Ша­ба­ны бач­ныя з ад­лег­лас­ці

Шка­да, рэ­кан­струк­цыя Ма­лой сцэ­ны не скон­чы­ла­ся ні­чым пэў­ным. Мяр­ку­ючы па ўсім, тэ­атр яе стра­ціў. Ма­лую сцэ­ну змя­ні­ла Ка­мер­ная, аста­ля­ва­ная ў рэ­пе­ты­цый­най за­ле на чац­вёр­тым па­вер­се тэ­атра­ль­на­га бу­дын­ка. Гле­да­чы і артыс­ты зна­хо­дзяц­ца тут на ад­ным уз­роў­ні і гля­дзяць ад­но ад­на­му ў во­чы. Гэ­та ства­рае да­дат­ко­вае ад­чу­ван­не ўцяг­ну­тас­ці ў дзея­нне. Акцё­ру ня­ма ку­ды сха­вац­ца, але так­са­ма і гле­да­чу, то­ль­кі ка­лі ён ута­ро­піць во­чы ў пад­ло­гу. Пры гэ­тым аб­ста­ноў­ка яшчэ і до­сыць аске­тыч­ная: два шэ­ра­гі крэс­лаў, за­мкнё­ная і за­ся­ро­джа­ная на са­бе пра­сто­ра. Маг­чы­ма, у звык­лым элек­трыч­ным свят­ле яна не ро­біць ні­яка­га эфек­ту, але ўве­ча­ры, ка­лі асвят­лен­не ад­мыс­ло­вае, тэ­атра­ль­нае, зда­ецца, што зна­хо­дзіш­ся ў ад­ным з па­мяш­кан­няў За­мка з тво­ру Каф­кі.

Ме­на­ві­та на Ка­мер­най сцэ­не ад­бы­ла­ся прэ­м’е­ра спек­так­ля «Ша­ба­ны» па­вод­ле ад­на­ймен­на­га ра­ма­на су­час­на­га бе­ла­рус­ка­га пісь­­мен­ні­ка Аль­гер­да Ба­ха­рэ­ві­ча. Су­час­ная бе­ла­рус­кая про­за на сцэ­не тэ­атра! Падзея!

Хто­сь­ці ба­чыў пер­шую, так бы мо­віць, вер­сію гэ­та­га спек­так­ля ў ад­ной з па­за­ле­таш­ніх пра­грам між­на­род­на­га фэс­ту «ТЭ­АРТ». Мне ж падзі­віц­ца та­ды на па­ста­ноў­ку не вы­па­да­ла, та­му прэм’ерныя «Ша­ба­ны» я ўспры­няў «з чыс­та­га арку­ша». Да­рэ­чы, і ў Ша­ба­нах апы­наў­ся то­ль­кі, як той ка­заў, на­ездам. Ні сва­якоў, ні зна­ёмых там не маю. За­тое пра­він­цыю-глы­бі­нь­ку ве­даю доб­ра. І, за­па­бя­га­ючы, ска­жу, што гэ­тая ака­ліч­насць час­ця­ком стрым­лі­ва­ла ад сме­шы­каў пад­час пра­гля­ду, за­мі­на­ла ўспры­маць спек­такль вы­ключ­на як ка­ме­дыю. Ды то­ль­кі ка­ме­дый­ным ён, вя­до­ма, і не з’яў­ля­ецца.

Да­ўно не па­мя­таю та­ко­га з’ед­лі­ва­га, ла­ка­ніч­на­га і, са­мае га­лоў­нае, су­час­на­га тво­ра ў рэ­пер­ту­ары Ку­па­лаў­ска­га тэ­атра. Зда­ло­ся, што лёг­кі сту­дый­ны дух, спа­лу­ча­ны з ака­дэ­міч­най шко­лай, на­быў вы­бу­хо­вы эфект. «Ша­ба­ны» — гэ­та раз­мо­ва пра нас сён­няш­ніх, смеш­ная, сум­ная і шмат у чым бяз­лі­тас­ная. Рэ­жы­сёр Але­на Га­нум па­чы­нае спек­такль з ад­кры­та­га рыт­міч­на­га гра­тэс­ку, але ў бе­ла­рус­кім тэ­атры без «сля­зі­ны да­рос­ла­га» не аб­ысці­ся, і сля­зі­на ко­ціц­ца па «Ша­ба­нах». Ад­нак сцёб і са­ты­ра скруч­ва­юцца на пы­тан­не «ча­му мы та­кія?». Як су­аднес­ці сваё све­та­адчу­ван­не з на­ва­ко­ль­най рэ­ча­існас­цю, гру­бі­янскай, на­по­рыс­тай і зу­сім не да­лі­кат­най? Га­лоў­ныя ге­роі, па све­та­адчу­ван­ні — вяс­ко­выя жы­ха­ры, утва­ра­юць су­пра­ціў на­сту­пу вя­лі­ка­га го­ра­да і, як ма­ле­нь­кае індзей­скае пле­мя, ахоў­ва­юць сваю тэ­ры­то­рыю і пра­ві­лы жыц­ця. І гэ­тым яны вы­біт­ныя і да­ска­на­лыя. Ёсць і ўтра­пё­нае но­вае па­ка­лен­не ў воб­ра­зе Пі­сь­мен­ні­ка; ён, пра­ўда, атры­маў­ся сла­бым, бо ўвесь час пра­маў­ляе не­йкія ба­на­ль­ныя пра­ўды. Плю­саў і ўдач у па­ста­ноў­цы ха­пае, ня­гле­дзя­чы на не­ка­то­ры аўтар­скі сна­бізм.

«Ад­куль жа з’я­ві­лі­ся гэ­тыя бес­так­тоў­ныя, шум­ныя і хам­скія лю­дзі?» — спы­та­еце вы. На­га­даць пра ка­лек­ты­ві­за­цыю, рас­ку­лач­ван­не, рэ­прэ­сіі XX ста­год­дзя, ка­лі ніш­чы­лі­ся ся­мей­ныя су­вя­зі і ад­веч­ны ся­мей­ны ўклад? Збі­ра­ль­ны множ­ны воб­раз «Ша­ба­ноў» — гэ­та той са­мы «чыр­во­ны ча­ла­век», пра яко­га пі­са­ла Свят­ла­на Алек­сіе­віч, але крэс яму яшчэ не па­кла­дзе­ны: імпе­рыя знік­ла, а ён, як свед­чаць пі­сь­мен­ні­кі, за­стаў­ся. Спрак­ты­ка­ва­ным На­тал­лі Ка­чат­ко­вай, Андрэю Ка­ва­ль­чу­ку, Юль­яне Міх­не­віч ха­пае так­ту, дос­ве­ду і май­стэр­ства ства­рыць аб’­ёмныя, зу­сім не пры­мі­тыў­ныя воб­ра­зы, у якіх ёсць і боль, і дру­гі план, і ня­мое пы­тан­не: ча­му ўсё так?

Ма­ла­дыя акцё­ры, за­ня­тыя ў ро­лях ша­ба­ноў­скіх на­се­ль­ні­каў, шу­ка­юць за­да­ва­ль­нен­ня ў ад­кры­тым ка­ме­дый­ным існа­ван­ні. Два га­лоў­ныя вы­ка­наў­цы, Па­вел Астра­вух і Во­ль­га Дзят­лоў­ская, ігра­юць су­р’ёз­на, тры­вож­на. Яны вы­дат­на існу­юць у ду­эце, ад­каз­ва­юць за лі­рыч­ную лі­нію, ска­ра­юць за­лу сва­ім плас­тыч­ным ну­ма­рам — тан­цам ка­хан­ня, хоць ён і пад­аец­ца за­ліш­нім, па­трэб­ным хі­ба для та­го, каб за­ла ўздых­ну­ла з па­лёг­кай.

У фі­на­ле аўта­ры па­га­джа­юцца з тым, што свае Ша­ба­ны мае кож­ны го­рад све­ту — хоць Па­рыж, хоць Гам­бург, ку­ды ў свой час з’язджаў Аль­герд Ба­ха­рэ­віч. Гэ­та ра­туе ад пэў­най крыў­ды за бе­ла­рус­кі этнас, якая не-не, ды ўзні­кае пад­час пра­гля­ду. Не та­кія ўжо мы ад­ста­лыя і без­на­дзей­ныя, як да­во­дзі­лі з Ка­мер­най сцэ­ны амаль па­ўта­ры га­дзі­ны.

Ва­лян­цін ПЕПЯЛЯЕЎ