У размове ўдзельнічалі: дырэктарка Нацыянальнага цэнтра сучасных мастацтваў Наталля Шаранговіч, старшыня Саюза мастакоў Рыгор Сітніца, загадчык секцыі крытыкі Саюза мастакоў Леанід Дзягілеў, мастакі Канстанцін Селіханаў і Павел Вайніцкі (да таго ж крытык і куратар), крытык, мастацтвазнаўца, рэдактар аддзела газеты «Культура» Барыс Крэпак, а таксама карэспандэнты газеты «Культура» Пётра Васілеўскі і Вольга Ропат. Мадэратары — Алеся Белявец і Ілля Свірын.
Алеся Белявец: Прапаную пачаць гаворку з акрэслення сферы інтарэсаў куратара, разумеючы яго дзейнасць не як простую арганізацыю выставы, а як самадастатковую прафесію і аўтарскую практыку. І першае маё пытанне будзе тычыцца новых магчымасцей, якія з’яўляюцца ў мастакоў і куратараў у выніку рэарганізацыі Цэнтра сучасных мастацтваў. На сёння гэта проста вялікая экспазіцыйная прастора, і ўсім хацелася б даведацца пра канцэпцыю дзейнасці НЦСМ.
Наталля Шаранговіч: Выставачная палітыка Цэнтра пачынае набываць выразныя абрысы, пакуль, праўда, не магу сказаць, што мы да канца вызначылі ўсе яе аспекты. Усё ж паўстае іншая структура: узнік цалкам новы Нацыянальны цэнтр, дагэтуль мы функцыянавалі як Музей сучаснага выяўленчага мастацтва і Творчыя майстэрні «Цэнтр сучасных мастацтваў». Яны розніліся: музей — больш стабільная ўстанова, а ў Творчых майстэрняў былі хутчэй выхаваўчыя задачы. Мы доўгі час працавалі над стварэннем Нацыянальнага цэнтра як рэпрэзентатыўнай структуры, якая будзе займацца не столькі адукацыяй, колькі фармаваннем і падтрымкай новых эксперыментальных праектаў. Размяжоўваем сваю дзейнасць як са звычайнымі галерэямі, так і з Нацыянальным мастацкім музеем. Мастацкі музей паказвае творчасць мастакоў, якія ўжо сцвердзіліся, дзейнасць жа галерэй абмежавана паводле аб’ектыўных прычын, каля іх звычайна групуецца невялікае кола аўтараў. Нацыянальны цэнтр задумваўся як міждысцыплінарная структура, што аб’ядноўвае розныя праявы сучаснага мастацтва. Дызайн можа змешвацца з жывапісам, перформанс — з тэатрам. Будзем працаваць і з прафесійнымі мастакамі, і з тымі творцамі, якія шукаюць сваё новае «я».
Наша мэта — знаходзіць і ацэньваць новыя з’явы. Калі фармаваўся сённяшні Нацыянальны цэнтр, то вынікла і яго новая структура, у якую мы заклалі і выставачную дзейнасць, і аддзел спецпраектаў — вулічных і замежных, што будуць рэалізоўвацца па-за межамі нашых залаў, аддзел перфарматыўных мастацтваў... Такім чынам будзе фармавацца і наша ўнутраная прастора, у якой мы можам нешта рабіць самі ці запрашаць іншых аўтараў і куратараў.
Алеся Белявец: То-бок мастак можа прыйсці да вас са сваімі творамі і атрымаць куратарскую падтрымку? І можа прыйсці куратар са сваім выставачным праектам?
Наталля Шаранговіч: Так, і зацікавіць нас ім.
Што датычыць куратараў. Безумоўна, мы будзем ладзіць і персанальныя выставы, але асноўная наша мэта — паказваць куратарскія праекты. Прафесійных куратараў у краіне ўвогуле няшмат. Мы ўсіх іх ведаем, і, распачынаючы праект, цудоўна разумеем, які вынік будзем мець у канцы. Аднак маю цікавае назіранне: калі з’явілася наша пляцоўка, дзе можна атрымаць падтрымку сваім ініцыятывам, то з’явіліся і новыя маладыя куратары (а многія мастакі становяцца куратарамі) з шыкоўнымі ідэямі. Бывае, што іх увасабленне куратар-пачатковец яшчэ не можа давесці да канца, у такім разе мы гатовы даць свайго спецыяліста, які будзе яму дапамагаць.
Алеся Белявец: Хто з куратараў працуе ў вашым Цэнтры?
Наталля Шаранговіч: Уладзімір Парфянок, Уладзімір Галак, Захар Дудзінскі, Дзіна Даніловіч, Дзяніс Барсукоў, Вольга Рыбчынская. Яны — выдатныя спецыялісты, і я магу назваць шмат прыкладаў таго, як даводзяцца праекты да адметнага ўвасаблення.
Алеся Белявец: Калі вызначыць адным сказам: чым ёсць на сёння Цэнтр сучасных мастацтваў?
Наталля Шаранговіч: Эксперыментальна-выставачная і даследча-навуковая ўстанова.
Пакуль мы толькі пачынаем сваю дзейнасць у сферы даследаванняў сучаснага мастацтва, будзем актыўна працаваць у гэтым кірунку, шукаць адпаведных людзей, бо цудоўна разумеем, што Цэнтру неабходна тэарэтычная база, сваё тэарэтычнае абгрунтаванне.
Алеся Белявец: Саюз мастакоў таксама мае ў распараджэнні выставачныя плошчы, найбуйнейшая з іх — мінскі Палац мастацтва. Ёсць пляцоўкі, на якіх куратарскія праекты з’яўляюцца неабходнай нормай, на некаторых — час ад часу. Да выстаў Саюза мастакоў зрэдчас узнікаюць пытанні, што экспазіцыя ўяўляе з сябе проста развеску карцін. Гэта адбываецца праз фармат вашай творчай арганізацыі: вы абавязаны прадставіць права выставіцца ўсім сваім сябрам?
Рыгор Сітніца: Я не згодзен, што ў нас простая развеска на сценах, ёй займаецца прафесіянал, які і з’яўляецца куратарам выставы. Таксама разумею, што размова ідзе пра дзейнасць куратара як рэжысёра, які ўвасабляе свае ідэі.
Выставы бываюць розныя. Для маіх персанальных праектаў мне куратар не патрэбны, я сам сабе рэжысёр. Я задумаў праект, выбудаваў экспазіцыю, тады выклейваю макет і пад сваю экспазіцыю, калі неабходна, раблю творы. Гэта і ёсць куратарскі падыход. Мне не трэба наймаць асобнага чалавека, каб той растлумачыў, чаго я хачу.
А ёсць выставы, на якія адмыслова адабраць працы не атрымліваецца. Бо ў Саюзе мастакоў — тысяча чалавек, яны вельмі розныя. Калі робіцца нейкі вялікі агульнасаюзны праект, то кожны мастак, незалежна ад стылістыкі яго работ і ўласнага светапогляду, мае права ўдзельнічаць у агульнай экспазіцыі, а я не маю права яму адмовіць. У такім выпадку ўтвараецца камітэт, які бярэ на сябе функцыі адбору твораў паводле ўзроўню іх прафесійнасці. Але мы робім і куратарскія праекты.
Алеся Белявец: Але сапраўдны прафесіянал з тых прац, што ёсць у наяўнасці, здолее зрабіць някепскую экспазіцыю. Не проста работы акуратненька і гарманічна па колеры падабраць і развесіць, а разбіць прастору на секцыі, прасачыць развіццё нейкай тэмы. Убачыць ва ўсім гэтым шматгалоссі гісторыю, цікавую ўсім.
Рыгор Сітніца: І такую форму прымаю. Мы ладзім персанальныя выставы, пры падрыхтоўцы якіх мы можам мастаку толькі дапамагчы ўпарадкаваць свае працы, бо часта шаноўным юбілярам хочацца паказаць усё, што яны зрабілі за іх творчую дзейнасць.
У нас прафесія куратара толькі пачынае развівацца, школы няма, але разам з тым бываюць сітуацыі, калі такі адмыслоўца лішні, але здараецца, што наадварот — у ім адчуваецца пільная патрэба.
Барыс Крэпак: Ці згадзіўся б сам працаваць на цікавую ідэю?
Рыгор Сітніца: Так, на пачатку 1990-х Алесь Разанаў і Віктар Маркавец зрабілі некалькі куратарскіх праектаў, адзін з іх — «Збанабз» — «збан» наадварот, адваротная сутнасць збана. У гэтым праекце я ўдзельнічаў з вялікім задавальненнем і адмыслова стварыў працы. Куратарская выстава будзе запатрабаванай, калі будзе цікавая ідэя, якая мабілізуе ўсе мастакоўскія сілы.
Вольга Ропат: Згадаю як прыклад няўдалай куратарскай працы выставу «12 стратэгій», што прайшла ў Цэнтры сучасных мастацтваў. Яна была вельмі разнароднай: што ні мастак — то асобная стратэгія.
Пётра Васілеўскі: У гэтай выставе мне запомніўся праект Канстанціна Селіханава: ён прадставіў скульптуры аўтарства дзеда, кітайскія партрэты, кожны з якіх унікальны, і свой аб’ект, што сімвалізаваў безаблічную масу. Цікава было параўнаць бачанне грамады мастакамі ў розныя часы. Выдатна — на ўзроўні інтэлектуальнай правакацыі — спрацавала супастаўленне.
Алеся Белявец: Канстанцін, які ў цябе досвед працы з куратарамі? Ці патрэбны табе куратар, калі ты сам здольны арганізаваць свой праект?
Канстанцін Селіханаў: Я адкрыты да куратарскага падыходу. Цудоўна разумею, што чалавек збоку можа лепш убачыць як агульную ідэю, так і нешта новае ўва мне.
У мяне не такі вялікі досвед узаемаадносін з куратарамі — некалькі праектаў з Вольгай Рыбчынскай, адзін з Любай Гаўрылюк. Cпачатку мы размаўляем, потым вырашаем, будзем рабіць нешта разам ці не. Толькі так, ніякага дыктату. Наталля Шаранговіч прапанавала супрацоўніцтва ў праекце для 5-га Маскоўскага біенале. Быў досвед і з Міхаілам Гуліным у «Палацавым комплексе», але там Міхаіл вызначыў агульную ідэю, пад якую мы прэзентавалі індывідуальныя выказванні. У свае праекты мяне запрашалі Руслан Вашкевіч, Сяргей Шабохін, Ірына Бігдай. Заўсёды прадуктыўна было ўзаемадзейнічаць з Валодзем Парфянком.
Алеся Белявец: Як далёка ты гатовы пайсці, каб упісацца ў куратарскі праект?
Канстанцін Селіханаў: Калі я прадчуваю вынік, то магу пайсці да канца. Не бачу тут ніякага канфлікту, іншае пытанне, што я часта бываю першасным: сам прыдумваю ідэю і іду да куратара, а той мне дапамагае.
Ілля Свірын: А калі куратар прапануе ідэю?..
Канстанцін Селіханаў: Не з усімі куратарамі гатовы супрацоўнічаць і не з любой ідэяй. Я ўсведамляю свае магчымасці.
Пётра Васілеўскі: Куратар у нейкіх выпадках можа выконваць функцыі арт-менеджара. У нейкай крызіснай сітуацыі можа выцягнуць праект. А калі ўсё добра, то і непатрэбны...
Канстанцін Селіханаў: Усё залежыць ад мастака, ад яго ўпэўненасці і пазіцыі: Анішу Капуру не патрэбны куратар, мастак цудоўны сам па сабе. А камусьці патрэбны для свайго індывідуальнага паказу, нехта ў нечым няўпэўнены, таму запрашае чалавека збоку. У нас часта блытаюць гэтыя паняцці: вось у Саюзе мастакоў ёсць крызісны менеджар — Леанід Хобатаў, ён займаецца выратаваннем экспазіцый. На жаль, большасць мастакоў лічыць, што дастаткова проста выставіць працы.
Павел Вайніцкі: Куратар мае справу найперш з ідэямі. Як мастак працуе, напрыклад, з фарбамі і палатном, ствараючы з іх карціну, так куратар працуе з мастацкімі творамі і канцэптамі, складаючы з іх гіперканцэпт — куратарскую выставу. Гэта асноўны і галоўны прадукт дзейнасці куратара — і ў гэтым яго прызначэнне. А крызісны менеджмент, псіхатэрапія або сумесная размова — гэта парафіі не куратара, а іншых спецыялістаў — пажарнага ці псіхолага...
Канстанцін Селіханаў: Ты занадта катэгарычны, бо бываюць сітуацыі, калі менавіта ў сумеснай камунікацыі нараджаюцца цікавыя ідэі.
Павел Вайніцкі: Я не выключаю сумесную творчасць мастака і куратара, больш за тое: яны ўплываюць адзін на аднаго, і ў выніку атрымліваюцца адметныя выставы-выказванні. Было б няправільным, калі б я як куратар пачаў ламаць мастакоў і гнуць сваю лінію да канца. Важна ўзаемадзеянне.
Канстанцін Селіханаў: Калі шчыра, то ў большасці нашых куратараў няма глабальных ідэй. Аднак іх можна знайсці на буйных біенале сучаснага мастацтва. Ёсць людзі, што іх фармулююць, падбіраюць для рэалізацыі свайго канцэпту мастакоў, якіх яны звычайна ўжо ведаюць. Нашых мастакоў не ведае ніхто. І замест таго, каб знайсці суперідэю і з’яднаць вакол яе творцаў, мы займаемся такім дробным высвятленнем пазіцый. Напрыклад, ідэя вызначыць, хто хутчэй бегае, хто лепшы. Маю на ўвазе праект «Радыус нуля».
Павел Вайніцкі: У нашым лакальным мастацкім свеце адбываецца пэўны прагрэс у галіне куратарскіх ідэй. Давайце паглядзім на характэрны прыклад — выставачныя праекты галерэі «Ў». Яны пачыналі з дзіўных рэчаў, прыцягнутых за вушы да камерцыі і рэкламы, як, напрыклад, «Карціна алеем» у 2010 годзе. Была такая выстава, ініцыяваная вытворцам аліва. І вось цяпер, праз нейкія пяць гадоў, той самы невялікі калектыў галерэйных мастакоў мы бачым у групавой выставе сацыяльнай тэматыкі «Сацыяльная рашотка». Куратары галерэі «Ў» імкліва рухаюцца далей і дай-
шлі да актуальных праектаў, да тэм, пра якія думае ўвесь свет, — сацыяльных, экалагічных... Удзельнічаюць у такіх праектах, зноў жа, часта адны і тыя ж людзі, але адбылася трансфармацыя куратарскага падыходу — ад прымітыўнага да цалкам нармальных еўрапейскіх практык.
Алеся Белявец: Як рэалізуецца твая праца як куратара? З чаго звычайна пачынаецца праект?
Павел Вайніцкі: Найперш ад пэўных ідэй, якія мяне турбуюць, і мне цікава даведацца меркаванне іншых — мастакоў, здольных генераваць нетрывіяльныя сэнсы. Цікава скласці розныя выказванні і стварыць калектыўнае метавыказванне ў экспазіцыйнай прасторы, чым і з’яўляецца, па сутнасці, куратарская выстава. У гэтым выпадку няважна, ці падабаецца мне мастак, ці камфортна з ім супрацоўнічаць: любыя сродкі прыдатныя.
Ёсць і другі падыход, ён завязаны на асобах. Тут я мушу прызнацца, што ёсць творцы, з якімі мне прыемна камунікаваць. Я хацеў бы іх выстаўляць і прамаціраваць проста таму, што яны мае сябры і робяць добрае мастацтва. Такім чынам, у маім выпадку можна вылучыць два падыходы: канцэптуальна арыентаваны на ідэю і на чалавека. Увогуле трэба быць заўсёды адкрытым для новых магчымасцей і камунікацый — хто ведае, якія цікавосткі і выклікі прыхаваны ў будучыні.
Канстанцін Селіханаў: Аднак адсутнасць крыніц фінансавання зніжае імпэт у тых асоб, якія б тут хацелі працаваць. Куратарства — сур’ёзная праца, яна павінна аплачвацца.
Павел Вайніцкі: Тым не менш нават ва ўмовах адсутнасці фінансавання існуюць іншыя драйверы, якія могуць рухаць працэс: людзям цікава працаваць разам і атрымліваць новы досвед.
Канстанцін Селіханаў: Можна шукаць падтрымку і рэалізацыю не толькі ў Беларусі.
Павел Вайніцкі: Звяртаемся ж, пішам заяўкі...
Ілля Свірын: Зразумела, што, калі аўтар выказваецца, гэта першасная тканка мастацтва, структура — другасная. Праца крытыка і куратара павінна аплачвацца, але ці ёсць пасада куратара ў нейкіх табелях аб рангах нашых устаноў? Ці ёсць магчымасць, як гэта робіцца на Захадзе, наняць нейкага куратара, айчыннага ці замежнага, і заплаціць грошы за ягоную працу?
Барыс Крэпак: Чаму ў Палацы мастацтва няма пасады куратара?
Рыгор Сітніца: Таму што ў нас на гэта няма сродкаў, але пры неабходнасці мы запрашаем пазаштатных куратараў.
Алеся Белявец: Павел, а ці ёсць у цябе замовы на тваю куратарскую працу?
Павел Вайніцкі: Летась я рабіў для Нацыянальнага фестывалю архітэктуры, арганізаванага Беларускім саюзам архітэктараў, праект, які называўся «арТРЭШткі». Калі гаворка ідзе пра грошы, то мы ўсе працавалі без іх — бонусам было ўсталяванне нашых аб’ектаў у цэнтры горада. Каб б меліся сродкі, усё было б, зразумела, па-іншаму, ганарары з’явіліся постфактум, бо ўстанова «Мінская спадчына» — «гаспадар» гістарычнай часткі горада — вырашыла прэміраваць мастакоў. Іх творы аказаліся запатрабаванымі і затрымаліся на вуліцы Герцэна пасля заканчэння фестывалю на даволі працяглы час. Усё было бюджэтна, але вельмі цікава: мы бралі матэрыялы ў прадпрыемстваў — рэшткі мінскіх вытворчасцяў. Вынік такой супрацы здзівіў мяне самога! І я бачыў энтузіязм удзельнікаў, якія атрымалі магчымасць паспрабаваць новыя матэрыялы ў сур’ёзных памерах. І яшчэ: мы атрымалі запрашэнне зладзіць «арТРЭШткі» ў іншых гарадах, не толькі беларускіх. Паглядзім, што з гэтага выйдзе...
Барыс Крэпак: Што засталося ад праекта? Каталог?
Павел Вайніцкі: Праект яшчэ не закрыты, каталога пакуль няма. Я зрабіў некалькі публікацый, у тым ліку па-за межамі Беларусі, а яшчэ прэзентаваў гэты праект калегам на адным з семінараў Вышаградскай акадэміі культурнага менеджменту, і водгукі былі самыя дадатныя.
Барыс Крэпак: Пяройдзем да наступнай прафесіі. Як ідуць справы ў секцыі крытыкі Саюза мастакоў?
Леанід Дзягілеў: Справы пагоршалі пасля вашага сыходу з пасады. Сталі менш праводзіць «круглых сталоў», часам немагчыма сабраць бюро. Мастакі актыўна прыходзяць на пасяджэнні, бо яны прадаюць работы, а хто заплаціць арганізатару за правядзенне «круглага стала»? Ніхто.
З нашых дасягненняў — прынялі пяць новых маладых членаў.
З крытыкай у нас увогуле вельмі сур’ёзныя праблемы, хоць знешне ўсё выглядае нібыта няблага. Выставачная дзейнасць актыўная, выдавецкая таксама.
Але насамрэч праблемы ёсць.
Ілля Свірын: Праблема ў рэфлексіі арт-працэсу ў СМІ, мастакі наракаюць на якасць і колькасць публікацый. Крытычныя рэцэнзіі амаль зніклі. На жаль, прычыны тут і эканамічныя.
Рыгор Сітніца: Натуральна, эканамічныя, але інтэлектуальныя таксама: я мала бачу аналітычных тэкстаў, якія б грунтаваліся на высокім гусце і інтэлекце.
Алеся Белявец: А ці ёсць увогуле патрэба ў крытычным меркаванні? Каб не было, напрыклад, часопіса «Мастацтва», дзе яго можна выказваць?
Павел Вайніцкі: Перыядычна друкуюся па-за межамі краіны. Як ні дзіўна, у Расіі маё меркаванне запатрабавана, бо я з’яўляюся тым агентам з Беларусі, які можа данесці да расійскага чытача нейкую інфармацыю пра тое, што ў нас адбываецца.
Алеся Белявец: Каму патрэбна крытычнае меркаванне тут?
Павел Вайніцкі: Патрэбна крытычная рэфлексія на тое, што адбываецца, гэта частка самарэгуляцыі мастацкага працэсу. Але чамусьці тут крытычнае выказванне бывае вельмі небяспечным. Вось сёння пачуў ад калегі: «Сапсаваў ты сабе рэпутацыю, Павел, сваім артыкулам пра Оперны тэатр». А я сваім артыкулам шчыра і аргументавана паведаміў, што я думаю наконт сучаснай дэкаратыўнай скульптуры, якая з’явілася на злашчасным лангбардаўскім будынку — помніку беларускай архітэктуры першай паловы мінулага стагоддзя, між іншым. І яшчэ раз паўтару: нельга рабіць такія рэчы з гістарычнай спадчынай.
Канстанцін Селіханаў: У маленькім таварыстве, якім з’яўляецца мінскае мастацкае асяроддзе, мы часта саромеемся адзін аднаму казаць нейкія прынцыповыя рэчы. Напрыклад, у манументальным савеце, дзе я працую.
Павінен існаваць выразны падзел. Патрэбна шмат выданняў па мастацтве, і каб кожнае пісала пра сваё. Больш розных інстытуцый. Мы б перасталі варыцца ў адным катле. З’явілася б канкурэнцыя.
Павел Вайніцкі: Крытыка дапамагае ўбачыць і выправіць уласныя недахопы — і гэта прадуктыўны падыход да яе. Крыўдзіцца — не вельмі разумна яшчэ і з той прычыны, што нават калі пра твой твор ці выставу гавораць хай і ў негатыўным святле, то ўжо добра, што цябе згадваюць, уводзяць твой праект у ме-
дыйную прастору.
Ілля Свірын: Сапраўды, амаль усе мастакі наракаюць на брак аналітыкі, але калі выходзіць крытычны матэрыял, то ён выклікае адразу хваравітую рэакцыю. Ці гатова наша асяроддзе да крытыкі?
Рыгор Сітніца: Я ў многіх мастаках упэўнены, што яны гатовыя пачуць адмоўную ацэнку і пры гэтым застацца пры сваіх перакананнях, а часам і пагадзіцца з крытыкам.
Я сам сабе і крытык, і цэнзар, і калі я чытаю артыкул, дзе ацэнка крытыка супадае з маёй, то гэта добра. Аднак жа я не баюся пачуць пра сябе штосьці крытычнае, калі яно карэктна і аргументавана выказана. Крыўдзяцца на крытыку звычайна людзі закамплексаваныя і залішне самаўпэўненыя.
Леанід Дзягілеў: Мы прызвычаіліся да кампліментарнай крытыкі.
Барыс Крэпак: Тыя, хто выходзяць з Акадэміі мастацтваў, дзе яны потым працуюць?
У нас за крытыку прымаецца журналісцкае пісьмо. Дый нават калі крытык і атрымліваецца па выхадзе з ВНУ, то хутка згасае: адзін-два няўхвальныя артыкулы — і навошта яму такая неадэкватная рэакцыя і такія канфлікты? Лягчэй гісторыяй мастацтва заняцца. Ды і дзе яму пісаць? Ёсць часопіс «Мастацтва», газета «Культура»...
Ілля Свірын: У буйных інтэрнэт-парталаў часта няма раздзела, прысвечанага культуры, не кажучы пра тое, каб у штаце з’явілася адказная за гэта адзінка. Тэма культуры папросту нерэнтабельная. Яна мусіць падтрымлівацца зацікаўленымі, найперш дзяржавай. Ці творчымі саюзамі.
Пётра Васілеўскі: Ці можна чакаць, што культурная падзея будзе абмяркоўвацца так жа актыўна, як палітычная ці эканамічная?
Рыгор Сітніца: Людзей не цікавяць такія тэмы, бо ніхто ім гэту інфармацыю не падае, а тым больш востра і крэатыўна. Назавіце хоць адну праграму, прысвечаную мастацтву. Калі былі тыя «Страсці па культуры», якія страсцямі зусім і не былі? Гэта агульная бяда нашай інфармацыйнай палітыкі: не абмяркоўваюцца праблемы культуры на тэлебачанні.
Канстанцін Селіханаў: Нам таксама не хапае розных выданняў.
Павел Вайніцкі: Вось кола мастакоў выставілася ў Беластоку (маю на ўвазе праект «Збор») і стварыла інтэрнэт-выданне. Цудоўная альтэрнатыва папяровай прэсе.
Ілля Свірын: На жаль, рэцэнзій там зусім не багата, дый імёны пераважна тыя ж. Больш за тое, куратары некаторых праектаў спрабуюць не проста інтэрпрэтаваць сучасны стан развіцця мастацтва, але нават карэктаваць гісторыю.
Я ўжо задаваў пытанне пра ролю куратара як чалавека, які акрэслівае важныя рэчы. Той, хто павінен дапамагаць мастаку, пачынае вызначаць трэнды.
Алеся Белявец: Гэта ўжо праца даследчыка.
Павел Вайніцкі: Але куратар стварае тое, з чым будзе працаваць гіпатэтычны даследчык, робіць яўнымі нейкія не адразу відавочныя рэчы.
Алеся Белявец: І «Збор», і «Радыус» пазіцыянаваліся як даследчыя праекты, проста падобнага павінна быць больш.
Павел Вайніцкі: Так, і важна не проста зрабіць праект, але зрабіць яго бачным у інфармацыйным полі. Абавязкова мусяць застацца дакументацыя і матэрыялы, якія будучы даследчык возьме з розных крыніц і па макулінцы складзе агульную карціну таго, што ў нас адбывалася.
Нельга манапалізаваць гісторыю беларускага мастацтва — толькі праз час і на падставе мноства аўтаномных кавалачкаў пазла агульная карціна будзе складзена. Таму важна не толькі зрабіць выставу, але і арганізаваць падзеі вакол яе: у прэсе, інфармацыйных і сацыяльных сетках і гэтак далей.
Пётра Васілеўскі: Вам як мастаку, што працуе з аб’ёмам, патрэбны куратар ці вы самі спраўляецеся?
Павел Вайніцкі: Часам вельмі прыемна стаць часткай куратарскага праекта, асабліва цікавага.
Пётра Васілеўскі: А на ўласную выставу вы паклічаце куратара ці вам гэта непатрэбна?
Павел Вайніцкі: Калі чалавек мне блізкі па поглядах, то паклічу.
Барыс Крэпак: Каго ты клікаў?
Павел Вайніцкі: Шчыра кажучы, пакуль нікога... Але збіраюся!
Ілля Свірын: Я задам правакацыйнае пытанне: вось у савецкія часы існавала нармальная выставачная сістэма і ніякага куратара не было, выстаўкам — і ўсё. Можа, гэтага дастаткова?
Канстанцін Селіханаў: На жаль, роля асобы ў гісторыі пачынае адыходзіць, ідэі становяцца важней за ўвасабленне. Роля мастака як дэміурга зніжаецца, куратар становіцца ключавой постаццю. Адны і тыя ж работы можна скампанаваць такім чынам, што гэта будзе мегапраект, а можа атрымацца і поўны правал. Мастак — па родзе сваёй дзейнасці — часта не можа вызначыць галоўнае...
Павел Вайніцкі: Гэта называецца «кантэкстуалізацыя» — змяшчэнне тваёй творчасці ў поле важных на дадзены момант ідэй.
Канстанцін Селіханаў: Менавіта таму патрэбен куратар, што гэта поле стала шырокім, складаным, невыносным, я б сказаў. Натуральна, нехта можа выставіць рэч — і яна ўсіх шакуе, але гэта можа быць выпадковым трапляннем. Вялікаму мастаку куратар не патрэбны, ён сам стварае новыя сэнсы.
Алеся Белявец: Адкуль з’яўляюцца ў нас куратары? На якім матэрыяле і ў каго вучыцца?
Канстанцін Селіханаў: Мастакі часта працуюць у якасці куратараў, таму што мусяць гэта рабіць. Як толькі гэта будзе аплачвальная работа, то куратары з’явяцца адразу. І другое — запатрабаванасць. Наколькі грамадства зацікаўлена ў якасных праектах?
Ілля Свірын: Як вы ставіцеся да ідэі запрашаць для прэзентацыі беларускага мастацтва замежных куратараў?
Павел Вайніцкі: Адкажу і на гэтае пытанне, але спачатку на папярэдняе: куратарская дзейнасць у Беларусі мае быць інстытуцыялізаванай. Акадэміі мастацтваў даўно пара адкрыць спецыяльнасць «куратарства» і рыхтаваць адпаведных прафесіяналаў.
Барыс Крэпак: А хто гэтым будзе займацца?
Павел Вайніцкі: Значыць, вось там і спатрэбяцца замежныя адмыслоўцы, што будуць прыязджаць з лекцыямі і майстар-класамі. А запрашаць варагаў для арганізацыі беларускіх праектаў — не самы лепшы ход, бо ў нас і так няшмат адкрытых куратарскіх магчымасцей — я маю на ўвазе магчымасцей такога ўзроўню, каб зацікавіць куратараў-замежнікаў. Хай яны робяць у сваіх цудоўных краінах праекты нашых мастакоў, а тут мы ўжо самі будзем спрабаваць.
Канстанцін Селіханаў: Як яны пра іх даведаюцца? Мы іх не зацікавім, мы самі сабе нецікавыя. Калі б мы зрабілі мегападзею ў Беларусі, паказалі сур’ёзныя рэчы, раскрылі важныя тэмы...
Павел Вайніцкі: Патрэбны айчынныя грошы і нашыя ж спецыялісты. Знаны літоўскі куратар, дырэктар віленскага Цэнтра сучаснага мастацтва Кейстуціс Кузінас аднойчы
адабраў работы беларускіх аўтараў для свайго праекта «Дзверы адчыняюцца? Беларускае мастацтва сёння» — і гэта была добрая выстава, але выбудаваная на дэкларатыўных канцэптах. Наяўны досвед сведчыць, што куратар звонку наўрад ці здольны разгледзець нюансы і зрабіць адэкватны беларускі праект.
Канстанцін Селіханаў: Дык трэба іх запрашаць у якасці лектараў, каб яны тут склалі сваё ўяўленне пра беларускае мастацтва.
Пётра Васілеўскі: Так было раней, калі для ўдзелу ва ўсесаюзных выставах запрашаліся мастакі з рэспублік, — з Масквы прыязджалі куратары (яны ж — цэнзары) і адбіралі тое, што адпавядала іх уяўленням пра нас. Цэлы пласт мастацтва пры гэтым адсякаўся як неактуальны.
Сёння ж складваецца сітуацыя, калі ўжо нейкі паважаны таварыш з Захаду пры нагодзе скажа, што той ці іншы праект можа быць рэалізаваным, бо адпавядае іхнім уяўленням пра Беларусь, між тым як для нас той праект будзе праявай маргінальнасці.
Канстанцін Селіханаў: Нейкія людзі вырашаюць, якое тут павінна быць мастацтва. Мы самі сябе баімся і недаацэньваем, а вельмі дарма. Выдатны прыклад з леташнім Венецыянскім біенале: выпадкова знайшоў у бібліятэцы часопіс «Art in America» за верасень артыкулам пра біенале: з пяці абзацаў — адзін пра Беларускі павільён. Вельмі дадатны водгук. Высвятляецца, што людзей цікавяць важныя, агульначалавечыя тэмы.
Павел Вайніцкі: Аляксей Шынкарэнка і Вольга Рыбчынская — якраз тыя самыя беларускія куратары, якія зрабілі на інтэрнацыянальным узроўні выдатны праект, абсалютна рэлевантны сусветным тэндэнцыям. Дзеля аб’ектыўнасці заўважу, што наша папярэдняя Венецыянская рэпрэзентацыя таксама была ўспрынята пазітыўна, але сёлетні павільён — безумоўна, вялікі крок наперад.
Ілля Свірын: Літоўскі куратар Кейстуціс Кузінас, якога мы тут ужо згадвалі, прыйшоў працаваць дырэктарам найбуйнейшай выставачнай установы ў Вільні і прапанаваў новыя трэнды — канцэптуальныя і постканцэптуальныя. І хоць ужо склалася свая мадэрнісцкая школа, многія творцы сталі ў гэтых трэндах працаваць. Наколькі такі падыход дарэчны? Ёсць аўтар, які нешта робіць, бо адчувае ў тым патрэбу. А яму кажуць: «Ты не ў трэндзе».
Канстанцін Селіханаў: Тыповы посткаланіяльны падыход. Але яны перахварэлі на гэта, і ў Літве дыскусія ідзе ўжо пра іншае.
Ілля Свірын: У нас таксама ёсць персанажы з гарачымі вачыма, маўляў, мы і толькі мы робім сучаснае.
Павел Вайніцкі: Гэтыя куратарскія пазіцыі, заснаваныя на выключэнні, больш не працуюць. Свет адкрыты. Мастак можа знайсці магчымасць удзельнічаць у праектах іншых куратараў, ствараць і выстаўляць свае працы ў розных месцах.
Пётра Васілеўскі: Што ён будзе прадстаўляць, чым цікавы сабе і свету?
Канстанцін Селіханаў: Мы павінны гэта высветліць. Уласна, гэта і ёсць задача куратараў: знайсці тут тое, што будзе цікавае ўсім.