Хлеб для дра­пеж­най птуш­кі

Сцэ­на за­сла­ная па­хкім се­нам. Уды­ха­еш — і між­во­лі за­плюш­чва­еш во­чы, пе­рад унут­ра­ным зро­кам плы­ве ка­ра­год зга­дак, сім­ва­лаў, аса­цы­яцый: вёс­ка як не­шта ка­ра­нё­ва род­нае, сап­раў­днае; бяз­меж­ны пра­стор; стра­ль­цоў­скае «се­на на асфа­ль­це» як не­маг­чы­масць пры­мі­рыць у сва­ёй ду­шы дзве ад­роз­ныя сты­хіі, а так­са­ма ўжо ба­дай пра­фе­сій­нае вы­зна­чэн­не на­шых пі­сь­мен­ні­каў-шас­ці­дзя­сят­ні­каў, фі­ла­ла­гіч­на­га па­ка­лен­ня, да яко­га на­ле­жыць і Ка­рат­ке­віч. Яго­ны ра­ман (па­вод­ле пер­шай аўтар­скай за­ду­мы — кі­нас­цэ­нар) «Хрыс­тос пры­зям­ліў­ся ў Га­род­ні» і стаў­ся пад­мур­кам сцэ­ніч­на­га тво­ра.

Шас­ці­дзя­ся­тыя га­ды мі­ну­ла­га ста­год­дзя тут ані не вы­пад­ко­выя: у пра­вым ку­це сцэ­ны — учэ­піс­та-за­па­мі­на­ль­ны са­вец­кі інтэр’ер — ка­туш­ка­вы маг­ні­та­фон-во­лат «Ісык-Куль», ста­рая гі­та­ра, бляк­лы тар­шэр. Не­ўза­ба­ве да іх да­лу­чыц­ца но­ша­ны-пе­ра­но­ша­ны акар­дэ­он (не ў апош­нюю чар­гу для та­го, каб артыс­там бы­ло аб што спа­ты­кац­ца, а не то­ль­кі па­сліз­гвац­ца на дух­мя­ным се­не). Па­сля пер­шай дзеі я зла­ма­ла­ся, па­бег­ла на­бы­ваць пра­грам­ку — і яна кры­ху су­па­ко­іла: рэ­жы­сё­ра­ва за­ду­ма на тым і па­ля­гае, каб увя­заць у сцэ­ніч­ны рас­по­вед фак­тыч­ны час ства­рэн­ня «Хрыс­та» з... та­га­час­ны­мі му­зыч­ны­мі падзе­ямі Аме­ры­кі і Англіі. На вя­ліз­ным экра­не — ві­дэ­ашэ­раг з па­лі­цэй­скі­мі парт­рэ­та­мі Мо­ры­са­на, Ка­бэй­на, Боў­і, Ві­шэ­са... ды іншы­мі ці­ка­вос­тка­мі.

Між­во­лі вя­лі­кую ўва­гу прыцягвае воп­рат­ка пер­са­на­жаў. Но­сь­бі­ты ідэі во­лі, бун­ту су­праць не­спра­вяд­лі­вас­ці і ма­ны, зма­ган­ня за жыц­цё і шчас­це апра­ну­тыя ў ску­ра­ныя кур­ткі-«ка­су­хі», аздоб­ле­ныя рок-атры­бу­та­мі ды, на са­лод­кае, доў­га­ва­ло­сы­мі па­ры­ка­мі. Іхнія анта­га­ніс­ты, ка­лі з’яўля­юцца без ля­лек, аб­ыхо­дзяц­ца ад­но па­ры­ка­мі а-ля Анджэ­ла Дэ­віс. Тры дзяў­чы­ны, што пе­ры­ядыч­на вы­хо­дзяць па­спя­ваць (да якас­ці вы­ка­нан­ня, да­рэ­чы, вя­ліз­ныя пы­тан­ні) і па­тан­чыць, убра­ныя, зда­ецца, так, каб ад­ным ма­хам па­ка­заць зрэз не­фар­ма­ль­ных суб­ку­ль­тур: хі­пі, інтэ­лі­ген­тка-шас­ці­дзя­сят­ні­ца і, не­ма­ве­да­ма ча­му, бо ў за­да­дзе­ны ча­са­вы пласт не ўпіс­ва­ецца, ра­ка­бі­лі. Агу­ль­ная кар­ці­на вяш­чуе — ча­кай «ла­пі­ка­вай коў­дры». Бу­дуць трап­ныя мо­ман­ты ды яскра­выя ме­та­фа­ры, але й рых­туй­ся да аб­ры­ваў і не­да­ка­за­нас­ці (не блы­таць з «ад­кры­тым фі­на­лам»).

На па­чат­ку спек­так­ля — тры па­ка­лен­ні, па воб­ра­зах — дзед, баць­­ка і сын тлу­ма­чаць, што за­раз яны бу­дуць свед­чыць. Ста­лыя га­во­раць, згад­ва­юць, рых­ту­юць, ма­ла­дзён (у рок-аму­ні­цыі) уклю­чае ба­бін­ны маг­ні­та­фон на за­піс ды па­праў­ляе (хут­чэй — ту­зае) рэ­пра­дук­цыю «Тай­най вя­чэ­ры» на пад­рам­ні­ку, на­пя­ва­ючы пры гэ­тым «Bird of Prey» («Дра­пеж­ная птуш­ка»), кам­па­зі­цыю-верш Джы­ма Мо­ры­са­на з па­смя­рот­най плыт­кі «An American Prayer» («Аме­ры­кан­ская ма­літ­ва»), якую рэ­шта «The Doors» вы­пус­ці­ла ў 1978-м, праз сем год па­сля Джы­ма­ва­га сы­хо­ду. Так, і ама­та­рам спа­да­ра Хол­мса бу­дзе над чым па­ла­маць га­ла­ву ця­гам сцэ­ніч­на­га дзея­ння.

Усе ў ча­кан­ні му­жыц­ка­га Хрыс­та, на­пра­ро­ча­на­га і ста­ра­жыт­ны­мі су­во­ямі, і пры­род­ны­мі ана­ма­лі­ямі. Вось ён ужо бліз­ка. Шчы­ль­ны рад тых, хто ўяў­ляе з ся­бе бун­тоў­ную, ачыш­ча­ль­ную сі­лу, ме­на­ві­та ва­ль­на­дум­цы гар­ла­юць: «Хле­ба! Хле­ба!», хоць у Ка­рат­ке­ві­ча ўжо на па­чат­ку ра­ма­на — вы­раз­ней не пры­ду­ма­еш: «Га­лоў­ным быў не хлеб. Га­лоў­най бы­ла сва­бо­да». Як гэ­та на­зваць? Дзе­ля ча­го та­кі кан­траст? Маў­ляў, нат ка­лі мы дэк­ла­ру­ем най­вы­шэй­шай каш­тоў­нас­цю во­лю, нат ка­лі га­то­выя склас­ці за яе га­ла­ву — усё ад­но тры­ма­емся і пра­гнем ма­тэ­ры­яль­на­га да­бра­бы­ту?..

Як вы­свет­лі­ла­ся з ця­гам ча­су, рэ­жы­сё­ра­ва жа­дан­не падзя­ліць ча­ла­ве­чае і Бо­га­ва вы­маг­ла двух артыс­таў, якія гра­лі Юра­ся Брат­чы­ка. Брат­чык-Хрыс­тос гу­та­рыў з суд­дзя­мі, ка­заў па­лы­мя­ныя пра­мо­вы-ма­на­ло­гі (Ка­рат­ке­віч — вя­до­мы май­стра сло­ва), чы­таў Біб­лію (се­дзя­чы, да­руй­це, на ку­кіш­ках) ды ві­сеў на ві­дэ­акры­жы (а вось гэ­та пе­ра­мо­га: вал­туз­ня ва­кол збор­на­га экра­на ўрэш­цэ пе­ра­тва­ры­ла­ся ў эфек­тную свет­ла­вую кар­ці­ну). Брат­чык-Брат­чык піў, гу­ляў ды су­ма­ваў па стра­ча­ным ка­хан­ні. Су­це­шыць яго спра­ба­ва­ла дзяў­чы­на-ра­ка­бі­лі, якая ра­бі­ла вы­гляд, што яна да та­го ж — Ма­ры­на Кры­віц (Маг­да­лі­на) на пры­ёме ў экзар­цыс­та. Атры­ма­ла­ся ці не — няваж­на, бо на за­да­дзе­ны рух па­ста­ноў­кі па­ўплы­ваць, зда­ецца, не маг­ло ні­чо­га.

Лі­та­ра­тур­ная Анея раз­умее, што ка­хае ме­на­ві­та Гэ­та­га Ча­ла­ве­ка, і не істот­на, як яго на­зы­ва­юць астат­нія — Хрыс­тос ці Юрась. Яны ўрэш­це вы­блыт­ва­юцца з па­лі­тыч­ных гу­ль­няў і па­чы­на­юць жыць уда­ле­чы­ні ад інтрыг і ча­ла­ве­ча­га ві­ру. Сцэ­ніч­ная Анея, апроч не­вы­раз­най дык­цыі і стра­ху пе­рад гля­дзе­ль­няй, вы­каз­вае ма­ла што, хоць пад­час апош­ня­га з’яўлен­ня і ка­ча­ецца па пад­ло­зе, за­мі­на­ючы рэ­шце за­ня­тых акцё­раў пра­віць баль на­ступ­на­га ўжо эпі­зо­ду, і зні­кае ў аб­ры­віс­тай не­ва­ра­ці. Шчы­ра — я па ёй не су­ма­ва­ла. Але пад­ума­ла: усё ж дзіў­на, што ка­хан­не — ру­ха­вік, ма­гу­та і вы­ра­та­ван­не ў Ка­рат­ке­ві­ча — у Ля­ляў­ска­га ро­біц­ца про­ста чар­го­вым апа­вя­да­ль­ным вуз­лом, пра­хад­ной лі­ні­яй, якую аб­арві зня­нац­ку — ні­чо­га й не зме­ніц­ца, пры­нам­сі ў ка­ля­іне па­ста­ноў­кі. А што ж та­ды істот­нае? Што тры­мае ча­ла­ве­ка, над­ае яму сі­лы і пад­трым­лі­вае ў пад­ступ­най жыц­цё­вай мі­тус­ні, жы­віць год­насць? Хі­ба не лю­боў, не ка­хан­не?

По­смак — як ад атрак­цы­ёну кан­трас­таў. На­ват ары­гі­на­ль­ная му­зы­ка не вы­ра­та­ва­ла, бо і да дзея­ння не за­ўсё­ды па­са­ва­ла. Ба­дай ама­та­рам «The Doors» бу­дзе пра­сцей — сты­мул пе­ра­слу­хаць улю­бё­ны гурт ды паджы­віц­ца ўлас­ны­мі гіс­то­ры­ямі. Дра­пеж­ная птуш­ка, ты лё­та­еш вы­со­ка ў лет­нім не­бе, і ка­лі я му­шу па­мер­ці, за­бя­ры мя­не ў свой па­лёт.

Лі­да НАЛІЎКА