім па­вет­ры), да кан­ца дзей­ства апы­нец­ца рас­ку­ро­ча­ным, рас­шру­ба­ва­ным і рас­ця­га­ным, як са­ма Рас­ійская імпе­рыя ў свой час. Аль­бо так, як ад­бы­ва­ецца ў шмат­лі­кіх дзяр­жа­вах ця­пер… Ды што ў дзяр­жа­вах — уся­рэ­дзі­не пе­ра­важ­най баль­шы­ні лю­дзей, якія аб­іра­юць ро­лі мля­вых, па­цяг­ва­ючых він­цо, па­боч­ных све­дак вы­ся­кан­ня віш­нё­вых са­доў. І хто ска­заў, што та­кі вы­бар не за­га­на? За­га­на. Са­мая сап­раў­дная. І яе раз­бу­раль­­насць прад­эман­стра­ва­на ў кі­еўскай па­ста­ноў­цы лі­та­ра­ль­ным і ста­ран­ным чы­нам.

Пры­га­жосць «як бы не­рэ­ва­лю­цый­ных» і «аку­рат­на-спа­кой­ных» чэ­хаў­скіх пер­са­на­жаў так­са­ма рас­кі­да­ецца, як і ма­ле­нь­кі хіс­ткі свет на­ўко­ла: гэ­тая Ра­неў­ская (Анжа­лі­ка Гі­рыч) — бес­са­ром­ная ды за­ган­ная, гэ­ты Га­еў (Аляк­сандр Ярэ­ма) — на­ват не ка­ры­ка­ту­ра на два­ран­ства, а злос­ны шарж, гэ­ты Пе­ця (Рус­лан Га­фу­раў) — на­ват і не злос­ны шарж на «веч­на­га сту­дэн­та», а ўскуд­ла­ча­ная «птуш­ка-га­ва­рун», гэ­тая Ва­ра (Іна Бе­лі­ка­ва) — цы­ніч­ная ў сва­ёй «ціх­мя­нас­ці», гэ­ты Ла­па­хін (Аляк­сандр Зі­не­віч) не менш цы­ніч­ны ў сва­ім па­лкім жа­дан­ні па­глы­наць усё са­мае пры­го­жае — ста­ры сад, яшчэ ма­ла­дое і пры­ўкрас­нае це­ла Ра­неў­скай, — за­хоў­ва­ючы рах­ма­ны вы­гляд за­ка­ха­на­га хлоп­чы­ка... Строй­ная ха­да чэ­хаў­ска­га сло­ва па­сту­по­ва на­гад­вае аўды­яін­ста­ля­цыю да сар­кас­тыч­на­га, страш­на­га, і ўсё ж (якую моц ма­юць са­мыя най­драб­ней­шыя ча­ла­ве­чыя жар­сці!) пры­ця­га­ль­на­га «са­ду зям­ных аса­ло­даў»: па­спя­хо­вы тан­дэм пры­зна­ных май­строў — рэ­жы­сё­ра Вік­та­ра Гі­ры­ча і сцэ­ног­ра­фа Мі­ха­іла Фрэн­ке­ля — ства­рыў пад ша­та­мі чэ­хаў­ска­га шэ­дэў­ра бос­хаў­скую па­вод­ле маш­та­бу, ко­ль­кас­ці пла­наў, дэ­та­ляў, іро­ніі, са­ты­ры і бо­лю кар­ці­ну змі­зар­не­лых, драб­нют­кіх ча­ла­ве­чых све­таў. Тых, якія прад­пры­ма­ль­ныя ла­па­хі­ны хут­ка-по­рстка раз­а­пхнуць па клет­ках-да­чах…

Усе мы ўвай­шлі ў го­га­леў­скі «Шы­нель»…

...Які спа­чат­ку вы­клі­кае на­сця­ро­жа­насць. Які збі­вае з тро­пу пер­ша­па­чат­ко­вым псеў­даш­ка­ляр­скім вы­гля­дам сцэ­ны: не­йкае шэ­рае пра­сці­рад­ла пры за­дні­ку ды скрын­кі. Які аглу­шае рэ­зкі­мі гу­ка­мі ме­га­по­лі­са, крум­кае рэ­пра­дук­та­рам кан­то­ры Баш­мач­кі­на і асляп­ляе вы­бліс­ка­мі чыр­во­на­га свят­ла («Вя­лі­кі Брат» со­чыць, «Вя­лі­кі Брат» ка­жа!). Які бян­тэ­жыць рэ­дкі­мі зва­ро­та­мі да го­га­леў­ска­га тэк­сту — па­ста­ноў­шчык ад­дае пе­ра­ва­гу плас­тыч­ным эцю­дам і пра­цы з прад­ме­та­мі… У вы­ні­ку спек­такль на­праў­ду аглу­шае і асляп­ляе — ска­ла­нае.

Усе склад­ні­кі, што бы­лі на­сця­ро­жы­лі спа­чат­ку, існу­ючы не­каль­­кі ад­асоб­ле­на ад дра­ма­тыч­на­га тэ­атра і яўна за­па­зы­ча­ныя з тэ­атра ля­леч­на­га і плас­тыч­на­га, да якіх да­да­ла­ся пя­соч­ная ані­ма­цыя, гуль­ня свят­ла і це­няў (улас­на — тэ­атр це­няў), па­сту­по­ва пры­ця­ну­лі­ся ад­но да ад­на­го і па­ча­лі дзей­ні­чаць раз­ам. І па­ўста­лі дзі­вос­ным све­там рэ­жы­сё­ра і сцэ­ног­ра­фа Але­га Ме­ль­ні­чу­ка; сат­ка­лі най­тан­чэй­шае па­ву­цін­не тэ­атра­ль­най ма­гіі, ка­лі на­ват цы­нік «ашук­вац­ца ра­ды»; ства­ры­лі «Шы­нель», у які па­сту­по­ва ўцяг­ну­ла за­ча­ра­ва­ных гле­да­чоў — і ста­лых, і, што не­ве­ра­год­на каш­тоў­на, шко­ль­на­га ўзрос­ту.

З да­па­мо­гай свет­ла­вой парт­ыту­ры спа­чат­ку шэ­рае па­лат­но-пра­сці­рад­ла, а по­тым і ўся пра­сто­ра гля­дзе­ль­ні ста­но­вяц­ца гэт­кім парт­алам у па­та­емнае, та­ямні­чае, ве­ль­мі аса­біс­тае: тут і згад­кі дзя­цін­ства, і за­па­вет­ныя ма­ры. Свят­ло, якое тра­пе­ча ў кож­ным з нас. Кос­мас, што па­цвяр­джае апак­ры­фіч­насць зна­ка­мі­та­га вы­каз­ван­ня «ўсе мы вы­йшлі з го­га­леў­ска­га “Шы­ня­ля”».

Вар­та адзна­чыць: акцёр­скія ра­бо­ты ў спек­так­лі не про­стыя «шруб­кі» скла­да­най і, мяк­ка ка­жу­чы, не­тра­ды­цый­най для звык­ла­га дра­ма­тыч­на­га тэ­атра шмат­скла­до­вай кан­струк­цыі. Рус­лан Га­фу­раў (Ака­кій Ака­кі­евіч) іграе пра тое, што існуе ў кож­ным з нас — сап­раў­дным. Як і «хор фан­то­маў», які яго ата­чае: яны цу­доў­на дэ­ман­стру­юць, як мы ігра­ем ро­лі, на­вя­за­ныя жыц­цём...

«А ча­го жа­да­еш ты?» — вы­ве­ла пяс­ком на па­лат­не-парт­але ня­бач­ная ру­ка. «Жа­даю жыць», — ня­прос­ты ад­каз на про­стае пы­тан­не, што імгнен­на пры­йшоў у га­ла­ву. Ча­му ня­прос­ты? Бо ўсе мы ўвай­шлі ў го­га­леў­скі «Шы­нель» Кі­еўска­га тэ­атра на Ліп­ках і ўба­чы­лі ў ім жыц­цё як цуд якраз та­ды, ка­лі мно­гія су­час­ныя твор­цы апан­та­на імкнуц­ца пе­ра­ка­наць нас у ад­ва­рот­ным.

Ган­на Ха­рош­ка