Візіт старой маскі

№ 10 (403) 01.10.2016 - 31.10.2016 г

Праграма «BELARUS OPEN» VI Міжнароднага тэатральнага форуму «Тэарт»

У межах аднаго фэсту і літаральна аднаго тыдня былі сыграныя два спектаклі, дзе поўныя прыкметаў часу і, так бы мовіць, вельмі пэўныя, да звыкласці вызначаныя п’есы мінулага стагоддзя ператварыліся ў пазачасавыя прыпавесці разваг пра чалавечую прыроду.

Пра тое, як людзі хаваюцца за маскамі, карыстаюцца імі і пазбаўляюцца ад іх — ці ўжо ад іх няма як пазбавіцца. Такім чынам беларускія тэатры лялек не ўпершыню (згадаем дзвюх нядаўніх «Чаек») міжсобку перамаўляюцца пра важныя рэчы... як бы па-над галовамі астатніх. Але ўсе чуюць, усім цікава, і часам выпадае магчымасць параўнаць пункты гледжання.

У спектаклі «На дне» (Магілёўскі тэатр лялек, рэжысёр — Ігар Казакоў) артысты носяць на сабе лялек-персанажаў нібы сіямскіх блізнятаў ці, хутчэй, злаякасную пухліну. Ад лялькі імкнуцца пазбавіцца, паўстаць і перад гледачом, і адно перад адным без яе заганаў і недахопаў. У жыхароў Гюлена з «Візіту старой дамы» (Гродненскі тэатр лялек, рэжысёр — Аляксей Ляляўскі) гэтага дабра таксама хапае, але з лялькамі, дакладней — з маскамі ў іх зусім іншыя дачыненні. Маскі патрэбныя для абароны і дыстанцыянавання ад навакольнага свету: чым большай абароны вымагае чалавек, тым часцей карыстаецца маскай. Таму адзіная «сапраўдная» лялька, якая з галавы да ног хавае артыста, неабходная Клары. У выкананні Ларысы Мікуліч яна заўсёды непранікальная. Адкінуўшы на час лялькавае «цела», артыстка загортваецца ў покрыва, ізноў хаваючы «сябе» ад гледачоў, — але з кожным выхадам цалкам падпарадкуе сабе сцэну. Яе ўсепранікальны, рэзанансны голас гучыць з нетутэйшай сілай, ад якой нават гледачу ніякавата, не тое што артысту-партнёру, калі яму загадвае рэжысёр альбо драматург. Але ні пад маскай, ні з грымотным голасам Ларыса Мікуліч не ператварае Клару ў знак ці пераўвасабленне, пра што вельмі просіць Фрыдрых Дзюрэнмат, — яна застаецца чалавекам, нават калі выраз ягонага твару трэба выглядаць за лялькай.

Атрымліваецца гэткі антыантычны тэатр, дзе глядач намагаецца разгледзець сапраўднага акцёра за маскай і чакае, калі ж абставіны прымусяць яго гэтую маску зняць. Твор гродзенцаў пераконвае: няма на што пад ёй глядзець. Пакуль ні «быць кімсьці», ні «абараняцца ад кагосьці» без патрэбы — гараджане адрозныя хіба сваімі каляровымі шапкамі. Індывідуальнымі, прыкметнымі іх робіць маска.

Штучная цацачнасць горада Гюлена падкрэслена наўмысна. І сам спектакль, да стракатасці рознакаляровы і спачатку вясёлы, выглядае карыкатурнай маскай: яна хавае існае аблічча дзеяння. П’еса Фрыдрыха Дзюрэнмата камедыйная толькі ў тым сэнсе, што над зместам мяркуецца смяяцца, а не плакаць. Драматург педантычна ставіцца да таго, як яе можна ўвасобіць, як павінны выглядаць усе складнікі, прапануе рэжысёру і трупе пэўныя прылады, каб нешта «прыўзняць» ці «прыспусціць».

Аляксей Ляляўскі адмаўляецца ад большасці прапаноў такога кшталту. У тэатры лялек свой умоўны лад, свае законы адцягнення. Сцэну напаўняюць несапраўдныя людзі і несапраўдныя рэчы: гэта ўсё гульня, знарок і для смеху, усё такое каляровае, нават труна падобная да скрынкі з падарункам (а яе змесціва і будзе падарункам, які мільярдэрка рыхтуе гораду). Так, усміхаючыся, мы хутчэй за ўсё прапусцім першую згадку пра публічны дом, не адразу заўважым, што кардонная вінтоўка і кардонная фотакамера «страляюць» з аднолькавым гукам, а за буфанадным з’яўленнем пары сляпых не адзначым, што іх жыццё агіднае і страшнае.

Спагадзя, праз пэўны час, калі дойдзе да сур’ёзнага і жорсткага, гледачам не дадуць апамятацца — з грукатам зачыняцца дзверы, згасне святло, і ў цемры скажуць, што пабочных асобаў у зале не засталося. Дзюрэнмат рабіў гледачоў сведкамі злачынства. Ляляўскі ператварае іх у саўдзельнікаў.

Аляксей ЗАМСКІ

Падзяліцца

Ві­зіт ста­рой мас­кі

Візіт старой маскі