 |
| Сцэна са спектакля. |
Для народа, які ў Вялікую Айчынную страціў кожнага чацвёртага, сёння, здаецца, няма нічога ў той вайне, пра што яшчэ не было сказана, напісана, сыграна. За 60 гадоў вырасла не адно мірнае пакаленне беларусаў, але тэма гэтая ўсё ніяк не адпускае айчынных творцаў. У свой час, больш за два дзесяцігоддзі таму, калі ў святле рампы паўстала п’еса А.Дударава «Радавыя», многія са здзіўленнем адзначалі яе глыбіню і пранізлівае адчуванне драматызму вайны чалавекам, які нарадзіўся пазней і не заспеў тых жахаў. Сёння ж, у трэцім тысячагоддзі, ваенныя п’есы А.Дударава маюць іншую функцыю -- «разварушыць» душы людзей, для якіх вайна амаль страціла рэальнасць (нягледзячы на тое, што страляніна ў свеце не спыняецца, для абывацеля яна ператварылася ў звыклы шэраг тэлерэпартажаў з гарачых кропак, дакументальных фільмаў, газетных публікацый). «Перабудаваць» гэтыя веды, выціснуць іх з інтэлектуальнай плоскасці і перавесці ў сферу чалавечых эмоцый, пазбавіць ваенную тэматыку будзённасці ўспрымання, «збіць» звыкласць і абудзіць у людзях суперажыванне -- такія задачы ставіць перад сабой аўтар. Нездарма ён у шматлікіх інтэрв’ю зазначае, што галоўнае для яго -- эмацыянальны лад твора і тыя перажыванні, якія разам з героямі зазнае і глядач.
Самае ж першае знаёмства з п’есай практычна адразу ўваскрашае ў памяці аповесць «А досвіткі тут ціхія» Барыса Васільева і яе экранізацыю -- гісторыя пагібелі пяці маладых дзяўчат надзвычай закранула ў свой час усіх яе чытачоў-гледачоў. Не адмаўляе гэтага васільеўскага «следу» і сам драматург, зазначаючы, аднак, што падобных гісторый у ваенныя часы было шмат, так што «пазыка» гэтая цалкам натуральная. Да таго ж,
 |
Я.Пятрова (Ладысева), М.Дзянісава (Бацян), Г.Южакова (Гурская). |
Галоўныя гераіні спектакля -- нядаўнія вучаніцы, вырваныя вайной з-за школьных парт. Менавіта гэткія драўляныя парты мы бачым з двух бакоў авансцэны. Адна з іх -- «стаўка» Палкоўніка (Яўген Нікіцін), за другой будзе сядзець Міхасёў (Ігар Фільчанкоў), экзаменуючы дзяўчат. На задніку -- велізарны, складзены з шырокіх металічных пласцін «сонечны круг», расколаты на тры часткі. А ў цэнтры сцэны – шмат’ярусная канструкцыя з доўгіх і вузкіх промнепадобных плоскасцей. На працягу спектакля яна ператвараецца то ў спальныя месцы для дзяўчат, то ў вялікую лесвіцу ў неба (сцэнаграфія Ганны Мятліцкай).
Абмалёўку характараў гераінь аўтар пакідае рэжысёру. Але Марына Дударава не імкнецца ў іх вобразах прадставіць гледачам персанажы-індывідуальнасці. Хутчэй, наадварот, для яе яны -- тыповыя дзяўчаты вайны, і пэўная іх універсальнасць бачыцца рэжысёру адлюстраваннем масавага характару падобных драматычных гісторый у час вайны. Перад намі -- доўгавалосыя лірычныя юныя бландзінкі ў сукенках з дробненькім малюнкам, якія пазней яны зменяць на форму аднолькава-універсальную -- і пры тым «фантазійную», далёкую ад тагачасных узораў вайсковай амуніцыі.
 |
| Сцэна са спектакля. |
На фоне іх капітан Міхасёў у выкананні акцёра І.Фільчанкова выглядае своеасаблівым бацькам вялікага сямейства. Дакладная, удумлівая ігра акцёра, няспешнасць яго сцэнічных паводзінаў і ўчынкаў, прадыктаваная найперш унутранымі перажываннямі і ваганнямі чалавека, які свядома мусіць «падрыхтаваць да смерці» чатырох маладых дзяўчат, стварае тое маральнае напружанне, якое ўзнімае гісторыю на ўзровень драматычнай балады. І, у адрозненне ад дзяўчат, чые ўчынкі ўсяго толькі падпарадкоўваюцца загадам вышэйстаячага камандавання, ён -- сапраўдны рабочы вайны, кожны крок робіць абдумана, імкнучыся выверыць да апошняй дробязі ход будучай сакрэтнай аперацыі.
Нягледзячы на тое, што рэжысёрскі почырк М.Дударавай вызначаецца актыўным выкарыстаннем харэаграфіі (у рэжысуру яна прыйшла пасля таго, як доўгі час працавала ў беларускіх тэатрах харэографам-пастаноўшчыкам), у гэтым спектаклі адчуваецца спроба абысціся без вобразна-пластычных уставак і алегарычных сцэн, закліканых «патлумачыць» гледачам, што ж адбываецца ў душах персанажаў, у прасторы самога спектакля. І гэта, безумоўна, «згусціла» пастаноўку, дазволіла не страціць яе галоўную лінію за харэаграфічна-пластычнымі разважаннямі пра метафізіку вайны ўвогуле.
Адзіная пластычна-харэаграфічная сцэна, цесна звязаная з сюжэтнай лініяй -- танец Агню ў выкананні гераінь -- сталася, бадай, самым кранальным эпізодам і своеасаблівым апагеем душэўнага напружання дзяўчат. У крывава-чырвоным святле яны, апранутыя ў белыя камбінацыі, з вузенькімі стужкамі ў руках пачынаюць свой танец («падарунак» немцам) нерашуча, але з кожнай хвілінай набіраюць унутранай сілы, у рухах з'яўляюцца рашучасць і адчуванне непазбежнай драматычнай развязкі. Застываючы на «паліцах» цэнтральнай сцэнаграфічнай канструкцыі ў прыгожых, «маляўніча»-змярцвелых позах, у промні святла, што раптам пранізвае сцэнічную цемру, яны ўтвараюць крутую вінтавую лесвіцу ў неба…
І ўсё ж не гераізм дзяўчат становіцца галоўным «пасылам» аўтараў спектакля да гледачоў -- падобнае рашэнне падаецца ім залішне лабавым. Не да подзвігу заклікаюць нас -- да таго, каб вайна наогул больш ніколі не паўтарылася…
Таццяна КОМАНАВА