Выхад «у сусвет»
Сёлета ўзрасла міжнародная вага нашага свята, склаліся перадумовы для яго больш глыбокага навуковага асэнсавання — на фоне традыцый і перспектыў усяго фестывальнага руху, прычым не толькі ў нашай краіне, але і ў свеце. Нагадаю: летась з ініцыятывы кіраўніцтва «Славянскага базару» была заснавана Сусветная асацыяцыя фестываляў (WAF) на чале з генеральным дырэктарам Цэнтра культуры «Віцебск» Аляксандрам Сідарэнкам. Таму другі год запар напярэдадні адкрыцця фэсту ладзіліся арганізацыйныя мерапрыемствы Асацыяцыі: спецыяльная сесія (да WAF далучыліся яшчэ восем фестываляў з Ізраіля, Босніі і Герцагавіны, Латвіі, Літвы, Італіі, уключаючы знакамітае Сан-Рэма), ІІ Міжнародная канферэнцыя арганізатараў фестываляў «Фестывальны рух. Традыцыі. Інавацыі». Наракаць на адсутнасць плёну не даводзіцца: ідзе ўзаемакарысны абмен і вопытам, і канкурсантамі.
Мацнейшым становіцца на «Славянскім базары» сусветны, а не адно славянскі разгорт. Раз-пораз на гэты конт выказваюцца дакоры — на мой погляд, беспадстаўныя. Бо якія краіны ні далучаліся б да нашага фестывалю (а сёлета іх было 45, упершыню ўдзельнічала Калумбія), гуртуюцца яны вакол славянскай культуры, а не іншай. І адна з трох песень, што рыхтуюцца да конкурсу кожным яго ўдзельнікам, таксама славянская. А іх паслядоўнасць нагадвае «ўзыходжанне» нацыянальных культур да сусветнай скарбніцы: у паўфінале выконваецца песня краіны, якую прадстаўляе канкурсант, у фінале — славянскі хіт і, нарэшце, сусветны.
Юбілейныя ўзнагароды
Працягам гэтых міратворчых ідэй, скіраваных на сяброўства між народамі, становіцца і традыцыйнае ўручэнне Спецыяльнай узнагароды Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь Аляксандра Лукашэнкі «Праз мастацтва — да міру і ўзаемаразумення». У год юбілею яе атрымаў народны артыст Беларусі, прафесар Міхаіл Фінберг і Нацыянальны акадэмічны канцэртны аркестр.
Да віцебскага «фестывалю фестываляў», як яго даўно называюць, і раней прымяркоўвалася ўрачыстае ўручэнне прэміі Саюзнай дзяржавы ў галіне літаратуры і мастацтва. Але сёлета пры той жа колькасці прэмій узнагароджаных пабольшала. Разам з народным артыстам СССР, дырыжорам Уладзімірам Федасеевым яе лаўрэатамі сталі дзве беларускія творчыя групы. Адна — за песенны альбом «Дзе каліна цвіла» (народны артыст Беларусі Анатоль Ярмоленка, кампазітар Алег Елісеенкаў і паэт Іван Юркін). Другая — за помнік Свяцейшаму Патрыярху Алексію ІІ ў Мінску (архітэктар, протаіерэй, настаяцель Усіхсвяцкага прыхода Фёдар Поўны, скульптар, заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі Уладзімір Слабодчыкаў і архітэктар Ігар Марозаў).
У час адкрыцця фестывалю Прэзідэнт Аляксандр Лукашэнка таксама адзначыў ордэнамі Францыска Скарыны дзвюх чароўных вядучых — Аксану Антанюк з Украіны і заслужаную артыстку Беларусі Алену Спірыдовіч. Ну а на шматлікіх прэс-канферэнцыях суцэльны дождж узнагарод абрынуўся на журналістаў, многія з якіх за гады існавання фэсту сталі яго заўсёднікамі (дарэчы, сёлета было акрэдытавана больш за 500 прадстаўнікоў СМІ).
Фестываль як «кірмаш»?
Віцебскі фэст, адпаведна сваёй назве, пабудаваны па так званым «кірмашовым» прынцыпе. Праграма амаль цалкам складаецца з ужо апрабаваных мастацкіх брэндаў — іншымі словамі, кожны прыязджае са сваім «таварам». Прытрымліваючыся такой канцэпцыі, некаторыя замежныя фестывалі паралельна ўводзяць яшчэ адно правіла: ніколі не паўтараць адныя і тыя ж імёны, увесь час адкрываючы новыя — прынамсі для мясцовай публікі. На «Славянскім базары» — наадварот, стаўку робяць на тых, хто тут ужо збіраў паўнюткія залы. Так, сёлета са сваімі сольнікамі выступілі Валерый Лявонцьеў (ён, дарэчы, заўсёды рыхтуе штосьці новае, застаючыся цікавым для ўсіх пакаленняў), Крысціна Арбакайтэ, Максім Галкін (з удзелам у канцэрце Алы Пугачовай), Сяргей Лазараў, арт-група «Хор Турэцкага», Аляксандр Разенбаўм, прайшла заўсёды бяспройгрышная па касавых зборах вечарына шансона. У іншых канцэртах, уключаючы афіцыйнае закрыццё фэсту, заўважнай стала арыентацыя на ўлюбёнцаў маладзёжна-падлеткавай аўдыторыі.
Упершыню як дадатковы фестывальны «танцпляц» быў выкарыстаны культурна-спартыўны комплекс Летняга амфітэатра, дзе адбылася начная дыскатэка, прычым «запальвалі» замежныя артысты — не адно з Расіі, але і з Еўропы, Амерыкі. Такі паварот да іншай эстэтыкі — вельмі перспектыўная стратэгія, скіраваная, да ўсяго, на выхаванне густаў нашай публікі і далейшае ўваходжанне беларускай культуры ў еўрапейскі кантэкст.
Апроч «кірмашовага», у сусветным фестывальным руху існуе супрацьлеглы прынцып: да свята рыхтуецца нейкі адмысловы праект, які больш нідзе і ніколі не будзе паўтораны. Такі ход разлічаны на шырокі прыток турыстаў, да чаго інфраструктура Віцебска пакуль не гатовая: хоць гатэляў становіцца больш, усе месцы занятыя ўдзельнікамі (сёлета апошніх было амаль пяць з паловай тысяч чалавек). Ды ўсё ж гаспадары фэсту ўмудраюцца раз-пораз зрабіць штосьці «фестывальнае ўдвая», адпаведнае правілу «толькі тут і цяпер». Часцей за ўсё такія праекты звязаныя з конкурсам — найперш з лёсаваннем. Але далейшае развіццё гэтага крэатыўнага складніка, асабліва ў дачыненні да беларускіх калектываў, магло б прыцягнуць да іх больш увагі.
Конкурсныя залюстроўі
Сёлетні «дарослы» конкурс аказаўся не самым моцным за ўсю яго гісторыю. А вось дзіцячы, і без таго ў апошнія гады вельмі прафесійны, узрос яшчэ больш. Дзеці цудоўна спраўляліся са складанымі кампазіцыямі, скаралі не толькі добрай навучанасцю (а яе трэба адрозніваць ад «папугайчынага сіндрома», заснаванага на простым капіяванні), але і натуральнасцю паводзін, творчым стаўленнем, сапраўдным «жыццём у песні».
Рашэнні журы, вядома, не аспрэчваюцца, але наша 10-гадовая Наста Жабко, якая атрымала 1-ю прэмію, без усялякіх перабольшванняў была вартая Гран-пры. Абодва конкурсныя дні яна была насамрэч лепшай. Выконвала дзве не падобныя, а рознахарактарныя песні, што выйгрышна падкрэслівалі разнастайныя фарбы яе голасу. Без праблем адольвала найскладанейшыя інтанацыйна-рытмічныя цяжкасці. І, галоўнае, спявала з «божай іскрай». Можа, абсалютнай перамозе перашкодзілі законы казачнага залюстроўя, разгорнутага на сцэне?
Але ж і на дарослым конкурсе, дзе не было казачных спасылак, нечаканасцей у ацэнках журы хапала. У чарговы раз нам быццам хацелі нагадаць, што конкурсныя вынікі вельмі мала ўплываюць на далейшую кар’еру і лёс. Спаборніцтва можа хіба звярнуць увагу спецыялістаў і грамадскасці на спевака. Далейшае — за ім самім, а нават не за паспяховым прадзюсарам. Бо апошні зробіць «прадукт», але не дадасць музыканту таленту, працаздольнасці, творчай апантанасці. Паказальнай у гэтым сэнсе стала праграма «25 імгненняў лета», дзе з аркестрам Фінберга, бы ў свой колішні конкурсны выхад, спявалі пераможцы мінулых гадоў. Канцэрт атрымаўся размаітым: хтосьці і сёння мог прэтэндаваць на «дзясятку», нават на «дваццатку», а хтосьці — так, на «троечку». Але сам факт, што фестываль навучыўся сачыць за сваімі выхаванцамі (некалькі ранейшых пераможцаў былі і ў журы, асабліва на дзіцячым конкурсе), — вялікі плюс.
Забаўляй, ды навучай
Аднак усё ж самым цікавым на сёлетнім «Славянскім базары» аказаліся падзеі па-за амфітэатрам. Гэта і шматлікія выставачныя праекты, скіраваныя на больш глыбокае знаёмства з культурай і гісторыяй Беларусі, і разнастайныя вулічныя імпрэзы: музычныя, паэтычныя, танцавальныя, тэатральныя. Праект «Лялечны квартал» прайшоў у трэці раз, фэст «На сямі вятрах» — у другі. Спалучыўшыся разам, яны дэманстравалі не толькі тэатральнае мастацтва, але і новую культуру вулічнага шпацыру. Прывучалі да думкі, што трэба не толькі бегчы, але і спыняцца. Не толькі глядзець па баках, але і аналізаваць, асэнсоўваць убачанае. Такія парасткі нязмушанага асветніцкага складніку фестывалю трэба падтрымліваць і надалей.