Пры­ват­на цi пуб­лiч­на, але «так, як пла­на­ваў мас­так»

Ты ства­ра­еш ура­жан­не ча­ла­ве­ка ве­ль­мі мэ­та­на­кі­ра­ва­на­га і па­сля­доў­на­га. Та­кое па­чуц­цё, ні­бы ад вы­ста­вы да вы­ста­вы ў ця­бе бліз­кія тэ­мы атрым­лі­ва­юць раз­віц­цё ў сю­жэ­тах, у ма­тэ­ры­яле, але па сут­нас­ці гэ­та па­глыб­лен­не ў ад­ну гіс­то­рыю.

— Мне ўлас­ці­ва па­ста­яннае ад­чу­ван­не, што я ча­го­сь­ці не да­га­ва­ры­ла. Ме­на­ві­та та­му ўсё яшчэ пра­цяг­ваю рас­пра­цоў­ваць ад­ну і тую ж тэ­му апош­нія не­ка­ль­кі га­доў, час­та вы­ка­рыс­тоў­ваю зной­дзе­ныя ра­ней ха­рак­тэр­ныя пры­ёмы і сю­жэт­ныя па­ўто­ры. Ідэя аб су­гуч­чы ча­ла­ве­ка і на­ва­ко­ль­на­га све­ту — тое, чым я за­йма­юся. Не ве­ль­мі но­вая ідэя по­шу­ку гар­мо­ніі. І па­куль ня­ма па­чуц­ця за­вер­ша­нас­ці, не га­то­вая па­чаць не­шта іншае.

Для мно­гіх мас­та­коў, на­ко­ль­кі мне вя­до­ма, на­ту­ра­ль­ны та­кі па­сля­доў­ны пад­ыход. Не­ка­то­рыя най­бо­льш шчас­лі­выя, та­кія як Ра­ман Апал­ка, змаг­лі хут­ка знай­сці сваю звы­ші­дэю і пры­свя­ціць гэ­та­му ўсё жыц­цё. Мне важ­на зра­зу­мець у пэў­ны мо­мант: усё, пра­цы мож­на саб­раць у не­йкі са­ма­дас­тат­ко­вы цыкл. Але па­куль гэ­ты мо­мант не на­сту­піў, я пра­цяг­ваю ра­біць тое, што па­ка­за­ла ў 2012 го­дзе ў пра­екце «Парк ку­ль­ту­ры» ў Му­зеі су­час­на­га вы­яўлен­ча­га мас­тац­тва, і лі­та­ра­ль­на па­ўго­да та­му ў га­ле­рэі «ДК».

Ві­да­воч­на, та­бе бліз­кая пра­ца з фа­таг­ра­фіч­ны­мі вы­ява­мі. Як ты знай­шла для ся­бе гэ­тае мас­тац­тва, што ў ім пры­цяг­вае?

— Я вы­рас­ла на чор­на-бе­лай фа­таг­ра­фіі, і хоць у ка­ля­ро­вых воб­ра­зах так­са­ма ёсць свая ма­гія, але яны не на­сто­ль­кі за­ча­ра­ва­ль­ныя. Люб­лю гар­таць аль­бо­мы па ста­рых фо­та. Ка­лі­сь­ці па­шан­ца­ва­ла ку­піць вы­дат­ную се­рыю вы­да­вец­тва «Taschen» са здым­ка­мі па дзе­ся­ці­год­дзях, з 1900-х па 1970-я. I «100 леп­шых фа­тог­ра­фаў све­ту» — ве­ль­мі ці­ка­вае вы­дан­не. Гэ­тыя кні­гі, дзе ёсць яшчэ і не­вя­лі­кія тэк­сты да кож­най вы­явы, мож­на вы­ву­чаць бяс­кон­ца. Вя­до­ма, фа­таг­ра­фія на мя­не ўплы­вае.

На жаль, у ма­ёй сям’і за­ха­ва­ла­ся не так шмат фо­та­аль­бо­маў. Але я ўсё ж вы­ка­рыс­тоў­ваю воб­ра­зы з ся­мей­на­га архі­ва, з ці­каў­нас­цю зна­хо­джу ся­род зна­ёмых асоб не­зна­ёмых, зноў­ку ад­кры­ваю і сва­іх ба­ць­коў, і ся­бе. З уз­рос­там мя­ня­ецца стаў­лен­не на­ват да са­мых про­стых рэ­чаў. Та­му мно­гае інтэр­прэ­ту­ецца па-но­ва­му: ба­чу дэ­та­лі, якія хо­чац­ца па­вя­лі­чыць і раз­агнаць так, каб яны вы­хо­дзі­лі за краi па­лат­на, і тыя, што трэ­ба сціс­нуць да мі­ні­ма­ль­на­га па­ме­ру, каб бы­лі стра­ча­ны ідэн­ты­фі­ка­цый­ныя пры­кме­ты, зра­біць іх уні­вер­са­ль­ны­мі. Тут я про­ста кі­ру­юся чыс­тай інту­іцы­яй, ма­быць, мне не ве­ль­мі бліз­кая звы­чай­ная вы­ява ча­ла­ве­ка, яна зда­ецца мне за­над­та пэў­най.

Да­вай па­га­во­рым пра аб’­екты. Мож­на я бу­ду на­зы­ваць іх па-свой­му? Гэ­та «Пляж­ны дом» (2012), «Ча­ла­век-брэнд» (2015) і «Пя­соч­ны час» (2016). Ёсць яшчэ? Рас­ка­жы, як ты ад­шу­ка­ла гэ­тую мо­ву, мо­ву прад­ме­та? І як з ёй пра­цу­еш?

— У не­йкі мо­мант я ад­чу­ла, што плос­кая вы­ява аб­мя­жоў­вае маг­чы­мас­ці... Пер­шай спро­бай ад­арвац­ца ад арку­ша ста­ла пра­ма­лёў­ка ілю­зор­на аб’­ёмных рам у се­рыі лі­таг­ра­фій «Рэ­флек­сія», дзе трэ­ба бы­ло па­зна­чыць кан­траст па­між імі і сціп­лым ма­лю­нач­кам унут­ры.

Не­пас­рэд­на з аб’­ектаў пер­шай ста­ла пляж­ная ка­бін­ка для пе­ра­апра­нан­ня — як час­тка пра­екта «Пры­ват­нае жыц­цё». Я ад­ра­зу ад­чу­ла, як з’я­віў­ся эфект пры­сут­нас­ці. Мож­на бы­ло па­кра­таць драў­ні­ну, за­йсці ўнутр, уз­яць у ру­кі пя­сок. То-бок прад­мет стаў успры­мац­ца бо­льш на­ту­ра­ль­на.

Па­сля для пра­екта «Ана­то­мія. Ідэ­аль­нае це­ла» я зра­бі­ла му­ляж ча­ла­ве­ка, за­гор­ну­та­га ў тка­ні­ну. Ідэя пра­цы за­клю­ча­ла­ся ў тым, што ідэ­аль­нае це­ла — гэ­та мёр­твае це­ла, па­збаў­ле­нае жыц­ця, а зна­чыць ні эмо­цый, ні ру­ху. Ад­сут­ні­чае ўсё, ёсць то­ль­кі це­ла. І гэ­та па­він­на бы­ло стаць зы­ход­ным пун­ктам. Але по­тым мне пад­ало­ся ці­ка­вым да­дат­ко­ва аб­ыграць сло­ва «ідэ­аль­нае», і я на­нес­ла на тка­ні­ну ла­га­ты­пы вя­до­мых брэн­даў. І гэ­та кры­ху па­ру­шы­ла пер­шую ідэю і не зу­сім да­цяг­ну­ла да дру­гой.

На­ступ­най ста­ла пра­ца «Дно» для ка­лек­тыў­на­га пра­екта «Усё бы­ло па-інша­му». Яна скла­да­ла­ся з дзе­ся­ці ра­мак, у іх фа­таг­ра­фіі бы­лі бач­ныя праз пя­сок, на­не­се­ны на шкло (пры­чым у мес­цах, дзе пяс­ку менш, вы­явы як бы тра­ці­лі сваю вы­раз­насць, ства­ра­ючы ілю­зію раз­бу­рэн­ня ад свят­ла), і пя­соч­ні­цы, ку­ды я змяс­ці­ла ма­ні­тор з ві­дэа пра­сы­па­на­га ўніз, у бяс­кон­цасць, пяс­ку. Як сім­вал ру­ху, ця­ку­ча­га ча­су, не­зва­рот­на­га сы­хо­ду ўся­го. На­зва «Дно» да­ва­ла пэў­ны кан­флікт, бо пан­яцце гі­па­тэ­тыч­на­га дна, якое гля­дач уяў­ляў на ўзроў­ні пад­ло­гі, раз­бу­ра­ла кар­цін­ка на экра­не, мацу­ючы ад­чу­ван­не глы­бі­ні, на­ват без­да­ні.

Ха­чу за­пы­тац­ца пра твой удзел у пра­екце «Мас­так і го­рад» на плош­чы Яку­ба Ко­ла­са. І пра «Па­ла­ца­вы ком­плекс» у Го­ме­лі: там ты па­спра­ба­ва­ла ся­бе ў свет­ла­вой інста­ля­цыі. Згад­ваю іх та­му, што, па-пер­шае, пра­екты ўда­лыя, а па-дру­гое, звя­за­ны з па­блік-артам, па­пу­ляр­ным сён­ня ва ўсім све­це. Ці цi­ка­ва та­бе пра­ца­ваць у пуб­ліч­най пра­сто­ры? Як ты ацэ­нь­ва­еш свой во­пыт? Як уво­гу­ле ў пуб­ліч­най пра­сто­ры па­він­на існа­ваць мас­тац­тва? Пра­бач, тут ад­ра­зу шмат пы­тан­няў, але што ты пра ўсё гэ­та ду­ма­еш?

— У пра­екце «Мас­так і го­рад», мне зда­ецца, лепш прад­стаў­ляць то­ль­кі ад­на­го мас­та­ка, або не­вя­лі­кую гру­пу, ці не­йкую кан­крэт­ную ідэю, каб гле­да­чы, ся­род якіх ба­га­та вы­пад­ко­вых, змаг­лі вы­нес­ці бо­льш яснае ўяў­лен­не пра тое, што яны ўба­чы­лі. Са­ма ідэя вы­ста­вы ў га­рад­ской пра­сто­ры, па-за сце­на­мі му­зея, — гэ­та на­рма­ль­на, гэ­тая пра­кты­ка да­ўно ўжо ста­ла звы­чай­най у іншых кра­інах.

Што ты­чыц­ца свет­ла­вой інста­ля­цыі, якая дэ­ман­стра­ва­ла­ся ў Го­ме­лі на сця­не Па­ла­ца Ру­мян­ца­вых-Па­ске­ві­чаў, то пра­ца пер­ша­па­чат­ко­ва пры­мяр­коў­ва­ла­ся да мес­ца, дзе ў 1842—1922 га­дах ста­яў по­мнік Юза­фу Пан­ятоў­ска­му, ця­пер уста­ля­ва­ны ў Вар­ша­ве. То-бок аб’­ект вы­не­се­ны ў га­рад­ское ася­род­дзе то­ль­кі та­му, што гэ­та бы­ло адзі­нае мес­ца, дзе ён быў да­рэч­ным. Інста­ля­цыя на­зы­ва­ла­ся «Цень»: я зра­бі­ла з бля­хі ма­дэль вышынёй сан­ты­мет­раў 20, і пры пад­свет­цы пра­жэк­та­рам яна да­ва­ла на сця­ну цень, і па­мер якой вы­хо­дзіў ні­бы ад ве­лі­зар­на­га ма­ну­мен­та. Ідэя ў тым, каб, па-пер­шае, ясна па­зна­чыць ад­сут­насць по­мні­ка і ві­зу­аль­на як бы вяр­нуць яго на мес­ца, і па-дру­гое, гэ­та да­во­лі цём­ны ку­ток па­рка, асвят­лен­не не бы­ло ліш­нім. Гэ­тая пра­ца за­ста­ла­ся ў Го­ме­лі, але я сум­ня­ва­юся, што яе яшчэ хоць раз дэ­ман­стра­ва­лі.

На­сам­рэч гэ­та і быў мой пер­шы і адзі­ны дос­вед пра­цы ў пуб­ліч­най пра­сто­ры. Вя­до­ма, ве­ль­мі ці­ка­ва, з’яў­ля­ецца маг­чы­масць мыс­ліць іншы­мі ка­тэ­го­ры­ямі. А як мас­тац­тва па­він­на існа­ваць у пуб­ліч­най пра­сто­ры? На­пэў­на, так, як пла­на­ваў аўтар. На­прык­лад, за­ста­вац­ца не­заў­важ­ным або пры­кмет­ным то­ль­кі для па­свя­чо­ных, ка­лі бы­ла та­кая за­дум­ка. Ці на­адва­рот, ка­лі твор­ца ха­цеў не­шта змя­ніць у на­ва­ко­ль­най пра­сто­ры, то гэ­та па­він­на быць ві­да­воч­ным.

Ужо вя­до­мая ку­ра­тар­ка — Крыс­цін Ма­сэль, га­лоў­ная ку­ра­тар­ка Цэн­тра Па­мпі­ду ў Па­ры­жы, — і тэ­ма Ве­не­цы­янска­га бі­ена­ле 2017 го­да — «Viva arte viva» («Ня­хай жы­ве жы­вое мас­тац­тва»). Ня­ма ад­чу­ван­ня, што гэ­та зва­рот да мас­та­ка, у пад­трым­ку твор­час­ці су­праць фа­ль­шу, ма­ні­пу­ля­цый і над­ума­нас­ці ў «арце»? У мя­не апош­нім ча­сам уз­ні­кае ад­чу­ван­не вя­ліз­на­га раз­ры­ву па­між кан­цэп­ту­алі­за­цы­ямі, інтэр­прэ­та­цы­ямі і ўлас­на мас­тац­твам. Як быц­цам праз бо­язь ілюс­тра­цый­нас­ці або са­лон­нас­ці мы па­тра­пі­лі ў іншую край­насць — на­гру­ваш­чван­не тэ­о­рый, за­ліш­нюю мі­фа­ла­гі­за­цыю та­го, ча­го ня­ма.

Ця­пер ска­жы мне, што я не маю ра­цыі.

— Цал­кам з та­бой згод­ная на­конт на­гру­ваш­чван­ня і над­ума­нас­ці не­ка­то­рых кан­цэп­цый. Ча­сам тэкст, які ві­сіць по­бач з пра­цай, бо­льш важ­кі, чым сам твор. Як пра­ві­ла, я не чы­таю та­кую экс­плі­ка­цыю да кан­ца, ад­на­го-двух аб­за­цаў бы­вае да­стат­ко­ва. Яшчэ кры­ху раз­драж­няе, ка­лі тэкст існуе са­ма­стой­на, пра­ктыч­на па-за ра­бо­тай мас­та­ка, а ку­ра­тар тро­хі бра­ві­руе ад­ука­цы­яй, во­пы­там, ко­ль­кас­цю пра­чы­та­ных кніг і гэ­так да­лей. Але тут я ка­жу то­ль­кі пра тэк­сты да прац. Ка­лі гэ­та пі­шац­ца для су­р’ёз­ных ка­та­ло­гаў або тэкст і ёсць вы­стаў­ле­ны твор, та­ды ўсё змя­ня­ецца.

Скла­да­на ска­заць, што Крыс­цін Ма­сэль мае на ўва­зе, ка­жу­чы пра «жы­вое мас­тац­тва»; цал­кам ве­ра­год­на, яна про­ста дае аўта­рам маг­чы­масць вы­ка­зац­ца з гэ­тай на­го­ды. Не на­вяз­ва­ючы свой пункт гле­джан­ня. Я, на­прык­лад, не зу­сім раз­умею, што та­кое «жы­вое мас­тац­тва», але ма­гу вы­ка­заць зда­гад­ку: усе пер­фар­ма­тыў­ныя пра­кты­кі мо­гуць ад­но­сіц­ца да гэ­та­га пан­яцця.

Маг­чы­ма, гэ­та ка­лі мас­так на­ту­ра­ль­ны ў сва­ёй пра­цы. За­ўсё­ды ад­чу­ва­ецца, ка­лі аўтар спра­буе быць у «трэн­дзе». Бо ёсць тэ­мы, на якіх до­сыць лёг­ка спе­ку­ля­ваць, на­прык­лад ген­дар­ныя, са­цы­яль­ныя, эка­ла­гіч­ныя і г.д. Ка­лі мас­так не зу­сім шчы­ры ў тым, што прад­стаў­ляе, — за­ўсё­ды пры­кмет­на. За­да­ча ку­ра­та­ра — гэ­та ўба­чыць.

У апош­нія год-два ў Мін­ску ад­кры­лі­ся не­ка­ль­кі ка­мер­цый­ных га­ле­рэй: «A&V», «Дом кар­цін», «ДК». Мо­жа быць, змя­ні­ла­ся сі­ту­ацыя з арт-рын­кам? Пры­чым я на­ват не звяз­ваю гэ­та з кры­зі­сам, не кры­зі­сам, з не­йкі­мі яшчэ з’я­ва­мі. Та­му што ўсе ўза­ема­су­вя­зі цяж­ка пад­да­юцца асэн­са­ван­ню і не­зра­зу­ме­ла як пра­цу­юць. Як та­бе зда­ецца?

— Так, з’яў­ля­юцца ка­мер­цый­ныя га­ле­рэі з доб­рай пра­сто­рай, вы­дат­ным свят­лом. Але гэ­та ве­ль­мі ры­зы­коў­ны біз­нэс, та­му што рын­ку ўсё роў­на ня­ма. Зра­зу­ме­ла, у Бер­лі­не га­ле­рэі так­са­ма ад­кры­ва­юцца і за­кры­ва­юцца, гэ­та на­рма­ль­ны пра­цэс, ад­нак там усё ж ры­нак існуе.

Тым не менш кніж­ку ты зра­бі­ла. Яна мае зна­чэн­не для рын­ку? Або для са­ма­сцвяр­джэн­ня?

— Ка­та­лог мае зна­чэн­не ў лю­бым вы­пад­ку. За­ўсё­ды лёг­ка зра­зу­мець, чым ёсць той ці іншы мас­так, па­гар­таў­шы яго ка­та­лог. Та­му гэ­та ве­ль­мі важ­на для са­ма­прэ­зен­та­цыі. Зра­зу­ме­ла, час­та эка­на­міч­ны склад­нік дык­туе якасць і аб’­ём. Але тое, што да­клад­на доб­ра атры­ма­ла­ся ў ма­ёй кніж­цы, — гэ­та арты­ку­лы Тац­ця­ны Кан­дра­цен­ка і Мак­сі­ма Жбан­ко­ва.

А для ся­бе я про­ста сіс­тэ­ма­ты­за­ва­ла цэ­лы пе­ры­яд ра­бо­ты. У ідэ­але ка­та­ло­гі бы­ло б вы­дат­на вы­пус­каць час­цей і збі­раць у пэў­най па­сля­доў­нас­ці.

Любоў ГАЎРЫЛЮК