Небяспечны намадызм

Персанальная вы­ста­ва Іга­ра Ці­шы­на ад­бы­ла­ся ў Мін­ску за доў­гім ча­сам бе­ла­рус­ка­га пе­ра­пын­ку — з 2010-га. Мае на­зву «Ад­ва­рот­ны рух». Дзіў­ная тэ­ма — пя­рэ­ва­рат­ні — за­яўле­на то­ль­кі лёг­кім на­мё­кам. Экс­па­зі­цыя, якая скла­да­ецца з ма­ле­нь­кіх прац на па­пе­ры з «Лі­ніі Су­ці­на», буй­на­фар­мат­на­га, по­ўна­га ко­ле­ру жы­ва­пі­су на па­лат­не і фо­та­прын­тоў, «траў­ма­ва­ных» жы­ва­піс­ны­мі на­па­да­мі, лі­та­ра­ль­на ані не рас­шыф­роў­ва­ецца. Як за­ўсё­ды, не імкну­чы­ся ні­як ні па­лег­чыць, ні спрас­ціць гле­да­чу шлях да раз­умен­ня сва­іх ра­бот, Ці­шын не дае ка­мен­та­роў і тлу­ма­чэн­няў. Са­ма тэ­ма, што з’я­ві­ла­ся на двух­сэн­соў­най і не­бяс­печ­най гле­бе — дзе­сь­ці па­між па­ган­ствам і псі­ха­ана­лі­зам, — на­во­дзіць на тры­вож­ныя аса­цы­яцыі, і гэ­тай тры­во­гай, не­вы­раз­нас­цю «пра­шы­тая» ўся вы­ста­ва.

Інтэн­цыя твор­час­ці Іга­ра Ці­шы­на су­пя­рэ­чыць та­кім за­ход­нім каш­тоў­нас­цям, як ста­ласць, ста­бі­ль­насць і «ўка­ра­нё­насць». Прын­цы­пы ка­пі­та­ліс­тыч­най дэ­мак­ра­тыі, та­кія як аўта­но­мія, са­ма­дас­тат­ко­васць і сва­бо­да, рас­тва­ра­юцца і пе­ра­ку­ль­ва­юцца ў яго мар­гі­на­ль­ным све­це з ног на га­ла­ву. Вы­пад­ко­васць, па­рыў і ска­жэн­не ў яго пра­цах пе­ра­тва­ра­юць кар­ці­ну све­ту ў пан­опты­кум з ха­рак­тэр­ным па­кут­лі­вым спа­лу­чэн­нем інтым­на­га і гра­ма­дзян­ска­га. Асаб­лі­ва вос­тра гэ­та вы­яўля­ецца, як ні дзіў­на, у ма­ле­нь­кіх гра­фіч­ных арку­шах. Гэ­тыя ра­бо­ты на па­латне да­та­ва­ны роз­ны­мі га­да­мі. Ка­лі б яны скла­да­лі­ся ў не­йкае апа­вя­дан­не, тое бы­ла б не хро­ні­ка, не рэ­пар­таж, а дзён­нік. Тут інтым­насць і іра­ніч­насць, за­ўсё­ды пры­сут­ныя ў пра­цах Ці­шы­на, вы­йшлі на пер­шы план. Лі­та­ры і над­пі­сы пе­ра­мя­ша­лі­ся з аго­ле­ны­мі ці апра­ну­ты­мі це­ла­мі і фраг­мен­та­мі архі­тэк­ту­ры. Усё гэ­та за­кры­ва­ецца ві­зу­аль­ным шу­мам: па­ло­са­мі, уда­ра­мі пэн­дзля, пад­цё­ка­мі, дра­пі­на­мі, — і скла­дае вязь, якую не­маг­чы­ма счыт­ваць. Але пры гэ­тым са­ма вязь, тры­вож­ная і цу­доў­ная, па­кі­дае ў гле­да­ча ад­чу­ван­не ву­ае­рыз­му — ні­бы ты ба­чыш што­сь­ці за­ба­ро­не­нае, уто­енае ад іншых.

Хоць на мно­гіх но­вых ра­бо­тах з’яў­ля­юцца антра­па­мор­фныя по­ста­ці з са­ба­чы­мі ці ваў­чы­ны­мі га­ло­ва­мі, за­ста­ецца не­зра­зу­ме­лым — блаз­ны гэ­та ці пя­рэ­ва­рат­ні, бо ў мас­тац­тве Іга­ра Ці­шы­на за­ўсё­ды шмат фар­су, міс­ты­фі­ка­цыі. Ве­ль­мі час­та тва­ры за­кры­тая шрыф­там, арна­мен­там або чым­сь­ці на­кшталт мас­кі. Мо­жа быць, і тут гэ­та про­ста мас­кі? Апра­нуць ро­гі, про­ста скрын­ку на га­ла­ву — гу­ль­ня, але ад­на­ча­со­ва і зман, і аб­рад, пе­ра­тва­рэн­не, зва­рот у што­сь­ці іншае, «ад­ва­рот­ны рух». Сап­раў­днае (ці ўяў­нае) пе­ра­ўва­саб­лен­не ча­ла­ве­ка ў зве­ра спа­ра­джае ў мя­не дзве су­пя­рэч­лі­выя лі­та­ра­тур­ныя аса­цы­яцыі: «Са­ба­чае сэр­ца» Мі­ха­іла Бул­га­ка­ва і ра­ман Ле­апо­ль­да фон За­хер-Ма­зо­ха «Воўк і ваў­чы­ца». У апош­нім ге­ра­іня па­тра­буе ад свай­го пры­хі­ль­ні­ка, каб той даў за­шыць ся­бе ў ваў­чы­ную шку­ру, каб блу­каў і выў, як воўк, і, на­рэш­це, спаз­наў сап­раў­днае га­нен­не. Гэ­та ўжо ры­ту­аль­нае па­ля­ван­не, дзе ахвя­ра і па­ляў­ні­чы ста­но­вяц­ца саў­дзе­ль­ні­ка­мі і па­між імі ўста­лёў­ва­ецца цес­ная су­вязь. Вод­га­лас та­ко­га па­ля­ван­ня ясна ад­чу­ва­ецца ва ўсёй вы­ста­ве, пры­чым га­нен­не ад­бы­ва­ецца ўнутры ге­ро­яў, а для гле­да­чоў за­ста­ецца не­вы­раз­ным, мер­ка­ва­ным.

Пра­сто­ры ў но­вых тво­рах Іга­ра Ці­шы­на не­ста­бі­ль­ныя: яны ўтры­моў­ва­юць зру­шэн­ні, зло­мы, па­ры­вы. Яго пра­цы не ста­тыч­ныя. У іх за­ўсё­ды пры­сут­ні­чае эле­мент ру­ху, спан­тан­на­га, хут­ка­га, не­вы­тлу­ма­ча­ль­на­га. Як і ў се­рыі «Кры­зіс у раі», на вы­ста­ве ёсць но­выя тво­ры, зроб­ле­ныя з да­па­мо­гай кам­бі­на­цыі роз­ных мед­ыя — жы­ва­пі­су і фа­таг­ра­фіі. Яны вы­клі­ка­юць «сін­дром Алі­сы». Плы­ву­чы маш­таб, у спа­лу­чэн­ні з мнос­твам ці то да­ку­мен­та­ль­ных, ці то ка­ры­ка­тур­ных дэ­та­ляў, збі­вае з ла­ду. Па­між да­ку­мен­там і ка­ры­ка­ту­рай з’яў­ля­ецца агрэ­сіў­ная псеў­да­ка­міч­ная сі­ла, яна ад­ушаў­ляе ўсё. Спо­саб пра­цы Іга­ра Ці­шы­на з фа­таг­ра­фі­яй як з да­ку­мен­там — яго «фір­мо­вае» агрэ­сіў­нае ўмя­шан­не. Гэ­ты не­цяр­плі­вы, ра­шу­чы і ве­ра­лом­ны «дру­гі пласт» фар­бы на па­вер­хні фа­таг­ра­фіі не­ча­ка­най вы­явай рэ­алі­зуе на­ша 3D-жа­дан­не, якое мы пры­вык­лі звяз­ваць з ві­дэа, а не з жы­ва­пі­сам. Пе­ра­адо­ль­ва­ючы інер­тнасць ста­тыч­най па­вер­хні, ма­лю­нак быц­цам ру­ха­ецца на­пе­рад, на гле­да­ча, ска­жа­ецца, змеш­ва­ецца і ў вы­ні­ку па­гроз­лі­ва па­ві­сае ў пра­сто­ры.

Ігар Ці­шын — асаб­лі­вы для Мін­ска мас­так. Не ўдзе­ль­ні­ча­ючы ў дыс­ку­сі­ях, ба­та­лі­ях, не тэ­арэ­ты­зу­ючы на­огул, ён ужо бо­льш за двац­цаць га­доў на­стой­лі­ва па­збаў­ляе бе­ла­рус­ка­га гле­да­ча ілю­зій і пры­шчап­ляе густ да ад­мыс­ло­ва­га ку­ль­тур­на­га і эстэ­тыч­на­га ка­чэў­ніц­тва. На­сам­рэч сён­ня ста­тус су­час­най бе­ла­рус­кай ку­ль­ту­ры мож­на па­зна­чыць сло­вам «ка­ча­вая». Гэ­та дзіў­нае ка­чэў­ніц­тва са­ма­зван­ца «ўся­рэ­дзі­не вя­лі­кай ку­ль­ту­ры», бес­пры­ту­ль­ні­ка і па­ў­мар­гі­на­ла, які, тым не менш, ні­як не мо­жа ад­арвац­ца ад фан­том­ных ка­ра­нёў, зве­даць сва­бо­ду і аўта­но­мію.

Тац­ця­на КАНДРАЦЕНКА