Высокія ацэнкі
Што пра нас сказалі сябры журы? Гэта цікава, бо погляд збоку быў агучаны для міжнароднай прэсы. Галерэя нязменная ў дачыненні да фатографа Ігара Саўчанкі, які «заўсёды канкурэнтны, але гэтак жа незалежны ад кан’юнктуры». Яшчэ была ацэнена «высокая мастацкая якасць» экспазіцыі. Далей адзначылі «зразумелую лакальную гісторыю — канкрэтна мінскую, пазнавальную і значную для беларусаў — і разам з тым цікавую для замежнага гледача». Ад сябе дадам: наша галерэя вельмі годна — што да каштоўнасці даследнага матэрыялу і аналітычнасцi — акрэсліла заяўленую тэму. У якасці рамкі — нядаўняе мінулае, агульнае для Беларусі, Літвы і Польшчы; і ў якасці прадмета даследавання — савецкая архітэктура і працэсы, звязаныя з яе разбурэннем. Тэма вельмі аб’ёмная, з вялікім патэнцыялам і вартая раскрыцця ва ўласнай прасторы, таму, будзем спадзявацца, галерэя прадставіць праект у Мінску больш падрабязна.
Каб завяршыць тэматыку акцэнтаў у ацэнцы журы нашай экспазіцыі, варта сказаць, што куратары глядзелі ўсе стэнды ананімна. Падыходзяць розныя людзі, часам задаюць пытанні, але не заўсёды, — так можа паводзіць сябе любы наведнік.
Увогуле — віншую і яшчэ раз вітаю галерэю, якая ўмацавала свае пазіцыі: пасля 2011-га («Яна не можа сказаць “Неба”»), яшчэ раз у 2014-м (лепшы фатограф Ігар Саўчанка — талісман, падобна на тое) і вось зараз. Куратары, як і раней, Ганна Чыстасердава і Валянціна Кісялёва. Мастакі — Уладзімір Грамовіч, Сяргей Кірушчанка, Аляксей Лунёў, Ігар Саўчанка, Сяргей Шабохін. Асобная падзяка класіку беларускай літаграфіі Дзмітрыю Малаткову, чыё майстэрства заслужыла вышэйшыя адзнакі не толькі ў Беларусі, але і ў многіх музеях свету. Ягоныя графічныя аркушы сталі часткай экспазіцыі «Сямейны праект».
І яшчэ аўдыясуправаджэнне: гэта трэба было чуць на ўласныя вушы, але голас дзіцяці-робата спяваў: мы былі вышэй елкі, а «крылатыя ракеты ляцяць-ляцяць-ляцяць». Вельмі спадзяюся, што беларуская публіка ўсё гэта яшчэ ўбачыць і пачуе.
На ўмовах рынку, хоць ён развіваецца слаба
Яшчэ раз адносна цаны і каштоўнасці. Кожны раз, калі стаіць праблема канцэпцыі галерэі, у прыватнасці канцэпцыі прэзентацыі галерэі на кірмашы, з’яўляецца гэтае раздарожжа: «так», гэта павінна прадавацца, і «не», гэта мы не прададзім. Хараство ў тым, каб сумясціць дзве оптыкі, паказаць прыгожым, ад душы, жэстам прыярытэты, а ў іх ценю — мэйнстрым.
Любая галерэя, мне здаецца, ідзе па гэтым шляху. Калі, вядома, не выстаўляе маштабныя інсталяцыі ў адкрытай прасторы — так дзейнічаюць мастакі, і адводзіцца для такіх твораў асобны паверх або нават корпус «ЛітЭкспа». Грамадскія інстытуцыі могуць быць пакупнікамі такіх работ таксама — аб гэтай практыцы я спецыяльна пыталася ў галерыстаў.
Дакладныя дадзеныя адносна колькасці продажаў і камерцыйных вынікаў становяцца вядомымі пазней: не ўсе патэнцыйныя калекцыянеры за лічаныя дні, без кансультацый з экспертамі, могуць прыняць рашэнне. Таму пакуль дырэктар «ArtVilnius’16» Дыяна Стамiне назвала наступныя лічбы: прададзеныя 200 твораў больш чым на 260 тысяч еўра. У справаздачы сярод прывабных для пакупнікоў аўтараў названы Аляксей Лунёў.
Грунтоўна падрыхтаваліся да паказу і продажу польскія галерэі: Польшча стала адмысловым госцем і прымеркавала да гэтай падзеі публікацыю агляду «Польскі арт-рынак. Гульцы і планы» (Одрыя Фішар). Падрабязна прадставіў сваю калекцыю і фонд «Lewben», яшчэ адзін партнёр «АртВiльнюса». Звяртаю ўвагу на гэта, бо калегі аналізуюць сітуацыю ў сябе ў краінах — так, канстатуючы той факт, што рынак развіты вельмі слаба, але ўсё ж фіксуючы, сегментуючы і тлумачачы арт-поле. У нас, на жаль, гэтага не адбываецца.
Без сацыяльнага ўхілу
Цікава, што ў экспазіцыях «АртВiльнюса» я практычна не ўбачыла сацыяльных праектаў, якія ў Мінску амаль ужо пераканалі нас, што сучаснае мастацтва цяпер заклапочанае канкрэтнымі тэмамі. Войны, міграцыя, беднасць, злачыннасць, меншасці, разбуральнае спажывецтва, гендар, сацыяльныя пратэсты — не, яны не былі ў фокусе мастацкіх перажыванняў, канцэпцый, аўтарскіх і куратарскіх выказванняў. Выключэнне складае дыскурс навакольнага асяроддзя — менавіта яго ўспрымаюць як базавую каштоўнасць, права на якую парушаецца ў глабальным маштабе, і пагражае гэта сутнасці самога чалавека. Яна пад пагрозай, яна не мае шанцаў на выжыванне. Адсюль штучныя ландшафты, дзе замест зеляніны — ветраўстаноўкі, тут жа вобраз адлятаючага Дома без каранёў, бронзавы помнік дачніку-грыбніку, які калісьці ў старажытнасці яшчэ меў кантакты з жывой прыродай. Ну і тоны смецця, цюкі з ім вісяць над галерэйнай прасторай, — гэта амаль ўжо агульнае месца. Як і тонкія металічныя молдынгі на голай падлозе, складзеныя накшталт галінак для вогнішча. У галовы аленяў укручаныя спіралі, манекены людзей і злепкі раслін выстаўлены разам з пудзілам мядзведзя і, мабыць, на роўных правах.
Канцэпцыя і вобраз працуюць ад Бэнксі да Літвы
Самымі паспяховымі сталі інсталяцыі, якія аказаліся наогул па-за прасторай, дакладней, самадастатковымі. Але з яркай выявай. Прамалінейнай, дакладнай канцэпцыяй. І матэрыялам. Ды ўвогуле: падагнаць гэтыя рэчы з матэматычнай дакладнасцю, як гадзіннік, — зайздроснае ўменне. Яно і спрацавала. Проста нельга было не адрэагаваць на «Забітых дзеля мiру», і нездарма яны ўдастоены дыплома як лепшая інсталяцыя. Галерэя «Artifex», аўтарка — Сэвэрыя Iнчыраўскайтэ-Краўнявiчэне. Разам з калегай Монікай Жалтаўскайтэ-Грайсене яны педагогі па мастацкім тэкстылі ў літоўскай Акадэміі мастацтваў, і галерэя ў іх профільная.
Слова «падабаецца» тут недарэчнае, бо як можа падабацца прапрацоўка масавай культурнай траўмы? Гэта дакладна не салон. Салдацкія каскі — сапраўдныя, прастрэленыя. Войны в’етнамская, нацысцкая, афганская, югаслаўская, зусім новая ўкраінская. Адна, здаецца, яшчэ з Першай сусветнай. Іх сумленныя баявыя прабоіны выкарыстаны для вышыўкі. Кветкі крыжыкам, арнаменты. Усё рознакаляровымі ніткамі, не здзіўляюся, калі традыцыйным мулінэ. Злучэнне метанаратываў з утульным мяшчанствам, з мікрасветам чалавека любой краіны, мірнага чалавека. Забойных ідэалогій з рэальнай смерцю. І нагадаю: гаворка ідзе пра тэкстыль.
Гэтым Сэвэрыя не абмежавалася. Другі яе аб’ект — нешта накшталт пледа, пашытага з вайсковых швэдраў. Палатно падвешанае такім чынам, што глядач адчувае гэтую вопратку як паніклы сцяг... Або нешта падобнае да скуры раптам становіцца палатном, аб’ектам. Вядучы момант тут — падмена. Асабістае, практычна жывое, яшчэ з пахам і мяккасцю, аддадзенае на адчужэнне для дэманстрацыі знака. Сэвэрыя ўдзельнічала ў праекце Бэнксi «Dismaland» (Вялікабрытанія, 2015) — дэпрэсіўнай сатыры на парк забаў, куды не трэба хадзіць з дзецьмі. Яе канцэпцыяй было злучэнне разбітых карусельных машын з тэкстылем.
Вось такія пераможцы на «АртВільнюсе» — непадалёк ад «Ў» і ў рэзанансе з «крылатымі ракетамі».
Любоў ГАЎРЫЛЮК