Па па­вер­хні па­лат­на

На ад­ной сцэ­не, ча­сам у ад­ной кам­па­зі­цыі, ка­міч­нае з тра­гіч­ным? Як тэ­атра­ль­ны двай­нік Мі­ка­лая Алей­ні­ка­ва яна здо­ль­ная на­но­ва ад­крыць яго для су­час­най аўды­то­рыі. На­ват мя­жу па­між па­эзі­яй для дзя­цей і да­рос­лых (творца на яе амаль не зва­жаў) Свят­ла­на пе­ра­адо­ль­вае лёг­ка. Зда­ецца, ду­хоў­нае сва­яцтва з па­этам яна ад­чу­ва­ла да­ўно — ужо ко­ль­кі га­доў у рэ­пер­ту­ары «Се­реб­ря­ной сва­дь­бы» гу­чыць «Ка­рась», са­мы па­пу­ляр­ны пры­жыц­цё­вы верш Алей­ні­ка­ва. Пра­цяг му­сіў быць не­паз­беж­ным.

Му­зыч­ны спек­такль «З жыц­ця жа­мя­ры» якраз і вы­гля­дае та­кім пра­ця­гам, вы­йсцем «Се­реб­ря­ной сва­дь­бы» на тэ­атра­ль­ную сцэ­ну. Па­ста­ноў­ку, рых­тык як кан­цэрт, скла­да­юць асоб­ныя ну­ма­ры, на­ват гля­дзе­ль­ня апла­дзі­руе па­сля кож­на­га. Тут ёсць усё, што ўраж­вае нас на вы­сту­пах гур­та, — за­днік з ві­дэ­агра­фі­ямі, пе­ра­ўва­саб­лен­ні са­ліс­ткі, гу­ль­ня са свят­лом, на­ват зна­ёмая дзяў­чы­на-скры­пач­ка. 

І ка­лі му­зы­кі пе­ра­но­сі­лі аўды­то­рыю ў ка­ба­рэ па­за­мі­ну­ла­га ста­год­дзя, сцэ­наг­ра­фія спек­так­ля пе­ра­ра­джае эстэ­тыч­нае ася­род­дзе, у якім існа­ваў «па­эт, бліз­кі да аб­эры­утаў»: на сцэ­не ўзні­кае не­йкае пад­абен­ства тэ­атра фу­ту­рыс­таў (ён мог бы быць та­кім, ка­лі б яны ме­лі на­шы тэх­ніч­ныя маг­чы­мас­ці) і аста­лёў­ва­ецца эстэ­ты­ка «жор­стка­га ра­ман­са», з якім Алей­ні­каў гу­ляў у кож­ным дру­гім вер­шы.

...Але пе­ра­ра­джэн­ня, тэ­атра­ль­на­га пе­ра­ўтва­рэн­ня вер­шаў у спек­так­лі-кан­цэр­це не ад­бы­ва­ецца. Скла­дан­не двух су­гуч­ных га­ла­соў па­эта і вы­ка­наў­цы (яны ідэ­аль­на па­су­юць адзін да ад­на­го) рап­там не дае но­ва­га гу­чан­ня. Атрым­лі­ва­ецца хі­ба гуч­ней і гру­бей. Алей­ні­каў чы­таў свае вер­шы ве­ль­мі су­р’ёз­на і ад­цяг­не­на, флег­ма­тыч­най ма­не­рай уз­мац­ня­ючы раз­рыў па­між тым, пра што га­во­рыц­ца, і тым, як га­во­рыц­ца. Гэ­та, вя­до­ма, не адзі­ны спо­саб прад­ста­віць яго­ны не­паў­тор­ны сар­кас­тыч­ны стыль, бо не­ль­га сцвяр­джаць, што вер­шы Алей­ні­ка­ва гер­ме­тыч­ныя і ні­ко­лі не існа­ва­лі ў ад­ры­ве ад па­эта­вай асо­бы. Ад­нак «кар­на­ва­ль­ным» шля­хам ува­саб­лен­ня, аб­ра­ным у па­ста­ноў­цы, не вы­па­дае па­яднаць тво­ры з іх сцэ­ніч­ным ува­саб­лен­нем. Трук існуе асоб­на, тэкст — асоб­на.

У вы­ні­ку з ча­тыр­нац­ца­ці ну­ма­роў, якія скла­лі спек­такль, най­бо­льш уда­лы­мі ста­но­вяц­ца тыя, дзе «трук» мі­ні­ма­лі­за­ва­ны, не ўры­ва­ецца ў рад­кі і слу­жыць ім то­ль­кі як апра­ва. «Му­ха» раз­дзі­ра­ецца па­між са­ма­дас­тат­ко­вым тэк­стам і вы­дат­най, але так­са­ма са­ма­дас­тат­ко­вай інсцэ­ні­роў­кай, «Чар­льз Да­рвін» ста­но­віц­ца аглу­ша­ль­ным і не­пе­ра­бор­лі­вым. Не­ка­то­рыя вер­шы ска­ра­ча­юцца так, што зні­кае ўнут­ра­ная гар­мо­нія час­так, за­ста­юцца то­ль­кі «sound and fury». За­тое «Над­кла­са­вае па­слан­не» («і блы­ха, ма­дам Пят­ро­ва»), да яко­га да­да­ецца то­ль­кі воб­раз рэ­ста­ран­най спя­вач­кі, лепш за ўсё па­суе да та­го, каб інтэр­на­лі­за­ваць (за­сво­іць) вер­шы Мі­ка­лая Алей­ні­ка­ва ў на­шым ку­ль­тур­ным на­быт­ку.

«Пту­шач­ку без­раз­важ­ную», верш 1937 го­да, артыс­тка чы­тае, па­во­ль­на іду­чы з за­вя­за­ны­мі ва­чы­ма, як пры­га­во­ра­ныя да стра­ты, і ро­біц­ца ві­да­воч­ным: спек­такль ні­туе не за­яўле­ная тэ­ма, але асо­ба аўта­ра! Праз рэ­жы­су­ру Свят­ла­на Бень і Дзміт­рый Ба­гас­лаў­скі імкнуц­ца па­зба­віць тво­ры па­вяр­хоў­на­га па­фа­су (а што гэ­та не­бяс­пе­ка рэ­аль­ная, здо­ль­ная пе­ра­ка­наць ба­ль­шы­ня тэк­стаў, пры­све­ча­ных па­эту) і, зда­ецца, кам­па­ну­юць вер­шы так, каб той не пра­ско­чыў праз вы­пад­ко­вае кам­па­зі­цый­нае су­сед­ства. Але па цэн­тра­ль­най лі­ніі — жыц­ці па­эта — мы асу­джа­на віх­ля­ем, па­куль у фі­на­ле не вер­нем­ся да па­чат­ку... Апош­нім гу­чыць «Ко­нік», пер­шы вя­до­мы твор Алей­ні­ка­ва. Па­сля яго ўсе па­пя­рэд­нія як бы за­кры­ва­юцца для эма­цый­ных успа­мі­наў і гля­дач пры­па­даб­ня­ецца той са­май жа­мя­ры, якая, по­ўза­ючы па па­вер­хні па­лат­на, не мо­жа ўба­чыць кар­ці­ны цал­кам і ўспры­няць яе пры­га­жосць.

Аляк­сей ЗАМСКІ