Тац­ця­на Гаў­ры­ла­ва.

На­шу га­вор­ку ха­це­ла­ся б па­чаць з пы­тан­няў псі­ха­ло­гіі твор­час­ці. Ідзе опер­ны спек­такль. За­кан­чва­ецца ма­са­вая сцэ­на, да­лей — ва­ша арыя. У ямі­не аркестр, над ім — ды­ры­жор, на сцэ­не — са­ліс­тка... Ты­ся­ча ча­ла­век у за­ле гля­дзяць на вас. Як вы апра­ну­ты, якія ў вас пры­чос­ка і грым, які вы­раз тва­ру. І ўсе ўваж­лі­ва слу­ха­юць ме­на­ві­та вас. Што ў гэ­ты мо­мант ад­чу­вае ва­ка­ліст? Азарт, страх, хва­ля­ван­не, ра­дасць ад та­го, што ён ва­ло­дае ўва­гай пуб­лі­кі?

— Быць на сцэ­не і мець маг­чы­масць са­лі­ра­ваць — та­кое за­да­ва­ль­нен­не!

У дзя­цін­стве і юнац­тве, на­пэў­на, кож­ная дзяў­чы­на ма­рыць быць артыс­ткай. Так, я ве­даю на па­мяць мно­гія зна­ка­мі­тыя арыі і ду­эты з кла­січ­ных опер. Але на­ват пры ве­лі­зар­най лю­бо­ві да тэ­атра не ма­гу ўя­віць ся­бе на сцэ­не — мя­не, на­пэў­на, про­ста «за­клі­ні­ла» б ад стра­ху і хва­ля­ван­ня. А вам трэ­ба па­чу­вац­ца сва­бод­на, усмі­хац­ца, спя­ваць.

— Упэў­не­насць у са­бе, псі­ха­ла­гіч­ная ўстой­лі­васць на­за­паш­ва­юцца га­да­мі. Так, у глы­бі­ні ду­шы пры­сут­ні­чае хва­ля­ван­не. Бо тэ­атр — мас­тац­тва штох­ві­лін­нае. І над на­мі ёсць не­шта вы­шэй­шае, што мо­жа змя­ніць рас­ста­ноў­ку сіл. Але ка­лі шмат пра­цу­еш у кла­се, ка­лі ро­ля «вы­на­ша­на», а ў да­да­так гэ­та не пер­шы спек­такль, дык па­бу­дзі ноч­чу — па­пя­рэд­ні во­пыт спра­цуе. Гэ­та су­па­кой­вае. І та­ды вы­хо­дзіш на сцэ­ну з за­да­ва­ль­нен­нем. Не ду­ма­ючы пра тое, ку­ды ісці і што ра­біць. За­да­ва­ль­нен­не — аб­ме­нь­вац­ца энер­гі­яй з за­лай, ка­лі ёсць эма­цый­ная ад­да­ча. Ідзе «Се­ві­льс­кі цы­ру­ль­нік», і гле­да­чы жва­ва рэ­агу­юць на тое, што ад­бы­ва­ецца на сцэ­не. Ка­лі ў спек­так­лі да­мі­нуе інта­на­цыя дра­ма­тыч­ная або лі­рыч­ная, ад­чу­ва­еш, як пуб­лі­ка спа­чу­вае. І раз­уме­еш: усё як мае быць. І вы­ка­рыс­тоў­ва­еш «пад­піт­ку» для да­лей­ша­га зна­хо­джан­ня на сцэ­не.

І ўсё-та­кі кож­ны са­ліст — сме­лы, у не­чым і ры­зы­коў­ны ча­ла­век, у яко­га, акра­мя ўся­го інша­га, моц­нае энер­ге­тыч­нае поле.

— Так, у артыс­та па­він­ны быць моц­ныя не­рвы, але і ве­ль­мі ру­хо­мая псі­хі­ка. Яна прад­угле­джвае імгнен­ную рэ­акцыю і хут­кае пе­ра­клю­чэн­не. У на­шым аса­біс­тым і гра­мад­скім жыц­ці ад­бы­ва­юцца роз­ныя падзеі, мы не за­ўсё­ды вы­дат­на ся­бе ад­чу­ва­ем. Та­му зда­ра­ецца: не хо­чац­ца пра­ца­ваць. Але ўсё роў­на вы­хо­дзім на сцэ­ну і вы­кла­да­емся цал­кам. У гэ­тым і за­клю­ча­ецца пра­фе­сій­насць. Ве­ль­мі важ­ная здо­ль­насць на пэў­ны час за­быць тую рэ­аль­насць, якая за меж­амі тэ­атра, пе­ра­клю­чыц­ца на тое, што ро­біш у гэ­тае імгнен­не. Не­здар­ма ўсход­нія муд­ра­цы ка­жуць: «Жы­ві гэ­тым мо­ман­там!» Ду­маю, так і ад­бы­ва­ецца на сцэ­не...

Пра­фе­сі­яна­лы вы­со­ка ацэ­нь­ва­юць спе­ва­коў, якія ма­юць яшчэ і пі­яніс­тыч­ную ад­ука­цыю. Ваш по­гляд на но­ты і як у спя­вач­кі, і як у кан­цэр­т­май­стра?

— Не бу­ду ха­ваць, мно­гія рэ­чы да­юцца мне пра­сцей. Гля­джу ў кла­вір або пар­ты­ту­ру і ба­чу не то­ль­кі сваю парт­ыю, але ўсё цал­кам. Та­му ма­гу аха­піць пра­цэс. Маю ўлас­нае ўяў­лен­не пра фор­му спек­так­ля. Доб­ра ад­чу­ваю яго, бо за гэ­тым — во­пыт, на­бы­ты ра­ней. Спа­чат­ку бы­ла гім­на­зія-ка­ледж, по­тым Ака­дэ­мія му­зы­кі, якую скон­чы­ла як пі­яніс­тка.

Вы ж яшчэ ма­ла­дая. Ка­лі па­спе­лі?!

— За­йма­ла­ся па­ра­ле­ль­на...

Ка­лі вы ву­чы­лі­ся як пі­яніс­тка, не ўяў­ля­лі бу­ду­чую спеў­ную ка­р’е­ру?

— Ча­му не? Па­спя­хо­ва за­йма­ла­ся фар­тэ­пі­яна, але ездзі­ла на юнац­кія ва­ка­ль­ныя кон­кур­сы, за­ва­ёўва­ла мес­цы. Бы­ла пер­шай ву­ча­ні­цай у кла­се... Але за­ўсё­ды ха­це­ла спя­ваць. На 3-м кур­се Ака­дэ­міі му­зы­кі вы­ра­шы­ла сха­дзіць на кан­су­ль­та­цыю да пед­аго­гаў па ва­ка­ле і зра­зу­мець свае пер­спек­ты­вы. У вы­ні­ку мя­не ўзя­лі экс­тэр­нам на 2-гі курс, уліч­ва­ючы ра­ней­шы ад­ука­цый­ны ба­гаж. Ву­чы­ла­ся і па­ра­ле­ль­на зда­ва­ла экза­ме­ны за 1-шы. Не ма­гу ска­заць, што гэ­та ка­рыс­на для го­ла­су. Бо ад­на­го го­да на­ву­чан­ня мо і не ха­пі­ла. Але ўсё так скла­ла­ся са­мо.

Да­ўно са­чу за ва­шай твор­час­цю, та­му ў ма­ім архі­ве за­ха­ва­ла­ся пуб­лі­ка­цыя з сай­та Між­на­род­на­га кон­кур­су імя Чай­коў­ска­га. Мас­ква, чэр­вень 2007 го­да. Вя­до­мыя вы­ка­наў­цы і пед­аго­гі ка­мен­та­ва­лі вы­ступ­лен­ні ўдзе­ль­ні­каў. Ла­ры­са Шта­нь­ко, са­ліс­тка Мас­коў­ска­га му­зыч­на­га тэ­атра імя Ста­ніс­лаў­ска­га і Не­мі­ро­ві­ча-Да­нчан­кі, сцвяр­джа­ла: «З жан­чын уда­ла вы­сту­пі­ла Тац­ця­на Гаў­ры­ла­ва. Се­раб­рыс­ты го­лас з бяз­меж­ны­мі вяр­ха­мі яна спа­лу­ча­ла з цу­доў­най тэх­ні­кай». Зра­зу­ме­ла, «бяз­меж­ныя вяр­хі» — гэ­та пра вы­со­кі рэ­гістр го­ла­су. А ў эма­цый­ным, псі­ха­ла­гіч­ным пла­не як гэ­та­га да­сяг­нуць?

— Ухва­ль­ныя вод­гу­кі за­ўсё­ды пры­емныя. Але гэ­та бы­лі яшчэ не тыя «вяр­хі», якія ёсць ця­пер. Ця­пер я спя­ваю іна­чай. Та­ды бы­ло крыў­дна, бо чу­ла шмат вы­со­кіх ацэ­нак, але мя­не не пра­пус­ці­лі ў 3-ці тур. Ка­лі па­слу­хала яго ўдзе­ль­ні­каў, зра­зу­ме­ла, што не ўсе са­пер­ні­кі на­сам­рэч з’яўля­лі­ся са­пер­ні­ка­мі.

Жу­ры на­ват прэс­тыж­ных кон­кур­саў не за­ўсё­ды спра­вяд­лі­вае...

— У та­кіх вы­пад­ках не над­та моц­на пе­ра­жы­ваю. Па­пла­чаш па­ўга­дзі­ны, а по­тым су­па­ко­ішся. Зна­чыць, «не маё»! Бо трэ­ба ісці да­лей і за­ймац­ца сва­ёй спра­вай. Ду­маю, вы­раз «бяз­меж­ныя вяр­хі» ад­люс­троў­вае якасць гу­ку. Здо­ль­насць фар­ма­ваць гук па­лёт­ны. Гэ­та тэх­на­ло­гія. На яе ўплы­вае перш за ўсё пры­ро­да. Дру­гое — шко­ла. Трэ­цяе — што­се­кун­дны стан то­ну­су. На­рэш­це за гэ­тым ста­яць пра­ца і рэ­пе­ты­цыі. А дру­гая акта­ва або трэ­цяя, на­пэў­на, не так і важ­на...

Ха­це­ла­ся б бо­льш пад­ра­бяз­на па­га­ва­рыць пра ва­шых ге­ра­інь. На прэм’еры опе­ры «Сня­гур­ка» вы ве­ль­мі ўда­ла спя­ва­лі га­лоў­ную парт­ыю. Ва­ка­ль­на яна скла­да­ная, бо па­тра­буе асаб­лі­вай чыс­ці­ні і пра­зрыс­тас­ці тэм­бру. Але пе­ра­кон­ваў эма­цый­ны стан ге­ра­іні, псі­ха­ла­гіч­ны ма­лю­нак. Зда­ва­ла­ся, і ў жыц­ці вы та­кая ж — крыш­та­лё­вая, глы­бо­кая і за­ду­мен­ная. За­ўжды ад­а­соб­ле­ная ад на­тоў­пу. А ка­лі ўба­чы­ла ва­шу Раз­іну ў «Се­ві­льс­кім цы­ру­ль­ні­ку», зра­зу­ме­ла: або вас як артыс­тку я ма­ла ве­даю, або ў ва­шым жыц­ці шмат змя­ні­ла­ся. У «Се­ві­льс­кім» па­ўста­ла не­зна­ёмая мне спя­вач­ка. Так, опе­ра па­стаў­ле­на ў сты­ліс­ты­цы ка­ме­дыі дэль артэ, пан­уе тэ­атр ма­сак. Да­рэ­чы, ці зруч­на спя­ваць, ка­лі на га­ла­ве па­рык, а на тва­ры — мас­ка?

— Не. У «Се­ві­льс­кім» на­огул спя­ваць ня­зруч­на. Там пе­рад вы­ка­наў­цам ста­іць сто­ль­кі за­дач!

А ў ва­шай Раз­іны сто­ль­кі ўся­ля­кіх пры­ду­мак! Пад­обны воб­раз для вас «свой» або да­во­дзі­ла­ся што­сь­ці мя­няць у са­бе, каб ге­ра­іня вы­гля­да­ла на­ту­ра­ль­най?

— Не, мя­няц­ца не да­во­дзі­ла­ся. Як кож­ны ча­ла­век, я — роз­ная. Ка­лі мы то­ль­кі пры­хо­дзім у тэ­атр, нас, на­пэў­на, яшчэ кеп­ска ве­да­юць рэ­жы­сё­ры. Да­мі­нуе пер­шае, са­мае яркае ўра­жан­не ад артыс­та. Хоць за­ўва­жу: у мя­не і да та­го ха­па­ла парт­ый, умоў­на ка­жу­чы, суб­рэ­тач­ных. І Ры­та ў «Пі­рац­кім трох­кут­ні­ку», і Сё­мая жон­ка ў «Яго­ных жон­ках». А по­тым доў­гі час я спя­ва­ла пе­ра­важ­на лі­рыч­ныя ро­лі. Гэ­та сап­раў­ды маё!

Ці­ка­ва, што спа­чат­ку Мі­ха­іл Пан­джа­ві­дзэ, па­ста­ноў­шчык «Се­ві­льс­ка­га», не ба­чыў мя­не ў парт­ыі Раз­іны. Так і ска­заў, маў­ляў, з та­бой пра­ца­ваць над гэ­тай рол­лю не бу­ду. Але ад­ной­чы на рэ­пе­ты­цыю я пры­йшла ад­на з усіх Раз­ін. Па­спра­ба­ва­лі. На­пэў­на, рэ­жы­сё­ра ўсё за­да­ва­ль­ня­ла, та­му по­тым ён рэ­пе­ці­ра­ваў то­ль­кі са мной. У вы­ні­ку я за­ста­ла­ся на парт­ыі ад­на. Вя­до­ма, гэ­та не­бяс­печ­на, бо ле­пей, ка­лі на ро­лю ёсць не­ка­ль­кі вы­ка­наў­цаў.

Але­ Раз­іна да­па­ма­гае ўба­чыць мя­не па-інша­му.

Ня­даў­на ад­бы­ла­ся сус­трэ­ча з пі­яніс­ткай Тац­ця­най Стар­чан­ка, якая пра­па­на­ва­ла ўдзел у су­мес­ным пра­екце. І за­ўва­жы­ла: «Да­ўно ха­це­ла з ва­мі па­пра­ца­ваць. Пры­чым у не­ча­ка­ных тво­рах, маг­чы­ма, ХХ ста­год­дзя. Але зда­ва­ла­ся, вы ве­ль­мі ра­фі­на­ва­ная, стро­гая, стры­ма­ная. А ка­лі ўба­чы­ла ва­шу Раз­іну, зра­зу­ме­ла: мы мо­жам су­пра­цоў­ні­чаць!» «Се­ві­льс­кі» — ты­по­вы тэ­атр прад­стаў­лен­ня. Іншая тэх­на­ло­гія пра­цы. Але ж ці­ка­ва!

А што вам блі­жэй — тэ­атр пе­ра­жы­ван­ня ці прад­стаў­лен­ня?

— Вя­до­ма, пе­ра­жы­ван­ня. Але ўмен­не па­гу­ляць пры­ёма­мі — апе­тыт­ная рэч...

Не­ка­ль­кі га­доў та­му ў «Мас­тац­тве» бы­ла над­ру­ка­ва­на гу­тар­ка з Эду­ардам Мар­ты­ню­ком, ва­шым му­жам і ад­ным з вя­ду­чых са­ліс­таў на­шай опе­ры. Та­ды ён вы­ка­заў ці­ка­вую дум­ку: маў­ляў, мы з Тац­ця­най не імкнем­ся спя­ваць у ад­ных і тых жа спек­так­лях. З гэ­та­га вы­ні­ка­ла, што для яго важ­ней не по­спех і апла­дыс­мен­ты, а жа­дан­не за­ха­ваць тры­ва­ласць ад­но­сін. На­ступ­ныя се­зо­ны па­ка­за­лі, што ўсё ад­бы­ва­ецца на­адва­рот. До­сыць час­та вы ігра­еце раз­ам, а ў да­да­так — за­ка­ха­ных ге­ро­яў. У «Кар­мэн» — Мі­ка­элу і Ха­зэ, у «Ма­дам Ба­тэр­фляй» — Чыа-чыа-сан і Пін­кер­то­на, у ня­даў­няй «Пі­ка­вай да­ме» — Лі­зу і Гер­ма­на. Та­кі ду­эт вы­гля­дае ве­ль­мі ўда­ла і гар­ма­ніч­на. Ці­ка­ва, з Эду­ардам вам спя­ваць ляг­чэй або ця­жэй?

— Ляг­чэй. Але не та­му, што муж. Эду­ард — артыст май­го па­ка­лен­ня. Зра­зу­ме­ла, бо­льш зруч­на і ла­гіч­на вы­хо­дзіць на сцэ­ну з са­ліс­там, які пад­ыхо­дзіць та­бе і па псі­ха­фі­зіч­ных да­ных. Ка­лі рых­ту­ецца но­вы спек­такль, нас імкнуц­ца за­дзей­ні­чаць раз­ам га­лоў­ным чы­нам дзя­ку­ючы ві­зу­аль­най і псі­ха­ла­гіч­най ад­па­вед­нас­ці. Але я ні­ко­лі не стаў­лю ні­якіх умоў. Ёсць шмат цу­доў­ных парт­нё­раў, з які­мі люб­лю пра­ца­ваць. Пра­ўда, час­цей гэ­та ба­ры­то­ны. Не ха­чу ні­ко­га па­крыў­дзіць, але пра­сцей за ўсё іграць з Іллёй Сі­ль­чу­ко­вым. Бо мы су­па­да­ем па га­ла­са­вых якас­цях. А з Ула­дзі­мі­рам Гро­ма­вым кам­фор­тна спя­ваць у «Ры­га­ле­та», дзе ён га­лоў­ны ге­рой, а я — яго да­чка Джы­ль­да.

Парт­ыя Джы­ль­ды ў гэ­тай опе­ры атры­ма­ла­ся ў вас ве­ль­мі яркай — і ва­ка­ль­на, і па-акцёр­ску. Воб­раз вы­раз­ны, у ім шмат кан­трас­таў. Ге­ра­іня за­ка­ха­ная, по­тым зня­ва­жа­ная і раз­губ­ле­ная. Вір­ту­озны ду­эт з ба­ць­кам, ка­лі Джы­ль­да імкнец­ца за­ху­тац­ца ў па­ўпраз­рыс­тую чыр­во­ную тка­ні­ну. У гэ­тай сцэ­не мі­ль­ён ад­цен­няў! Та­кія фраг­мен­ты трэ­ба па­каз­ваць сту­дэн­там у якас­ці ўзо­ру: як мож­на пра­ца­ваць на сцэ­не з прад­ме­там. Чыр­во­ны ко­лер — ува­саб­лен­не і мі­ну­лай страс­ці, і ця­пе­раш­няй га­нь­бы. Імкнен­не сха­вац­ца ад ўсіх, за­гар­нуц­ца...

— Вя­до­ма, та­кія мі­зан­сцэ­ны ўзнік­лі дзя­ку­ючы па­ста­ноў­шчы­ку Нэ­еме Ку­нін­га­су. Да­рэ­чы, хус­тка з’яві­ла­ся ў апош­ні мо­мант, на сцэ­ніч­ных пра­го­нах. Бы­ла за­дум­ка: Джы­ль­да ў што­сь­ці па­він­на за­гар­нуц­ца, бо ёй ха­лод­на, яна не леп­шым чы­нам апра­ну­та, ва­кол чу­жыя муж­чы­ны. Спа­чат­ку ду­ма­лі, што гэ­та бу­дзе коў­дра. Але ка­лі вы­йшлі на сцэ­ну і нам пры­нес­лі ка­ва­лак чыр­во­най тка­ні­ны, у рэ­жы­сё­ра ўзнік­ла дум­ка, што з ім трэ­ба пра­ца­ваць так, каб яна ад­люс­троў­ва­ла стан ге­ра­іні.

Ёсць парт­ыі і спек­так­лі, у якія шмат укла­дзе­на. Джы­ль­да — ад­на з тых, які­мі ма­гу га­на­рыц­ца. Спя­ва­ла яе ў ра­ней­шай па­ста­ноў­цы. І та­ды што­сь­ці на­за­паш­ва­ла­ся, а тут рэ­алі­за­ва­ла­ся. Ка­лі азір­нуц­ца на апош­нія се­зо­ны, да гэ­та­га воб­ра­за мож­на да­даць і Чыа-чыа-сан. Гэ­тай пар­тыяй так­са­ма га­на­ру­ся. І не ба­юся ні­якай кры­ты­кі...

Парт­ыя Чыа-чыа-сан скла­да­ная і тым, што са­ліс­тка амаль не сы­хо­дзіць на сцэ­ны. Лі­чы, ма­на­опе­ра, у якой раз­гор­ну­тыя арыі, ду­эты...

— Спра­ва на­ват не ў тым, уз­яла я ці не вы­со­кія но­ты. У да­чы­нен­ні да са­ліс­ткі ў «Ба­тэр­фляй» існуе та­кое іра­ніч­нае стаў­лен­не: па­гля­дзім, ці да­жы­ве яна да кан­ца! У сэн­се, ці да­спя­вае 3-ю дзею...

Які цы­нізм!

— Так, але цы­нізм пра­фе­сій­ны. То­ль­кі ве­да­еце — да­пя­ваю. Дзя­куй Бо­гу! Хоць гэ­та ня­прос­та. Важ­ней, што атрым­лі­ва­ецца ў воб­раз­ным пла­не. Да гэ­тай пар­тыі мя­не пад­штур­хоў­ва­лі, ды ў тое, што яе за­свою, не над­та ве­ры­ла. Маў­ляў, як гэ­та лі­рыч­нае сап­ра­на бу­дзе спя­ваць «Ба­тэр­фляй»?! Але атры­ма­ла­ся, што наш тэ­атр быў на гас­тро­лях у Англіі, а па­ра­ле­ль­на ла­дзі­лі­ся гас­тро­лі ў Та­лі­не, і раз’еха­лі­ся ўсе вы­ка­наў­цы гэ­тай ро­лі. Я хут­ка вы­ву­чы­ла парт­ыю і зра­зу­ме­ла: усё-та­кі ма­гу! А да­лей з’явіў­ся азарт. По­спех у Та­лі­не быў неверагодны, пэў­на, тут, на сва­ёй сцэ­не, мы і не атрым­лі­ва­ем ад за­лы та­кія эмо­цыі. Пін­кер­то­на вы­кон­ваў тэ­нар Іван Шу­пе­ніч, за­про­ша­ны спя­вак. Ён бы­лы мін­скі са­ліст, але ўжо да­ўно вы­сту­пае ў Чэ­хіі, у Брне. Так атры­ма­ла­ся, што Чыа-чыа-сан я ўпер­шы­ню вы­ка­на­ла ме­на­ві­та ў Эсто­ніі, а по­тым па­ча­ла спя­ваць у Мін­ску. Ве­ль­мі люб­лю гэ­тую ге­ра­іню і парт­ыю.

Пы­тан­не, якое да­ты­чыць ва­шых ад­но­сін з му­зы­кай эпо­хі ба­ро­ка. Ве­даю, вас да­стат­ко­ва час­та за­пра­шае ка­лек­тыў «Ка­мер­ныя са­ліс­ты Мін­ска» пад кі­раў­ніц­твам Дзміт­рыя Зу­ба­ва, а так­са­ма ансамбль «Парт­ыта». Му­зы­ка ба­ро­ка прад­угле­джвае іншую спеў­ную тэх­ні­ку?

— Так. Тэх­на­ла­гіч­на ўсё кры­ху іна­чай. Але вы­ка­нан­не тво­раў эпо­хі ба­ро­ка — та­кое за­да­ва­ль­нен­не! У опер­ным спек­так­лі спя­ва­еш, так бы мо­віць, буй­ным маз­ком, бо гэ­та вя­лі­кая за­ла, парт­ыту­ры Вер­дзі і Пу­чы­ні. Та­му вяр­нуц­ца да ва­ка­ль­най пер­ша­род­нас­ці, ка­лі спе­вы на­ту­ра­ль­ныя, роў­ныя, без не­абход­нас­ці хоць кры­ху, але фар­сі­ра­ваць гук — гэ­та так зруч­на і пры­емна! Вя­до­ма, да вы­ка­нан­ня му­зы­кі эпо­хі ба­ро­ка трэ­ба рых­та­вац­ца. Трэ­ба «пе­ра­бу­доў­ваць» го­лас, але ка­лі яго на­стро­іш, гэ­та дзі­вос­нае па­чуц­цё! Тое, пра што спя­ваю ў ба­роч­най му­зы­цы, — у та­кой сту­пе­ні глы­бо­кія з’явы, што іншым раз­ам яны за­мя­ня­юць на­ват ма­літ­ву. Ду­маю, кож­ны ча­ла­век па­ві­нен пе­ры­ядыч­на па­глы­біц­ца ў ся­бе, пры­знаць улас­ную ві­ну, пад­умаць пра ся­бе, пра жыц­цё на­огул. На­пэў­на, му­зы­ка ба­ро­ка за­мя­няе мне та­кое ўнут­ра­нае ачыш­чэн­не.

Атрым­лі­ва­ецца, у тыя ча­сы спя­ва­лі ме­на­ві­та ў та­кой ма­не­ры? І тэх­ніч­на ва­ка­ль­ны апа­рат вы­ка­наў­цаў быў іншы?

— Не, не быў іншы. Про­ста му­зы­ка ства­ра­ла­ся інак­шая. Та­ды не бы­ло, на­прык­лад, Пу­чы­ні, ён яшчэ не на­ра­дзіў­ся. І ва­ка­ліс­ты не ве­да­лі, што бу­дуць та­кія ге­роі і та­кая му­зыч­ная мо­ва. Акра­мя та­го, лю­дзі пра іншае ду­ма­лі. Эстэ­ты­ка па­чуц­цяў бы­ла іншая. Не ва­кол ся­бе, а ў глы­бі­ню ўлас­най асо­бы. Хоць, ка­лі спя­ваю Ба­ха, іншым раз­ам ду­маю, што яго­ная эма­цый­насць вы­шэй па ўзроў­ні, чым эма­цый­насць Пу­чы­ні.

У цэн­тры тво­раў Ба­ха па­ўста­юць ста­сун­кі ча­ла­ве­ка і Бо­га, асо­бы і кос­ма­са, якія ва­кол яго...

— А ў Пу­чы­ні — ча­ла­ве­ка з іншы­мі лю­дзь­мі. А над імі — Бог, які ўсё ба­чыць. То­ль­кі яны не за­ўва­жа­юць яго. Не­ль­га лі­чыць, што ва­ка­ль­ныя тво­ры эпо­хі ба­ро­ка збед­не­ныя на эмо­цыі. Ча­ла­век су­хі, непа­чуц­цё­вы, ду­маю, не змо­жа асэн­са­ваць і вы­ка­наць гэ­тыя са­чы­нен­ні...