Кры­зіс з жа­но­чым аб­ліч­чам

№ 3 (396) 01.03.2016 - 31.03.2016 г

«Са­ша, вы­кінь смец­це!» На­тал­лі Ва­раж­біт у Бе­ла­рус­кім дзяр­жаў­ным ма­ла­дзёж­ным тэ­атры
З пер­ша­га спек­так­ля ў ліс­та­па­дзе 1986 го­да («Гэ­тыя не­зра­зу­ме­лыя ста­рыя лю­дзі» па­вод­ле апо­вес­ці Свят­ла­ны Алек­сі­евіч «У вай­ны не жа­но­чае аб­ліч­ча») Дзяр­жаў­ны ма­ла­дзёж­ны тэ­атр вы­явіў­ся не­ша­ра­го­вым на тле та­га­час­ных ку­ль­тур­ных пра­цэ­саў.

 

А сё­ле­та (праз двац­цаць га­доў) пад экс­пе­ры­мен­ты тру­па атры­ма­ла ка­мер­ную пля­цоў­ку, абста­ля­ва­ную ў тэ­атра­ль­ным пад­ва­ле і раз­лі­ча­ную хі­ба на со­рак мес­цаў. Яе прэм’ернай па­ста­ноў­кай зра­бі­ла­ся дра­ма су­час­най укра­інскай аўтаркі На­тал­лі Ва­раж­біт «Са­ша, вы­кінь смец­це!» у па­ста­ноў­цы Дзміт­рыя Ба­гас­лаў­ска­га.

Ба­гас­лаў­скі — акцёр з яркай інды­ві­ду­аль­нас­цю і ці не са­мы за­пат­ра­ба­ва­ны ў рус­ка­моў­най ку­ль­тур­най пра­сто­ры бе­ла­рус­кі дра­ма­тыч­ны пі­сь­мен­нік (аўтар на­шу­ме­лых п’ес «Лю­боў лю­дзей», «Ці­хі шэпат сыходзячых кро­каў», «Блон­дзі»). «Са­ша, вы­кінь смец­це!» — ад­на з яго­ных не­шмат­лі­кіх рэ­жы­сёр­скіх ра­бот, якую пе­рад­усім вы­лу­чае тра­пят­кая ўва­га да аўтар­ска­га тэк­сту.

 

Пра­ло­г да спек­так­ля — доў­гая па­ўза: рэ­жы­сёр па­кі­дае гле­да­ча сам-на­сам з шас­цю чор­на-бе­лы­мі тэ­ле­ві­за­ра­мі. Мі­ль­га­юць урыў­кі не­йкіх пе­рад­ач, але за­ся­ро­дзіц­ца на іх не вы­па­дае, бо хут­ка за­ста­ецца то­ль­кі «снег» стра­ча­на­га тэ­ле­ві­зій­на­га сіг­на­лу. У шэ­рым мі­ль­га­цен­ні на пля­цоў­цы з’яўля­юцца артыс­ты На­тал­ля Аніш­чан­ка (Ка­ця, ула­да­ль­ні­ца ган­длё­вых на­мё­таў), Лю­боў Пу­кі­та (Акса­на, да­чка Ка­ці ад пер­ша­га шлю­бу, ця­жар­ная пер­шым, а по­тым дру­гім дзі­цём) і Аляк­сандр Па­шке­віч (Са­ша, дру­гі муж Ка­ці і айчым Акса­ны, па­лкоў­нік укра­інска­га вой­ска), каб рас­па­вес­ці па-го­га­леў­ску міс­тыч­ную каз­ку най­ноў­ша­га ча­су.

 

Між пер­шы­мі і фі­на­ль­ны­мі рад­ка­мі ка­рот­кай п’есы мі­нае год жыц­ця дзвюх ге­ра­інь, якія стра­ці­лі му­жа і айчы­ма. Вы­яўля­ецца, што ні­якай мя­жы па­між све­там жы­вых і па­мер­лых для Ка­ці і Акса­ны не існуе: яны раз­маў­ля­юць з да­ра­гім па­мер­лым Са­шам на­ту­ра­ль­на і про­ста. Але вы­ні­кае ва­енны кан­флікт. Аб­вяш­ча­ецца ўсе­агу­ль­ная ма­бі­лі­за­цыя. І вай­ско­вец Са­ша вы­ра­шае вяр­нуц­ца... з та­го све­ту, да­ха­ты. Чар­го­вая ма­бі­лі­за­цыя вы­ма­гае да­зво­лу ўсіх род­ных. Але «дзяў­чат­кі», лю­быя дзяў­чат­кі ад­маў­ля­юць праз ве­ра­год­насць на­но­ва пе­ра­жыць яго­ную смерць.

 

Пра­сто­рай дра­ма­тыч­най ігры ста­но­віц­ца ўся не­вя­лі­кая за­ла, а мас­тач­ка-па­ста­ноў­шчы­ца Во­ль­га Гры­ца­ева пра­па­нуе гу­ль­ню з прад­ме­та­мі: му­ка ў сцэ­не пад­рых­тоў­кі па­мі­на­ль­на­га ста­ла на­ра­джае аса­цы­яцыі з пра­хам і бе­лым пяс­ком, пласт рас­ка­та­на­га цес­та ста­но­віц­ца над­ма­гіл­лем, пад­свет­ле­ны стол пе­ра­тва­ра­ецца ў пад­ста­ву по­мні­ка.

 

Псі­ха­ла­гізм і аб­вос­тра­ная да­клад­насць вы­лу­ча­юць пе­ра­ўва­саб­лен­ні Лю­бо­ві Пу­кі­та, надзвы­чай маш­таб­ная ігра — На­тал­лю Аніш­чан­ка, чыя ге­ра­іня на­бы­вае ры­сы «на­цы­яна­ль­на­га ўдаў­ства» Укра­іны. Ад­мыс­ло­вай іро­ні­яй по­ўняц­ца эпі­зо­ды зга­дак пра да­лё­кае стра­ча­нае шчас­це ся­мей­на­га ад­па­чын­ку ў Кры­ме. Му­зыч­ным лей­тма­ты­вам гэ­тых мо­ман­таў ста­но­віц­ца пес­ня Юрыя Анто­на­ва «Бе­лы цеп­ла­ход» — гімн ка­хан­ню Ка­ці і Са­шы, «іхняя пес­ня». Знач­на і не­ча­ка­на пра­ніз­лі­ва яна гу­чыць у вы­ка­нан­ні ма­ці і да­чкі.

 

Сваё ад­мет­нае зна­чэн­не ў спек­так­лі на­бы­вае плас­ты­ка — ад­ры­віс­тасць, ня­гнут­касць, за­па­во­ле­насць. Га­ту­ючы пі­раж­кі ў ноч на па­ха­ван­не, ге­ра­іні цяг­нуць ру­кі ўго­ру, аб’­яўля­ючы пра ка­пі­ту­ля­цыю пе­рад па­ўся­дзён­ным жыц­цём — вы­пра­ба­ван­не, якое так скла­да­на вы­тры­маць. У асоб­ных сцэ­нах дзея­нне на­ўмыс­на пад­тар­маж­ваец­ца, змя­ня­ецца свят­ло, акцё­ры шмат­кроць па­ўта­ра­юць тэкст, па­збаў­ле­ны эма­цый­ных ад­цен­няў — ні­бы «ска­ча» чор­ны дыск за­езджа­най кру­жэл­кі фірмы «Ме­ло­дыя» ці ка­сет­ны маг­ні­та­фон за­жоў­вае плён­ку: у све­це жы­вых і све­це па­мер­лых час ру­ха­ецца па-роз­на­му. Раз­мо­вы Ка­ці і Акса­ны пра Са­ша­ву смерць граз­нуць у не­паз­беж­ных па­бы­то­вых пад­ра­бяз­нас­цях, а звык­лая фра­за «Са­ша, вы­кінь смец­це!» па­ра­дак­са­ль­на спа­лу­чае за­леж­насць ад «свай­го муж­чы­ны» з бра­кам цеп­лы­ні ды па­ра­зу­мен­ня...

 

Дзміт­рый Ба­гас­лаў­скі і На­тал­ля Ва­раж­біт з та­го па­ка­лен­ня дра­ма­тур­гаў, якое за­на­та­ва­ла эва­лю­цый­ны ту­пік са­цы­яль­на­га ві­ду homo sovetikus. Спек­такль «Са­ша, вы­кінь смец­це!», па­ўста­лы ў дыс­тан­цый­най сут­вор­час­ці, апа­вя­дае пра кры­зіс — не ўкра­інскі, бе­ла­рус­кі ці сус­вет­ны, а пра той, які зра­біў­ся для нас ла­дам жыц­ця, мыс­лен­ня, ад­чу­ван­ня...

Дзміт­рый Ерма­ло­віч-Да­шчын­скі