Са­мы ба­га­ты – гэ­та ко­лер зям­лі

У кож­на­га мас­та­ка на твор­чым шля­ху бы­вае час, ка­лі ён пры­хо­дзіць да пэў­най раз­губ­ле­нас­ці: ра­ней­шая фор­ма вы­яўлен­ня ўжо вы­чар­па­ная, а хо­чац­ца ісці да­лей. Ку­ды — не­вя­до­ма. Гэ­так зда­ры­ла­ся і ў Грыш­ке­ві­ча, і па па­ра­ду ён звяр­нуў­ся да сяб­ра і ко­ліш­ня­га свай­го на­стаў­ні­ка Юрыя Ге­ра­сі­мен­кі. Бы­ва­ла, вы­пад­ко­ва сус­трэў­шы­ся ці то ў род­ным Ма­ла­дзеч­не, ці ў ста­ліч­ным Мін­ску, дзе-не­будзь на скры­жа­ван­ні ка­ля ГУ­Ма, яны маг­лі га­дзі­ну-дру­гую го­ра­ча дыс­ку­та­ваць пра мас­тац­тва, за­быў­шы­ся пра ўсё на све­це. А та­ды, у да­лё­кім-да­лё­кім мі­ну­лым, Ге­ра­сі­мен­ка падзя­ліў­ся слуш­най ра­дай. Маў­ляў, на­пі­шы, Са­ша, парт­рэт сва­ёй ма­ці, і праз гэ­та зной­дзеш вы­ра­шэн­не сва­ёй пра­бле­мы. Ідэя бы­ла сус­трэ­тая з энту­зі­язмам, бо зра­зу­ме­ла: ства­ра­ючы воб­раз род­на­га, ве­ль­мі да­ра­го­га сэр­цу ча­ла­ве­ка, не змо­жаш схлу­сіць, ад­чу­еш ся­бе і сваю сут­насць — як у жыц­ці, так і ў мас­тац­тве. Важ­ны і ка­рыс­ны ўрок Аляк­сандр за­сво­іў на­заў­сё­ды: кож­ны раз, ка­лі ідзе з эцюд­ні­кам на пры­ро­ду, ён прад­стае пе­рад ёй, як пе­рад ма­ці, — шчы­ры і ад­кры­ты.

Ста­сун­кі мас­та­ка Аляк­сан­дра Грыш­ке­ві­ча з кра­яві­дам сак­ра­ль­ныя па сут­нас­ці. Род­ная пры­ро­да ста­ла яго му­зай, што мае ма­гут­ныя кры­лы, кож­нае з якіх не сас­ту­пае ні мо­цай, ні ха­рас­твом, ні раз­ма­хам у па­лё­це. Іх на­звы — эцюд і кар­ці­на.

У эцю­дах-ла­ка­ніч­ная вы­раз­насць жы­ва­піс­на­га воб­ра­за. Ка­лі гэ­та ва­ры­яцыі ад­на­го і та­го ж пры­род­на­га сю­жэ­та, то у кож­най з іх — но­вае асэн­са­ван­не. І ў род­ным Ма­ла­дзеч­не, і на Ві­цеб­шчы­не Аляк­сандр мае ўлю­бё­ныя мес­цы, якія здат­ны пі­саць бяс­кон­ца. Да та­кіх на­ле­жаць шмат­лі­кія ма­ла­дзе­чан­скія, да­шкаў­скія і ма­лі­наў­скія эцю­ды мясц­інаў яго дзя­цін­ства і звя­за­ныя з ба­ць­ка­мі, дзя­да­мі і прадзе­да­мі (іх бі­ягра­фіі і жыц­цё­выя лё­сы твор­ца скру­пу­лёз­на да­сле­да­ваў). Па сут­нас­ці, гэ­та ко­ле­ра­ва-пра­сто­ра­выя фор­му­лы эмо­цый, атры­ма­ных у на­зі­ран­нях, спа­лу­ча­ныя з фор­ма­мі рэ­аль­на існу­ючых кра­яві­даў. Кож­ны з эцю­даў здат­ны прэ­зен­та­ваць твор­часць Грыш­ке­ві­ча, як кроп­ля — цэ­лы акі­ян.

Ма­ты­вы яго кра­яві­даў час­та па­ўта­ра­юцца. Іх ко­ле­ра­ва-эма­цый­ная фа­бу­ла ў мно­гім за­ле­жыць ад та­го, у якім на­строі твор­ца вый­шаў на эцю­ды. Ча­сам гэ­та бо­лей знач­на, чым на­яўнасць со­нца на не­бе. Раз­ня­во­ле­ны мас­так на­ле­жыць пры­ро­дзе, а яна яму. У той жа час лю­бы на­ступ­ны сю­жэт жы­ва­пі­сец ува­саб­ляе па­вод­ле ўлас­ных за­ко­наў вы­яўлен­час­ці. У су­вя­зі з гэ­тым Аляк­сандр пры­гад­вае сло­вы Ба­ры­са За­бо­ра­ва аб тым, што ў тво­ры вы­зна­ча­ль­ныя не ко­лер, не ма­лю­нак і на­ват не кам­па­зі­цыя. Важ­нае ўсё — аб­ры­сы, якія ў ад­ным вы­пад­ку мо­гуць быць жор­сткі­мі, у дру­гім мяк­кі­мі і амаль пра­зрыс­ты­мі; фо­ны і кан­тэкст вы­яў, на­ват пра­меж­кі па­між імі, ча­сам здат­ныя ад­ыгры­ваць у эма­цый­на-воб­раз­ным ра­шэн­ні кар­ці­ны бо­ль­шае зна­чэн­не, чым сю­жэт­ная па­бу­до­ва. Сут­насць у тым, што Грыш­ке­віч ні­ко­лі не «спіс­вае» з на­ту­ры, а шу­кае у ёй сваё, бліз­кае. Склад­ні­ка­мі яго мас­тац­тва па­ўста­юць пе­рад­усім фор­ма і эмо­цыя — вы­зна­ча­ль­ні­кі жы­ва­пі­су эпо­хі сім­ва­ліз­му. Ся­род лю­бі­мых твор­цаў — Фер­ды­нанд Руш­чыц. Пра­цу­ючы над чар­го­вым па­лат­ном па­вод­ле кан­крэт­на­га кра­яві­ду, Грыш­ке­віч шу­кае яго фор­му­лу, якая і ці­ка­віць мас­та­ка ў пер­шую чар­гу. Фор­му­лы жы­ва­пі­су бу­ду­юцца з эмо­цый, якія на­коп­лі­ва­юцца, на­рош­чва­юцца амаль да свай­го аб­са­лю­ту. На­сам­рэч твор­чы пра­цэс пра­хо­дзіць па-роз­на­му. Ве­ль­мі час­та фор­му­ла ад па­чат­ку па­ўстае ў га­ла­ве, а ўжо по­тым аб­рас­тае вы­яўлен­чы­мі «цы­та­та­мі» з жы­вой пры­ро­ды. Аляк­сандр хо­ча быць зра­зу­ме­лым, та­му вя­дзе гле­да­ча да сва­іх уяў­лен­няў і пе­ра­ка­нан­няў праз на­ту­ра­ль­ныя воб­ра­зы на­ва­ко­ль­на­га све­ту.

У Ма­ла­дзеч­не са­ма­дзей­ны твор­ца Мі­ко­ла Лан­скі за­па­ліў у пад­лет­ку пра­гу мас­тац­тва. Да­лей, у мясц­овай сту­дыі ма­ля­ван­ня, Аляксандр па­зна­ёміў­ся з ле­ген­дар­ны­мі ця­пер Кас­ту­сём Ха­ра­шэ­ві­чам і Ядві­гай Ра­дзя­лоў­скай, хоць на той час, дзі­цён­кам, яшчэ не здат­ны быў асэн­са­ваць ве­ліч гэ­тых по­ста­цей. Раз­умен­не пры­йшло па­зней. Ме­на­ві­та Кас­тусь Ха­ра­шэ­віч сва­ёй вы­со­кай па­тра­ба­ва­ль­нас­цю здо­леў сфар­ма­ваць раз­умен­не, што жы­ва­піс — гэ­та су­р’ёз­на і ад­каз­на. Ра­дзя­лоў­ская ўлас­най твор­час­цю пе­ра­кон­ва­ла ў тым, што мас­тац­тва ёсць ува­саб­лен­нем вы­со­кай ку­ль­ту­ры. Юрась Ге­ра­сі­мен­ка не сто­ль­кі ву­чыў ма­ля­ваць, ко­ль­кі за­кла­даў у па­чат­коў­ца мас­та­коў­скае мыс­лен­не. У ву­чы­ліш­чы ку­ра­та­рам гру­пы быў Кім Шас­тоў­скі, глы­бо­кі і ду­шэў­ны ча­ла­век, цэ­ль­ная асо­ба. Ён на­ву­чаў асаб­лі­вас­цям плас­ты­кі жы­ва­пі­су — лі­ніі ма­люн­ка ў кар­ці­не і ко­ль­касць ко­ле­ра­вых плям ды акцэн­таў за­ўсё­ды па­він­ны зна­хо­дзіц­ца ў вы­ве­ра­ных ста­сун­ках. Аляк­сандр Грыш­ке­віч кры­ху па­ву­чыў­ся жы­ва­пі­су ў Мі­ха­іла Са­віц­ка­га. Гэ­та быў адзін з най­скла­да­ней­шых пе­ры­ядаў у жыц­ці Аляк­сан­дра, які то­ль­кі за­кон­чыў на­ву­чан­не ў Ака­дэ­міі мас­тац­тваў і імкнуў­ся пе­ра­адо­лець вуч­нёў­ства ды пе­ра­йсці на но­вы этап — тва­рыць са­ма­стой­на. Пры­да­лі­ся і шмат­лі­кія па­ра­ды на­род­на­га мас­та­ка Бе­ла­ру­сі, ад яго Грыш­ке­віч за­сво­іў: твор­цу не вар­та ча­каць на­тхнен­ня. Трэ­ба про­ста ста­на­віц­ца пе­рад ма­ль­бер­там і пра­ца­ваць. А на­тхнен­не пры­йдзе то­ль­кі да та­го, хто пад­рых­та­ва­ны да гэ­та­га.

У май­стэр­нях Са­віц­ка­га хут­ка пра­йшлі во­сем год твор­чых по­шу­каў. Спа­чат­ку бы­ло на­ву­чан­не ў ма­гіс­тра­ту­ры, по­тым пра­ца май­страм. Доў­гая па­ўся­дзён­ная ра­бо­та ў ча­ты­рох сце­нах пры­вя­ла да чар­го­ва­га твор­ча­га кры­зі­су, у жы­ва­пі­се па­ча­лі пе­ра­ва­жаць пра­гма­тызм і ста­лі губ­ляц­ца эма­цый­ныя склад­ні­кі. Вы­йсце бы­ло ад­но — пе­ра­ход да на­тур­на­га жы­ва­пі­су на пры­ро­дзе. Грыш­ке­ві­ча най­бо­лей ці­ка­віць айчын­ны кра­явід, яго су­вязь з ча­ла­ве­кам, хоць на кар­ці­нах і эцю­дах ня­ма лю­дзей. Але ўсе яго тво­ры пра­ця­тыя дум­ка­мі пра ча­ла­ве­ка,па­чуц­ця­мі і пе­ра­жы­ван­ня­мі, эмо­цы­ямі па­чу­ван­ня ся­бе ў род­най пры­ро­дзе. Та­му твор­часць Грыш­ке­ві­ча — пра лю­дзей, пра па­чуц­цё­вы свет бе­ла­ру­саў.

Аляк­сандр Грыш­ке­віч — удзе­ль­нік дзя­сят­каў мас­тац­кіх вы­стаў. Ся­род іх не­ка­ль­кі пер­са­на­ль­ных — у Мін­ску, Ві­лей­цы, Го­ме­лі, Свет­ла­гор­ску і Та­лі­не. За­пом­ні­ла­ся яму экс­па­зі­цыя бе­ла­рус­ка­га жы­ва­пі­су ў Япо­ніі (Хі­ра­сі­ма, 2008) і ўдзел у бе­ла­рус­кіх Бі­ена­ле мас­тац­тваў, дзе твор­ца быў уга­на­ра­ва­ны пры­зам гля­дац­кіх сім­па­тый. Яскра­вы­мі за­ста­лі­ся ўспа­мі­ны пра вы­ста­ву бе­ла­рус­ка­га жы­ва­пі­су «Зям­ля пад бе­лы­мі кры­ла­мі» ў Фран­цыі (Па­рыж, цэнтр П’е­ра Кар­дэ­на, 2005), на ёй Грыш­ке­віч прад­стаў­ляў сем сва­іх буй­ных па­лот­наў.

Эцю­ды мас­та­ка са­ма­дас­тат­ко­выя, яны за­клі­ка­ны хут­ка за­фік­са­ваць імгнен­ны стан пры­ро­ды, мі­ма­лёт­ную эмо­цыю і ўра­жан­не… Да кар­ці­ны ў твор­цы бо­льш па­тра­ба­ван­няў. Па сут­нас­ці кар­ці­на — гэ­та сін­тэз ду­мак і эмо­цый, фік­са­цыя глы­бо­кіх эмо­цый і ўра­жан­няў — з ка­ра­ня­мі ў веч­нас­ці...

Праз усю твор­часць Грыш­ке­ві­ча пра­хо­дзіць імкнен­не да фі­ла­соф­ска­га асэн­са­ван­ня жыц­ця ча­ла­ве­ка на зям­лі. Яго спа­да­рож­ні­кам з’яў­ля­ецца му­зы­ка, у якой ве­ль­мі шмат агу­ль­на­га з жы­ва­пі­сам. Пра­ца на пры­ро­дзе - гэ­та аб­уджа­ль­ны і за­вад­ны джаз па­чуц­цяў. Як і ў му­зы­цы, у жы­ва­пі­се ва­ла­да­раць рыт­мы і інта­на­цыі. І чым да­клад­ней інта­нуе ў сін­тэ­зе лі­ній, ко­ле­раў і рыт­маў жы­ва­пі­сец, тым бо­лей пра­нік­нё­ным па­ўстае яго мас­тац­тва. Гэ­та ўсё не­пас­рэд­на да­ты­чыць на­роб­ку Аляк­сан­дра Грыш­ке­ві­ча, які з 1990-х ка­лек­цы­януе му­зы­ку, слу­хае яе кож­ны дзень і да­зва­ляе вер­ха­во­дзіць у сва­ёй май­стэр­ні.

Ад­ной з най­важ­ней­шых падзей для Грыш­ке­ві­ча ста­ла­ся вы­ста­ва ад­ной кар­ці­ны — «Зям­ля» (Мінск, га­ле­рэя «Мас­тац­тва», 2012). У ёй ві­зу­аль­ная энер­ге­ты­ка ка­ла­ры­таў све­жаў­за­ра­най гле­бы, якая, зда­ецца, «ды­хае на по­ўныя гру­дзі — во­ль­на і спа­кой­на», уз­моц­не­ная рыт­ма­мі га­ры­зан­та­ль­ных лі­ній ба­роз­наў, спа­лу­ча­ных раз­ам у аб­са­лют­ную гар­мо­нію. Мас­так ве­ліч­на і ма­ну­мен­та­ль­на ўва­со­біў воб­раз бе­ла­рус­кай зям­лі, га­то­вай пры­няць кі­ну­тае ў яе зер­не жыц­ця.

Гле­да­чу бы­ло прад­стаў­ле­на, ма­быць, ад­но з най­га­лоў­ней­шых тва­рэн­няў жы­ва­піс­ца. На­сам­рэч ад­люс­тра­ва­ная аўта­рам тэ­ма не­вы­чар­па­ль­на­га па­тэн­цы­ялу жыц­ця не мае ні па­чат­ку, ні кан­ца. Ня­ма сум­не­ву і ў тым, што мас­так бу­дзе яе доў­жыць.

Тац­ця­на Мар­ка­вец-Га­ран­ская