Вольга Дашук

— Ге­рой май­го фі­ль­ма «Май­стар» (2010) Андрэй Мар­ты­нюк, які вы­раб­ляе экс­клю­зіў­ныя драў­ля­ныя га­дзін­ні­кі і му­зыч­ныя інстру­мен­ты, ка­заў пад­час зды­мак: у кож­на­га ча­ла­ве­ка над­ыхо­дзіць уз­рост, ка­лі ён па­ві­нен рэ­алі­за­ваць сваю дзі­ця­чую ма­ру... Да­рэ­чы, гэ­та па­ра­да та­му, хто пе­ра­жы­вае ўнут­ра­ную стаг­на­цыю. Та­кі спо­саб са­ма­ра­та­ван­ня.

На­рэш­це зра­зу­ме­ла, ча­му ірлан­дскія ско­кі зра­бі­лі­ся тэ­май ва­шай кар­ці­ны...

— У дзя­цін­стве за­йма­ла­ся кла­січ­ным тан­цам. Мя­не на­ват пры­вя­лі паступаць у ба­лет­нае ву­чы­ліш­ча, але там ска­за­лі — по­зна. Пра­йшоў час, і ўжо раз­ам з ма­лод­шым сы­нам па­ча­лі браць уро­кі ба­ль­на­га, а по­тым ірлан­дска­га тан­цаў. І ад­чу­ла, што не згу­бі­ла­ся вы­праў­ка.

...І ўнут­ра­нае ад­чу­ван­не ма­гіі тан­ца. Яе вы на­ўпрост тран­слю­еце гле­да­чу праз фі­льм-мі­ні­яцю­ру «Ста­ра­даў­нія тан­цы» (2013) — ад ня­ўпэў­не­ных ру­хаў дзя­цей да бо­льш усвя­дом­ле­най ха­рэ­агра­фіч­най лек­сі­кі пад­лет­каў і да­лей да ка­ра­го­ду да­рос­лых.

— Гэ­та але­го­рыя жыц­цё­ва­га кру­газ­ва­ро­ту.

Так дзі­ця­чыя ма­ры зні­тоў­ва­юцца з твор­час­цю...

— Бы­ла яшчэ ад­на ма­ра — стаць кі­роў­цам «Кі­раў­ца», ма­гут­на­га трак­та­ра. Ад­ной­чы нас, дзя­цей, якія ад­па­чы­ва­лі ў ба­буль, кі­роў­ца саб­раў у ка­бі­ну і па-хвац­ку пра­ка­ціў. Па лу­жы­нах, схі­лах... І пад ля­мант мясц­овых гас­па­дынь, бо за­пэц­каў ім бра­мы. Тая ма­шы­на про­ста за­ча­ра­ва­ла мя­не.

Не пры­гад­ваю пра­ця­гу ў ва­шых фі­ль­мах!

— Ця­пер у сям’і ма­ем джып. Ста­ры, про­ста ў ава­рый­ным ста­не. Ка­лі ім кі­рую, ад­чу­ваю ся­бе ме­на­ві­та як на «Кі­раў­цы» (смя­ецца).

Вы спрак­ты­ка­ва­ная ў роз­ных сфе­рах — на­ву­ко­вай, пед­ага­гіч­най, фі­льм­мэй­кер­скай. Але пе­рад­усім ма­еце ба­га­ты дос­вед у кі­на­да­ку­мен­та­ліс­ты­цы. Вы ад­кры­тая све­ту, бра­лі ўдзел у са­мых прэс­тыж­ных еўра­пей­скіх кі­на­фэс­тах (у Амстэр­да­ме, Лей­пцы­гу, Кра­ка­ве), ве­да­еце ме­ха­нізм су­час­най кі­на­індус­трыі. За­йма­лі­ся піт­чын­гам...

— Так. Не ад­ной­чы спа­бор­ні­ча­ла на піт­чынг-фо­ру­мах (пуб­ліч­ная прэ­зен­та­цыя кан­цэп­цыі кі­нап­ра­екта. — Н.А.). На­ват на IDFA, на Між­на­род­ным фес­ты­ва­лі да­ку­мен­та­ль­на­га кі­но ў Амстэр­да­ме.

«Ка­ны» для да­ку­мен­та­ліс­таў!

— І гэ­та ве­ль­мі ня­прос­та. Для бе­ла­ру­саў — асаб­лі­ва. Бо да ўлас­на твор­чых кам­па­нен­таў трэ­ба да­даць да­ку­мент, што твой пра­ект хто­сь­ці па­га­дзіў­ся фі­нан­са­ваць на 25%. Звы­чай­на, гэ­та га­ран­туе род­ная кра­іна...

Якое вы­йсце?

— Кап­ра­дук­цыя, а праз яе — еўра­пей­скі экран. На­прык­лад, існуе пра­гра­ма Eurimages (Еўра­пей­скі фонд пад­трым­кі кі­но), пра­гра­ма «Крэ­атыў­ная Еўро­па».

Але Бе­ла­русь па­куль не пад­пі­са­ла ад­па­вед­нае па­гад­нен­не, і на­шы рэ­жы­сё­ры вы­му­ша­ны сіл­ка­вац­ца то­ль­кі з ад­ной кры­ні­цы — дзяр­жаў­на­га бю­джэ­ту.

— Та­му не трэ­ба імкнуц­ца зды­маць фі­ль­мы га­лі­вуд­ска­га кштал­ту. Лепш за­ся­ро­дзіц­ца на ўлас­най тра­ды­цыі — да­ку­мен­та­ліс­ты­цы і ані­ма­цыі, якія не вы­ма­га­юць вя­ліз­ных гро­шай, але да­юць «трам­плін» для раз­віц­ця ігра­во­га кі­но.

Ва­ша імя вя­до­ма за меж­амі на­шай кра­іны. Ці мо­жа май­стар та­ко­га ста­ту­су вы­хо­дзіць да су­се­дзяў: рэ­жы­сё­раў Літ­вы, Поль­шчы, Лат­віі, Укра­іны? У нас шмат агу­ль­ных пра­блем — і ў мі­ну­лым, і ў су­час­нас­ці. На со­цы­яку­ль­тур­ных скры­жа­ван­нях ляг­чэй на­ма­цаць «не­ла­ка­ль­ную» тэ­му.

— Але гэ­та не бу­дзе бе­ла­рус­кі фі­льм.

Як экран­ны прад­укт — ві­да­воч­на. Ад­нак у ціт­рах з’явіц­ца імя бе­ла­рус­ка­га рэ­жы­сё­ра...

— Мой за­меж­ны дос­вед да­па­мог за­сво­іць жор­сткае пра­ві­ла: ка­лі ты рэ­жы­сёр і на­ват з вы­со­кай пра­фе­сій­най рэ­пу­та­цы­яй, гэ­та зу­сім не га­ран­туе па­ста­яннай пра­цы, якая та­бе пад­аба­ецца.

Тым не менш па­ві­нен быць ша­нец — тое, што на­зы­ва­ецца «вок­ны маг­чы­мас­цяў». Па­ўсюль, на­ват у Рас­іі, ство­ра­ны спе­цы­яль­ныя Фон­ды (Інсты­ту­ты) кі­но, праз якія дзяр­жа­ва пад­трым­лі­вае вы­твор­часць фі­ль­маў.

— І хто пра­па­нуе кан­ку­рэн­таз­до­ль­ны пра­ект, мо­жа вы­йграць. Акра­мя та­го, існуе тэ­ле­ба­чан­не, якое не то­ль­кі фі­нан­суе стуж­ку, але і га­ран­туе яе па­каз на ўлас­ным ка­на­ле. Га­вор­ка не пра спе­цы­фіч­ны тэ­ле­пра­дукт, на­блі­жа­ны да жур­на­ліс­ты­кі, а ме­на­ві­та пра тра­ды­цый­ны да­ку­мен­та­ль­ны фі­льм...

...Як экран­ны твор са сва­ёй дра­ма­тур­гі­яй, сты­ля­вы­мі пры­ёма­мі і воб­раз­най архі­тэк­то­ні­кай. На­прык­лад, у 13-хві­лін­най экран­най мі­ні­яцю­ры «Крэў­скі за­мак» вы здо­ле­лі спа­лу­чыць уз­вы­ша­на-фі­ла­соф­скае эсэ з па­эзі­яй, ства­ры­лі ме­та­фі­зіч­ны свет, дзе ўраў­на­ва­жы­лі гран­ды­ёзнае з па­ўся­дзён­ным, вы­пад­ко­вае з аб­са­лют­ным.

— Па­ча­ло­ся ўсё са зна­ёмства з апан­та­ным ча­ла­ве­кам — кам­п’ю­тар­ным гра­фі­кам Ахрэ­мам Бе­лаб­ро­ві­кам. У во­ль­ны час ён вір­ту­аль­на ад­ра­джае бе­ла­рус­кія за­мкі. Крэў­скі быў пер­шым, які Ахрэм «пад­ымаў з ру­інаў». Вы­бра­ла ме­на­ві­та гэ­ты за­мак, ве­да­ючы, што ён не ад­асоб­ле­ны, а ўпі­са­ны ў сён­няш­няе ася­род­дзе.

Ха­ты ле­пяц­ца да яго­на­га пад­нож­жа, вяс­коў­цы тут жа ска­ці­ну па­свяць ды га­род­ні­ну вы­рош­чва­юць. А ка­мен­ныя «про­фі­лі» апе­ра­тар Ана­толь Ка­за­за­еў раз­гле­дзеў?

— По­тым мы ў кож­ным ка­мя­ні ба­чы­лі твар.

«Крэў­скі за­мак» — ваш унё­сак у агу­ль­ны экран­ны цыкл «Бе­ла­рус­кія за­мкі», які ства­ры­лі на «Ле­та­пі­се» ў мі­ну­лым го­дзе.

— Гэ­ты цыкл важ­ны і не­абход­ны. Ад­нак та­ко­га кштал­ту пра­ца не мо­жа быць да­мі­ну­ючай для сту­дыі. Мая ду­ша ба­ліць пра да­ку­мен­та­ль­нае кі­но як з’я­ву ку­ль­тур­ную...

...і мас­тац­кую. Вы ста­ві­це­ся на­ват да сціп­ла­га экран­на­га на­кі­ду, эцю­да ні­бы да сап­раў­дна­га «вя­лі­ка­га» фі­ль­ма. Зга­даю «Вар­ва­раў­скую свеч­ку» (2012), на­прык­лад.

— Ка­рот­кі метр пры­дат­ны для дэ­бю­таў і экс­пе­ры­мен­таў. Звы­чай­на ніх­то не за­ці­каў­ле­ны ўкла­даць гро­шы ў та­кі фар­мат. Да­рэ­чы, ме­на­ві­та пра­ект по­ўна­мет­раж­на­га фі­ль­ма мае пер­спек­ты­ву на піт­чынг-фо­ру­мах.

Тым не менш ва­шыя ня­доў­гія ка­мер­ныя стуж­кі («Не адзін», «Кі­на­ама­тар. Во­се­ньс­кі сон») трап­ля­лі ў пра­гра­мы між­на­род­ных кі­на­фес­ты­ва­ляў.

— І на­ват атрым­лі­ва­лі пры­зы. Але я ка­жу пра бу­ду­чы­ню бе­ла­рус­кай кі­на­да­ку­мен­та­ліс­ты­кі.

Мо спра­ва ў тым, што ў нас ня­ма прадзю­са­ра як кла­са?

— Фар­ма­ль­на ёсць. Ка­лі мы ад­праў­ля­ем фі­льм на між­на­род­ныя кі­на­фес­ты­ва­лі, у англій­скіх ціт­рах па­зна­ча­ем ге­не­ра­ль­на­га ды­рэк­та­ра кі­нас­ту­дыі «Бе­ла­ру­сь­фі­льм» як прадзю­са­ра. Але су­р’ёз­на­га прадзю­са­ван­ня ня­ма.

Ця­пер рэ­жы­сё­ры са­мі ся­бе вы­ра­тоў­ва­юць, спа­лу­ча­ючы і фун­к­цыю прадзю­са­ра, і апе­ра­та­ра. Гэ­та да­па­ма­гае эка­но­міць?

— Сап­раў­ды, сён­ня зды­ма­юць за не­вя­лі­кія гро­шы. Час­та гэ­та адзі­ная маг­чы­масць за­стац­ца ў пра­фе­сіі. Але ска­ра­чаць бю­джэт мож­на да пэў­най мя­жы, па­сля якой уво­гу­ле зні­кае сэнс пра­ца­ваць над стуж­кай. На­ват у рын­ка­вых умо­вах фі­льм — гэ­та ку­ль­тур­ны пра­дукт і не мо­жа «вы­раб­ляц­ца» па схе­мах, ана­ла­гіч­ных вы­твор­час­ці чып­саў ці камп’юта­раў.

Апош­нім ча­сам да­ку­мен­та­ліс­ты­ка імкнец­ца да гіб­ры­ду з ігра­вым кі­но — мае справу з рэ­аль­ным ча­ла­ве­ка, ні­бы з акцё­рам.

— Тэх­ні­ка пра­ва­куе раз­гор­тван­не гэ­тай тэн­дэн­цыі — ад­кры­тай ма­ні­пу­ля­цыі ге­ро­ямі. На­ват ды­яло­гі пра­піс­ва­юць. Так пра­цу­юць са­мыя сур’ёзныя май­стры кштал­ту рас­ія­ні­на Вік­та­ра Ка­са­коў­ска­га. Ён ве­ль­мі ўда­ла піт­чын­га­ваў свой пра­ект «Хай жы­вуць анты­по­ды!» (2011) у Амстэр­да­ме. Я бы­ла ў тым го­ра­дзе і чу­ла рэ­плі­кі, які­мі по­тым... пра­маў­ля­лі ге­роі фі­ль­ма. Да­клад­на ты­мі ж сло­ва­мі. Та­кі пры­ём сён­ня зра­біў­ся про­ста та­та­ль­ным. Асаб­лі­ва ўда­ла ім ка­рыс­та­юцца, ка­лі пер­са­на­жы фі­ль­ма — прад­стаў­ні­кі ніж­ніх са­цы­яль­ных сла­ёў. Іх за­ахвоч­ва­юць роз­ны­мі спо­са­ба­мі — у тым лі­ку і га­на­ра­рам.

Пад­обныя фі­ль­мы (так зва­ныя creative documentary) па­чы­на­юцца ад ідэі, ад рэ­жы­сёр­ска­га кан­цэп­ту. А по­тым твор­ца шу­кае ад­па­вед­ні­кі ў рэ­ча­існас­ці... Ка­лі не зна­хо­дзіць, ма­дэ­люе яе роз­ны­мі спо­са­ба­мі.

— І ха­вае сля­ды, каб штуч­нас­ці не ад­чу­ва­ла­ся. Згад­ваю па­ка­за­ны на фо­ру­ме ў Бер­лі­не фі­льм «Гэ­та не Ка­лі­фор­нія» — пра ця­пе­раш­ніх са­ра­ка­га­до­вых, якія ў ча­сы ГДР скла­лі ма­ла­дзё­вую пра­тэс­тную гру­поў­ку скей­тбар­дыс­таў. Іх успа­мі­ны і лё­сы да­клад­на рэ­кан­стру­ява­ныя на экра­не. І на­огул стуж­ка зроб­ле­на так та­ле­на­ві­та, воб­раз­на, дра­ма­тыч­на! Яна ледзь не атры­ма­ла прэс­тыж­ны Прыз Еўро­пы ў на­мі­на­цыі «Леп­шы еўра­пей­скі да­ку­мен­та­ль­ны фільм». Пры­нам­сі жу­ры, у склад яко­га я ўва­хо­дзі­ла, ад­на­душ­на пра­га­ла­са­ва­ла «за». Але рап­там вы­свет­лі­ла­ся: усё гэ­та не­сап­раўд­нае, па­ста­но­вач­нае — на­ват хро­ні­ка і тэ­ле­на­ві­ны. Ге­роі пры­ду­ма­ныя. Іх ро­лі вы­ка­на­лі акцё­ры. Ві­да­воч­на, што ігра­выя пры­ёмы ў да­ку­мен­та­ліс­ты­цы па­шы­ра­юць маг­чы­мас­ці кі­на­мо­вы. Про­ста трэ­ба ве­даць ме­ру.

Аса­біс­та вы існу­еце па­ра­ле­ль­на гэ­тай ма­гіс­тра­ль­най тэн­дэн­цыі — пры­ста­соў­ва­еце­ся да ге­роя згод­на пра­ві­лу Вац­ла­ва Гур­кі: «Ка­ме­ра да­ку­мен­та­ліс­та па­він­на быць сум­лен­най, каб мак­сі­­маль­на да­клад­на па­ка­заць ча­ла­ве­ка, і па­він­на быць ма­ра­ль­най, каб яго не су­дзіць».

— Пры­го­жая фар­му­лёў­ка. Але да­ку­мен­та­ліст не то­ль­кі на­зі­рае. Ён вы­му­ша­ны ка­лі-ні­ка­лі «згуш­чаць рэ­ча­існасць». Так вы­біт­ны поль­скі май­стар Мар­цэль Ла­зі­ньс­кі вы­зна­чае сі­ту­ацыю, ка­лі мы на­ма­га­емся вы­клі­каць пэў­ную рэ­акцыю ге­роя (рэ­аль­най асо­бы). І гэ­тая тэн­дэн­цыя — ад са­ма­га па­чат­ку. Уз­га­даць ха­ця б «На­нук з По­ўна­чы» (1922) Ро­бер­та Фла­эрці.

Вы не вы­раб­ля­еце фэй­каў з фак­таў. Ад­нак знач­на ска­ра­ча­еце экран­ны парт­рэт ге­роя. На­прык­лад, у фі­ль­ме «Не адзін» (2014) па­кі­ну­лі за кад­рам па­ва­рот­ныя падзеі ў лё­се Вік­та­ра За­ла­ці­лі­на — ад­ука­ва­на­га і да­во­лі вы­на­ход­лі­ва­га ча­ла­ве­ка, які рап­там пе­ра­ехаў на ста­лае жыц­цё са ста­лі­цы ў вёс­ку.

— Шмат ці­ка­вых фак­таў, пра якія да­вед­ва­ешся пад­час здым­каў, не трап­ля­юць праз фар­мат. Тым бо­льш у ка­рот­кім апо­ве­дзе. Ка­лі па­зна­ёмі­ла­ся з Вік­та­рам, па­ча­ла шу­каць адзі­нае, са­мае важ­нае для яго на той кан­крэт­ны мо­мант жыц­ця. Най­бо­льш ура­зі­лі яго­ныя ад­но­сі­ны з са­ба­кам, на ім за­мы­ка­ла­ся ўсё існа­ван­не. Дзе­ля агуль­­най кан­цэп­цыі фі­ль­ма рэ­жы­сёр па­ві­нен умець ахвя­ра­ваць. Як на­стой­вае англій­скі кла­сік-да­ку­мен­та­ліст Поль Уот­сан: «Ву­чы­це­ся за­бі­ваць «лю­бі­мых дзя­цей» — эпі­зо­ды, якіх ве­ль­мі шка­да. Ка­лі рэ­жы­сёр на тое ня­здо­ль­ны, гэ­та сур’ёзны пра­фе­сій­ны не­да­хоп».

Ад­сек­чы ўсё ліш­няе — аксі­ёма для твор­цы. Але як вы­зна­чыць гэ­тае ліш­няе?

— Інту­іцыя, дос­вед, май­стэр­ства.

Эпо­ха цэ­лу­ло­іду сыш­ла ў ня­быт. А з ёй і ўваж­лі­васць і ўмен­не да­ку­мен­та­ліс­таў пра­ліч­ваць ха­ды. Су­час­ныя тэх­на­ло­гіі да­зва­ля­юць на­зі­раць за рэ­ча­існас­цю ў рэ­жы­ме нон-стоп. По­тым за­ста­ецца то­ль­кі вы­браць «раз­ынкі» з ма­тэ­ры­ялу. Ці не спраш­чае гэ­та за­да­чу рэ­жы­сё­ра?

— Шмат з та­го, што ра­ней лі­чы­ла­ся пра­фе­сій­ным да­сяг­нен­нем, ця­пер аўта­ма­тыч­на за­бяс­печ­ва­ецца тэх­ні­кай. Але ні­якая тэх­ні­ка не ад­ме­ніць ары­гі­на­ль­на­га рэ­жы­сёр­ска­га пад­ыхо­ду, по­шу­ку не­звы­чай­най гар­ма­ніч­най фор­мы.

У ідэ­аль­най сі­ту­ацыі — пра што б вы зды­ма­лі сён­ня, якія пра­бле­мы спра­екта­ва­лі на экран?

— Ка­лі рэ­жы­сёр ка­жа, што ў яго без­ліч тэ­маў, — гэ­та, хут­чэй за ўсё, ня­праў­да. Ко­ла ці­ка­вых пра­блем на­сам­рэч аб­ме­жа­ва­нае. І тут во­пыт, уз­рост... пе­ра­шка­джа­юць. Улас­на­руч­на па­чы­на­еш ад­бра­коў­ваць шмат тэ­маў, бо ад­чу­ва­еш скла­да­насць, бес­пер­спек­тыў­насць іх ува­саб­лен­ня. І ка­лі ўсё ж рас­па­чы­на­еш, то гэ­та не за­ўсё­ды пры­во­дзіць да вы­ні­ку.

Але гэ­та на­рма­ль­на. Як на­рма­ль­ная і пэў­ная ка­н’юн­кту­ра.

— Мнос­тва ка­лег з бліз­ка­га за­меж­жа на тым існу­юць. На­пры­клад, за­ся­ро­джва­юцца на са­цы­яліс­тыч­ным мі­ну­лым (бал­гар­скія, ру­мын­скія, бал­кан­скія да­ку­мен­та­ліс­ты). А мы не­як уба­ку. Хоць і для нас гэ­та шлях гран­ды­ёзнай тран­сфар­ма­цыі. Яго трэ­ба да­сле­да­ваць. Ці Чар­но­быль... Ме­на­ві­та як су­по­ль­ная гіс­то­рыя, а не ла­­каль­­ная дра­ма. І пры­тым з на­цы­яна­ль­най афар­боў­кай. Не вон­ка­вай (этнаг­ра­фіч­най), але ў ка­арды­на­тах «на­цы­яна­ль­на­га ха­рак­та­ру». У Рас­іі ці ва Укра­іне бо­льш тэ­маў для да­ку­мен­та­ліс­та.

Па ўсёй амплі­ту­дзе — ад фар­са да тра­ге­дыі.

— У нас не ўба­чыш рэ­зкіх кан­трас­таў. Лю­ді за­кры­тыя. Па вя­лі­кім ра­хун­ку, Бе­ла­русь — не­вя­до­мая кра­іна, і ка­лі б пры­ста­са­ваць пра­ва­вую ба­зу, то мож­на рас­па­чы­наць шлях да кап­ра­дук­цыі, пад­а­ваць пра­екты пра «тэ­ры­то­рыю не­паз­на­на­га».

Для кла­січ­на­га (ці ака­дэ­міч­на­га) да­ку­мен­та­ліз­му Incognita — рэ­аль­ны ча­ла­век. Зной­дзеш ге­роя — атры­ма­еш сю­жэт, як на­стой­вае ваш ба­ць­ка, вы­біт­ны рэ­жы­сёр Вік­тар Да­шук.

— Так бы­ло, ка­лі мы па­зна­ёмі­лі­ся з Ана­то­лем Шнэй­дэ­рам, які па­ло­ву ста­год­дзя фік­суе на стуж­ку на­ва­ко­ль­ны свет.

І вы па­ча­лі ў гэ­тае ад­люс­тра­ван­не ўгля­дац­ца, але праз улас­ны аб’ектыў. Зра­бі­лі, так бы мо­віць, фі­льм у фі­ль­ме — «Кі­на­ама­тар. Во­се­ньс­кі сон» (2011), дзе рап­там уз­нік­лі і ка­мізм, і не­шмат­слоў­ная дра­ма, і бес­прас­вет­ная адзі­но­та. Вы ўме­еце ства­рыць атмас­фе­ру ў кад­ры, вы­бу­да­ваць воб­раз­ныя аб­агу­ль­нен­ні. А гэ­та ўжо мас­тац­тва. Яно не вы­ма­гае лі­та­ра­ль­най акту­аль­нас­ці. Су­час­ная кі­на­да­ку­мен­та­ліс­ты­ка ад­гу­ка­ецца на зла­ба­дзён­ныя пра­бле­мы?

— Апош­ні год стуж­кі пра бе­жан­цаў аб­ры­ну­лі­ся на сус­вет­ны экран, ні­бы цу­на­мі.

Вя­лі­кае пе­ра­ся­лен­не на­ро­даў не мо­жа быць не­заў­важ­ным... А ці зда­ра­ецца, што да­ку­мен­та­ль­ны фі­льм «лёг­ка­га змес­ту» ся­гае да агу­ль­на­гу­ма­ніс­тыч­най інтэн­цыі?

— Све­жы пры­клад — кар­ці­на «Ежа для мыс­лен­ня», якая на­ра­дзіла­ся з «ку­лі­нар­на­га» цык­лу бе­ль­гій­ска­га тэ­ле­ба­чан­ня. Гэ­та не про­ста сю­жэт пра хар­ча­ван­не су­час­ных аме­ры­кан­скіх каў­бо­яў. Фі­льм пра знік­нен­не ад­мыс­ло­вай гіс­та­рыч­най з’явы. І экран­ны апо­вед вы­клі­кае шчым­лі­вае ад­чу­ван­не зы­хо­ду.

То-бок да мас­тац­ка­га ўзроў­ню маг­чы­ма ўзняц­ца на якой за­ўгод­на тэ­ме.

— Ка­лі яна за­да­ецца жыц­цём, а не ад­мі­ніс­тра­тыў­ным рас­па­ра­джэн­нем. Мас­тац­кі па­тэн­цы­ял тэ­мы, як пра­ві­ла, аб­умоў­ле­ны ўні­вер­са­ль­най ча­ла­ве­чай гіс­то­ры­яй. Пе­рад­усім — дра­май.

Але ж пра­бле­ма не то­ль­кі ў вы­твор­час­ці фі­ль­маў. Яны не­йкім чы­нам па­він­ны па­тра­піць да гле­да­ча...

— Ця­пер на тэ­ле­ба­чан­ні з’явіў­ся ад­мыс­ло­вы, ку­ль­тур­на ары­ента­ва­ны ка­нал «Бе­ла­русь 3». Тут дэ­ман­стру­юцца да­ку­мен­та­ль­ныя стуж­кі. На жаль, ха­атыч­на. Ад­нак і ў та­кім вы­пад­ку гля­дач у рэ­шце рэшт іх ба­чыць.

У Фін­лян­дыі, на­прык­лад, по­ўна­мет­раж­нае да­ку­мен­та­ль­нае кі­но вяр­ну­ла­ся ў пра­кат і збі­рае вя­лі­кую ка­су.

— І ва Укра­іне ця­пер бум да­ку­мен­та­ль­ных кар­цін. Шмат клу­баў, пля­цо­вак — як для ка­мер­цый­ных па­ка­заў, так і для асвет­ніц­кіх. І па­ўсюль аншла­гі! Там ужо скла­ла­ся ад­мыс­ло­вая ку­ль­ту­ра. Пра Поль­шчу на­ват не ка­жу... А ў нас ня­ма ася­род­дзя.

Ад­нак сту­дыя «Ле­та­піс» за­ха­ва­ная.

— То­ль­кі фі­ль­мы не вы­раб­ля­юцца... Ці мож­на ка­заць пра сту­дыю без рэ­гу­ляр­най вы­твор­час­ці? Я — бе­ла­рус­кая рэ­жы­сёр­ка, я тут жы­ву і тут ха­чу зды­маць.

А па­куль ра­ту­еце­ся за­меж­ны­мі мо­ва­мі? Ве­даю, не­ка­ль­кі га­доў та­му вы за­йма­лі­ся поль­скай і ня­мец­кай. Што ця­пер?

— Ма­ру пра фран­цуз­скую.