Кан­стан­цін Кук­со

У якім уз­рос­це ты па­чаў ма­ля­ваць асэн­са­ва­на?

— Ма­ля­ваў я ад са­мо­га дзя­цін­ства. Як усе дзе­ці ма­лю­юць, так і я. За ад­ным вы­клю­чэн­нем: я ад­ра­зу па­чаў ма­ля­ваць парт­рэ­ты. Не лю­біў пей­за­жы. Ад­нак ані­якай мас­тац­кай ад­ука­цыі ў мя­не ня­ма. Пэў­ны час, праў­да, ха­дзіў у Па­лац пі­яне­раў на за­нят­кі ў Сяр­гея Пят­ро­ві­ча Кат­ко­ва. Ад­нак як ву­чань я быў яму не­ці­ка­вы: ну што мож­на зра­біць з хлоп­чы­кам, які ма­люе то­ль­кі парт­рэ­ты вя­до­мых артыс­таў, па­клаў­шы пе­рад са­бой іх фо­та­здым­кі? Тлу­ма­чы­ла­ся гэ­та тым, што ў ма­ёй ма­ці бы­ла зна­ёмая — ды­рэк­тар­ка кі­на­тэ­атра. Ту­ды я ха­дзіў і на­бі­раў рэ­клам­кі з фо­та­здым­ка­мі кі­на­артыс­таў, якія по­тым і пе­ра­ма­лёў­ваў.

Гэ­та, ві­даць, час­тко­ва і тлу­ма­чыць тое, што ты не па­йшоў ву­чыц­ца па мас­тац­кай лі­ніі, а аб­раў філ­фак…

— Ды мя­не б ні­ку­ды не пры­ня­лі, на­ват у мас­тац­кае ву­чы­ліш­ча! Да та­го ж я ма­рыў быць артыс­там. Та­му праз увесь час мя­не кі­да­ла то да ма­люн­каў, то да тэ­атра. Я на­вед­ваў той жа Па­лац пі­яне­раў, браў удзел у па­ста­ноў­ках Тэ­атра юнац­кай твор­час­ці. По­тым быў на­род­ны тэ­атр Па­ла­ца ку­ль­ту­ры МТЗ. І не­дзе ў во­сь­мым кла­се ма­ля­ван­не за­кі­нуў, ду­маў то­ль­кі пра акцёр­скую бу­ду­чы­ню. Ну як за­кі­нуў... Мне ж у шко­ле сум­на бы­ло, на­стаў­ні­каў я не слу­хаў­ся. Яны мае ма­люн­кі за­бі­ра­лі, але я па­чаў ма­ля­ваць на пра­ма­кат­ках, якія ад­бі­раць бы­ло не­ль­га, бо та­ды ка­рыс­та­лі­ся атра­ман­там. Ад­нак мая ка­р’е­ра як артыс­та не скла­ла­ся: я па­сту­паў на акцёр­скае ў Тэ­атра­ль­на-мас­тац­кі інсты­тут, ка­лі курс на­бі­ра­лі Ула­дзі­мір Ма­лан­кін і Ба­рыс Лу­цэн­ка. Пра­йшоў два ту­ры, а на трэ­цім Ба­рыс Іва­на­віч мя­не «за­ва­ліў», за што я яму ця­пер ве­ль­мі ўдзяч­ны. І што ж мне бы­ло ра­біць по­тым? Хлоп­чык жа ні­чо­га не ўмеў, ні­чо­га не ве­даў: у шко­ле меў пя­цёр­ку то­ль­кі па чар­чэн­ні, рэ­шта — чац­вёр­кі ды трой­кі. Та­му тэх­ніч­ныя ВНУ ад­па­да­лі, за­ста­ваў­ся філ­фак. Ну яшчэ гіс­та­рыч­ны фа­ку­ль­тэт.

Ка­жуць, пад­час на­ву­чан­ня на філ­фа­ку ты зда­ваў экза­ме­ны дзя­ку­ючы не ад­ка­зам на пы­тан­ні бі­ле­таў, а та­му, што ма­ля­ваў шар­жы на вы­клад­чы­каў…

— Чыс­тая пра­ўда! Бо ву­чыц­ца я не мог на­огул. І ма­ля­ваць шар­жы па­чаў ме­на­ві­та на філ­фа­ку. Ха­дзіў на лек­цыі, на якіх мне бы­ло сум­на. Та­му ся­дзеў і ма­ля­ваў.

Твой бе­ла­рус­кі пе­ры­яд быў адзна­ча­ны су­пра­цоў­ніц­твам з Ры­го­рам Ба­ра­ду­лі­ным. З кім з па­этаў ты яшчэ су­пра­цоў­ні­чаў, коль­кі бы­ло вы­да­дзе­на кніг з тва­імі шар­жа­мі?

— З Ры­го­рам Іва­на­ві­чам у мя­не скла­лі­ся ве­ль­мі сяб­роў­скія ад­но­сі­ны. Па­ча­ло­ся ўсё з та­го, што я ма­ля­ваў вы­клад­чы­каў філ­фа­ка, ся­род якіх бы­ло шмат пі­сь­мен­ні­каў. Ад­ной­чы ў кніж­най кра­ме тра­пі­ла­ся на во­чы кніж­ка шар­жаў Мі­ха­іла Лі­соў­ска­га з вер­ша­мі Ры­го­ра Ба­ра­ду­лі­на «Ня­ўро­кам ка­жу­чы». Кніж­ка мне ве­ль­мі спа­да­ба­ла­ся, хоць ні­ко­га, апра­ча кла­сі­каў бе­ла­рус­кай лі­та­ра­ту­ры, я не ве­даў. Ад­нак тым, што ра­біў Лі­соў­скі, лі­та­ра­ль­на за­хва­рэў. На той час мас­так ужо па­мёр, я па­зна­ёміў­ся з яго ўда­вой Грэ­тай Ста­ніс­ла­ваў­най, якая па­ка­за­ла мне ўвесь яго­ны архіў. Ве­ль­мі ўваж­лі­ва вы­ву­чыў яго­ныя пра­цы. І ця­пер ма­гу ка­заць, што мае шар­жы вы­йшлі з да­роб­ку Лі­соў­ска­га, які, на жаль, за­ўчас­на па­йшоў з жыц­ця. По­тым мне па­ра­ілі ад­нес­ці ма­люн­кі ў «ЛіМ», дзе та­ды пра­ца­ваў Алег Бе­ла­ву­саў. Та­кім чы­нам шар­жы з’я­ві­лі­ся ў гэ­тай га­зе­це. І не­дзе ў 1973-м Ры­гор Ба­ра­ду­лін пад мае за­ма­лёў­кі на­пі­саў эпіг­ра­мы. З та­го ча­су ўсё і за­кру­ці­ла­ся. У вы­ні­ку з’я­віў­ся збор­нік шар­жаў і эпіг­рам «Аб­ра­зы без аб­ра­зы», по­тым мы дру­ка­ва­лі­ся ў аль­ма­на­хах «Дзень па­эзіі», «Бра­тэр­ства». Так што філ­фак за­пом­ніў­ся мне не ву­чо­бай, а ўдзе­лам у мас­тац­кай са­ма­дзей­нас­ці і вы­йсцем у мас­та­коў­скую твор­часць.

Што бы­ло пры­чы­най твай­го ад’­езду ў Мас­кву?

— Фак­тыч­на я па­ехаў да сва­ёй жон­кі. Але на той час мае пра­цы ўжо з’яў­ля­лі­ся ў ча­со­пі­се «Кро­ко­дил», я стаў сяб­рам Са­юза мас­та­коў СССР, ілюс­тра­ваў гу­ма­рыс­тыч­ныя і на­ву­ко­ва-па­пу­ляр­ныя кніж­кі бе­ла­рус­кіх пі­сь­мен­ні­каў. З 1983 го­да быў ужо сва­бод­ным мас­та­ком, і па­сля «Бе­ла­ру­сь­фі­ль­ма», До­ма кі­но, Па­ла­ца пі­яне­раў, «Со­вет­ской Бе­ло­рус­сии» ні­дзе ў шта­це не пра­ца­ваў. Пер­шае мес­ца ў Мас­кве — рэ­дак­цыя га­зе­ты «Из­вес­тия», я за­ймаў па­са­ду га­лоў­на­га мас­та­ка. Там пла­ці­лі ма­ла, та­му пе­ра­йшоў у «Moscow Times». По­тым быў шэ­раг іншых вы­дан­няў, ся­род якіх «Ком­мер­сантъ», дзе я і пра­цую па гэ­ты час мас­та­ком-ілюс­тра­та­рам.

Што, на тваю дум­ку, не­абход­на мас­та­ку, каб па­спя­хо­ва пра­ца­ваць у жан­ры шар­жа?

— Шчы­ра ка­жу­чы, не ве­даю. Ка­лі б мя­не па­пра­сі­лі на­ву­чыць ра­бо­це ў гэ­тым жан­ры, я ні­чо­га ўцям­на­га не па­ра­іў бы. У мя­не ўсё ро­біц­ца не­як пад­свя­до­ма.

Як на­зы­ва­ецца тэх­ні­ка, у якой ты пра­­цуеш?

— Ра­ней я ўжы­ваў про­ста лі­не­арнае ма­ля­ван­не. Ця­пер пра­цую ў тэх­ні­цы «крос­хэт­чынг», пе­ра­кры­жа­ва­ныя штры­хі. Свае пра­цы раб­лю ра­пі­дог­ра­фам, ка­рыс­та­юся так­са­ма ка­пі­ляр­ны­мі асад­ка­мі, на­огул лю­бы­мі інстру­мен­та­мі, пры­дат­ны­мі для ма­ля­ван­ня. Агу­лам жа ка­жу­чы, гэ­та пе­р’я­вая тэх­ні­ка, якая ўжы­ва­ецца і ў, на­прык­лад, ме­та­лаг­ра­вю­ры і існуе ўжо ці не ста­год­дзі. Так што ані­чо­га но­ва­га я не пры­ду­маў. У тэх­ні­цы «крос­хэт­чынг» пра­цуе шмат мас­та­коў.

Ці вы­пра­ца­ва­лі­ся ў ця­бе не­йкія аса­біс­тыя пры­ёмы?

— Пры­знац­ца, я шмат раз­оў мя­няў тэх­ні­ку, на­ват у меж­ах та­го ж лі­не­арна­га ма­люн­ка. Пра­ца­ваў і ме­та­ліч­ным пя­ром, і гу­сі­ным, і трыс­ня­го­вым, ужы­ваў пэн­дзлі. Што да агу­ль­ных пры­нцы­паў, дык у мя­не га­лоў­ны та­кі: каб не бы­ло штам­паў. Та­му мне, ві­даць, ве­ль­мі па­шан­ца­ва­ла ў тым, што за 40 га­доў твор­час­ці штам­паў я так і не на­пра­ца­ваў. Гэ­та мя­не і вы­ра­тоў­вае. Пры тэх­ні­цы «крос­хэт­чын­га» кож­ны ты­паж вы­ма­гае аб­са­лют­на ўлас­на­га вы­ра­шэн­ня, якое да­во­дзіц­ца ча­сам кар­пат­лі­ва шу­каць. Ка­неш­не ж, за­ста­юцца і не­йкія агу­ль­ныя пры­нцы­пы пры­ёмаў, але іх га­ла­ва і ру­ка ста­су­юць са­мі. Пра­ўда, не­шта пад­обнае да сак­рэ­ту ўсё ж ёсць. Я спра­бую пра­йграць той пер­са­наж, які ма­люю. Па сут­нас­ці, гэ­та тая ж акцёр­ская пра­ца, ад­но што вы­нік не на сцэ­не ці экра­не, а на па­пе­ры.

Ко­ль­кі, ці­ка­ва, ты ро­біш эскі­заў, рых­ту­ючы чар­го­вы шарж?

— Да­во­лі шмат. Спра­ва ў тым, што гэ­та за­ле­жыць ад ча­су, які маю на пад­рых­тоў­ку. Ка­лі пра­ца­ваў у га­зе­тах, дык да­во­дзі­ла­ся штод­ня ма­ля­ваць чар­го­вую ка­ры­ка­ту­ру. І, зра­зу­ме­ла, ба­га­та ча­су на пад­рых­тоў­ку не бы­ло. Ця­пер жа над эскі­за­мі ма­гу пра­ца­ваць і дзень, і два.

Та­бе да­стат­ко­ва фо­та­здым­каў ці не­абход­на, каб не­хта па­зі­ра­ваў?

— Ка­лі я пра­ца­ваў для «Кро­ко­ди­ла», ка­лі ма­ля­ваў бе­ла­рус­кіх пі­сь­мен­ні­каў, дык ка­рыс­таў­ся не­пас­рэд­ным кан­так­там з ча­ла­ве­кам. Да­маў­ляў­ся, ехаў, сус­тра­каў­ся. Але ўжо ве­ль­мі да­ўно не ма­люю з на­ту­ры. Ма­гу, без­умоў­на, ды не ба­чу ў тым сэн­су. Фо­та ха­пае, пры­чым не аб­мя­жоў­ва­юся не­йкім ад­ным.

Ці зда­ра­ла­ся так, што не­ка­му твая пра­ца рэ­зка не пад­аба­ла­ся і на той гле­бе ўзні­ка­лі скан­да­лы?

— У Мін­ску та­кое зда­ра­ла­ся. У Мас­кве — ні­ко­лі. У Мін­ску мя­не ча­му­сь­ці лі­чы­лі ве­ль­мі злым ка­ры­ка­ту­рыс­там. Та­му і ў «Лі­Ме» дру­ка­ва­лі рэ­дка. Не­як на­ма­ля­ваў Кас­ту­ся Кі­рэ­енку, і той шарж вы­йшаў у «Вя­чэр­нім Мін­ску». Па­эт раз­зла­ваў­ся на­сто­ль­кі, што ха­цеў у суд пад­аваць. Пра­ўда, не­хта ра­зум­ны па­тлу­ма­чыў яму, што гэт­кім чы­нам ён зро­біць мас­та­ку рэ­кла­му. Жах­лі­ва па­крыў­дзіў­ся Ка­рат­ке­віч. Тэ­ле­фа­на­ваў, кры­чаў, што пра­ло­міць мне га­ла­ву… А вось Іван Чыг­ры­наў мае шар­жы ве­ль­мі лю­біў.

Хто з вя­до­мых мас­та­коў све­ту, якія пра­цу­юць у гэ­тым жа жан­ры, вы­клі­кае ў ця­бе най­бо­ль­шую па­ва­гу?

— Я іх усіх ве­даю! У Аме­ры­цы з мно­гі­мі па­зна­ёміў­ся аса­біс­та. Дзя­ку­ючы «Фэй­сбу­ку» кан­так­тую з усі­мі най­вя­лік­шы­мі асо­ба­мі сус­вет­най ка­ры­ка­ту­ры. Але най­бо­ль­шую па­ва­гу вы­клі­кае най­перш Жан Му­ла­цье, хоць яшчэ раз па­ўта­ру, што на па­чат­ку вель­мі моц­ны ўплыў на мя­не зра­біў Мі­ха­іл Лі­соў­скі. Па­зней ад­крыў для ся­бе і Кук­ры­нік­саў, і Ігі­на, Рад­ла­ва, Анта­ноў­ска­га. Яшчэ на­за­ву прад­стаў­ні­коў аме­ры­кан­скай ка­ры­ка­ту­ры: Эла Хір­шфе­ль­да, Дэ­ві­да Ле­ві­на. На­огул на сён­няш­ні дзень са­май ма­гут­най я лі­чу фран­цуз­скую ка­ры­ка­ту­ру.

У ця­бе бы­лі пер­са­на­ль­ныя вы­ста­вы?

— Так, шмат. Але ўжо да­ўна­ва­та. З про­стай пры­чы­ны: ця­пер ве­ль­мі до­ра­га іх ла­дзіць. І бэс­сэн­соў­на. Я ўжо двац­цаць га­доў у Мас­кве, і тут за гэ­ты час меў то­ль­кі ад­ну вы­ста­ву, ка­лі яшчэ быў сяб­рам Са­юза мас­та­коў СССР. По­тым пе­ра­вёў­ся ў МОСХ.

Ве­даю, што ў Бе­ла­ру­сі ад­бы­ва­ецца шмат пра­ектаў, з не­ка­то­рыі мас­та­ка­мі зна­ёмы аса­біс­та: з Ры­го­рам Не­сце­ра­вым, Сяр­ге­ем Ста­ль­ма­шон­кам, Ва­ло­дзем Цэс­ле­рам. У Бе­ла­ру­сі за­ўсё­ды бы­лі ці­ка­выя, адметныя творцы.

Ко­ль­кі ж каш­туе за­мо­віць у ця­бе шарж?

— До­ра­га. Але тут су­му не бу­ду агуч­ваць.

Гэ­та зна­чыць, што і твая да­ўняя пра­ца — шарж на мя­не і Ма­ры­лю Ра­до­віч — каш­туе ня­ма­ла... А вось ад­нос­на ўзна­га­род: твой та­лент не­як адзна­чы­лі?

— Што да шар­жаў, дык мя­не ад­ной­чы пры­зна­лі лаў­рэ­атам ча­со­пі­са «Кро­ко­дил». Што да ка­ры­ка­тур, дык быў адзна­ча­ны Габ­раў­скі­мі срэб­ра­ны­мі ка­ра­ля­мі.

Ці мо­жаш ты вы­зна­чыць, ко­ль­кі ж лю­дзей за ўсе гэ­тыя га­ды тра­пі­лі пад твой мас­та­коў­скі пры­цэл?

— Не ма­гу, не ска­жу на­ват ве­ль­мі пры­бліз­на. Ці­ка­ва, што я сус­тра­каў мас­та­коў, здо­ль­ных на­зваць да­клад­ныя ліч­бы. Адзін ка­заў: я на­ма­ля­ваў дзе­сяць ты­сяч ча­ла­век, дру­гі — двац­цаць. А вось я не ве­даю! Ні­ко­лі не лі­чыў.

Мы зга­да­лі пра­цу на за­мо­ву. Ці мож­на ка­заць, што за­каз­ных ра­бот у ця­бе бо­льш за тых, якія ты ства­ра­еш на ўлас­нае жа­дан­не?

— Не, не, ані­як! Ця­пер пры­ват­ных за­ка­заў ня­ма. Усе, так бы мо­віць, аб’­екты зра­бі­лі­ся ве­ль­мі па­фас­ны­мі. За са­вец­кім ча­сам у До­ме кі­но ці на якім кі­на­фес­тыва­лі прайсці не бы­ло як: усе пра­сі­лі, каб іх на­ма­ля­ва­лі. Гэ­та лі­чы­ла­ся прэс­тыж­ным. Ця­пер на па­ра­дку дня — дзі­кі па­фас. Адзін мас­так мне рас­па­вя­даў, што пе­ра­ма­лёў­ваў парт­рэт зна­най асо­бы во­сем раз­оў! То нос та­му не пад­абаў­ся, то яшчэ не­шта. А тут яшчэ і но­выя тэх­на­ло­гіі сваё сло­ва ска­за­лі. З улас­на­га дос­ве­ду: мне трэ­ба бы­ло на­ма­ля­ваць Ві­на­ку­ра. Па­лез у Інтэр­нэт, каб са­б­раць яго­ныя фо­та­здым­кі. І што ў вы­ні­ку? Усе здым­кі, якія я па­ба­чыў, бы­лі пе­ра­фо­та­шоп­ле­ныя! Усе та­кія гла­дзе­нь­кія і пры­го­жа­нь­кія!

Фо­та­здым­кі гэ­тых зо­рак эстра­ды ў Се­ці­ве — су­цэ­ль­ны фо­та­шоп, быц­цам яны са­мі рэ­да­гу­юць, самі вырашаюць, як ім вы­гля­даць. І гэ­та ж не то­ль­кі жан­чы­ны — муж­чы­ны так­са­ма! А та­му і за­ча­піц­ца за не­йкую інды­ві­ду­аль­ную ры­су тва­ру ня­ма як, з та­кі­мі фо­та пра­ца­ваць не­маг­чы­ма. Хоць мя­не гэ­та асаб­лі­ва і не хва­люе: ця­пе­раш­нюю рас­ійскую эстра­ду, зо­рак кі­но я не кра­наю. Мне гэ­та про­ста не­ці­ка­ва.

Вось і я за­ўва­жыў, што апош­нім ча­сам аб’­екта­мі тва­ёй ува­гі зра­бі­лі­ся дзея­чы за­меж­най ку­ль­ту­ры...

— Тлу­ма­чу: спра­ва не ў тым, што яны за­меж­ныя. Кар­цін­ку ра­біць — доў­га і мо­таш­­на. А та­му мар­на­ваць час на тых, ка­го прак­тыч­на ніх­то не ве­дае, мне нуд­на. Вось і ма­люю тое, што мож­на на­зы­ваць кла­сі­кай. Ма­люю тых, ка­го ве­да­юць усе.

Ці­ка­ва, як ты сён­ня вы­зна­ча­еш улас­ны ста­тус: ты рас­ійскі мас­так, які на­ра­дзіў­ся ў Бе­ла­ру­сі, ці лі­чыш ся­бе ўсё ж прад­стаў­ні­ком бе­ла­рус­кай ку­ль­ту­ры?

— Спра­чац­ца з тым, што я на­ра­дзіў­ся ў Мін­ску, не вы­па­дае. На­ко­ль­кі я рас­ійскі мас­так? Мяр­куй сам: я сяб­ра МОС­Ха, зна­чыць, мас­так рас­ійскі. Хоць ка­заць гэ­так пра ся­бе мне так­са­ма дзіў­на­ва­та. Я не­як свой для ўсіх. Пры­кла­дам, у Аме­ры­цы мя­не лі­чы­лі сва­ім, у Фран­цыі — сва­ім. Вось Мі­ко­ла Се­ляш­чук да­клад­на быў бе­ла­рус­кім твор­цам, Ва­ло­дзя Са­віч — так­са­ма бе­ла­рус­кі. Ка­лі ў пра­цах пры­сут­ні­ча­юць ад­мет­ныя ры­сы, іх на­цы­яна­ль­ную пры­на­леж­насць мож­на вы­зна­чыць да­клад­на. А ў мя­не ні­чо­га та­ко­га ня­ма! Та­му ма­гу на­зы­ваць ся­бе кас­ма­па­лі­тыч­ным мас­та­ком. Су­вязь з Мін­скам тры­маю ця­пер дзя­ку­ючы тэ­ле­фа­на­ван­ням праз Інтэр­нэт: у Мін­ску жы­ве мая да­чка. Не­дзе да 1993-га я яшчэ афар­мляў бе­ла­рус­кія кніж­кі. Але за­раз кан­так­таў ня­ма.