Фраг­мен­ты шля­ху

№ 1 (382) 01.01.2015 - 31.01.2015 г

Ула­дзі­мір Кан­дру­се­віч пра вы­ба­р і фар­ма­ты
Май­стэр­ня жы­ва­піс­ца Ула­дзі­мі­ра Кан­дру­се­ві­ча мес­ціц­ца ў пры­ват­ным до­ме, бе­лыя сце­ны і драў­ля­ная пад­ло­га па­кры­ты дзі­ця­чы­мі крам­зо­ля­мі. Від з вак­на — на ня­даў­на па­са­джа­ныя со­сны, бо мас­так лю­біць на­зі­раць за­хад со­нца праз вер­ша­лі­ны дрэў. Ці шмат хто з нас здо­ль­ны вы­бу­да­ваць кра­явід за вак­ном?

Пер­шае маё пы­тан­не да Ула­дзі­мі­ра: як лад жыц­ця ўплы­вае на твор­часць або гэ­та твор­часць уплы­вае на яго жыц­цё, ад­па­дае за ві­да­воч­нас­цю ад­ка­зу. За ўсім асо­ба і яе актыў­ны по­шук, які пры­во­дзіць да ўлас­на­га кра­яві­ду і ў тво­ры, і за вак­ном.

Мя­жа — так бы я акрэс­лі­ла га­лоў­ную тэ­му мас­та­ка. Свет, мы, тое, што ўсё гэ­та падзя­ляе. Мя­жа раз­ры­вае нас знут­ры. Ча­му за­хап­ля­ль­ны жы­ва­піс­ны по­шук Ула­дзі­мі­ра Кан­дру­се­ві­ча та­кі тут не­ча­ка­ны? Ні я, ні твор­ца на гэ­тае пы­тан­не не здо­ле­лі ад­ка­заць.

Та­кім чы­нам: бе­лыя сце­ны май­стэр­ні ў бе­лым до­ме...

Алеся Белявец

Вас цяж­ка за­спець до­ма, вы тут то­ль­кі ў вы­хад­ныя. Што за лад жыц­ця ў вас та­кі?

— За­раз за­йма­юся рос­пі­са­мі кас­цё­ла ў Ві­цеб­ску. Якраз пра­цую над кам­па­зі­цы­яй «Увас­кра­шэн­не». Агу­ль­ная тэ­ма — пе­ра­мо­га да­бра над злом. Пан Езус пе­ра­мог смерць, і па­чы­на­ецца яго ўзы­хо­джан­не. Я па­каз­ваю рэ­акцыю лю­дзей, на­шых су­айчын­ні­каў: не­хта ад­ва­роч­ва­ецца, не­хта за­йма­ецца сва­імі спра­ва­мі. Пі­шу ме­на­ві­та су­час­ні­каў, та­му што свя­тыя — на не­бе, а кас­цёл для грэш­ных. Кож­ны з нас ро­біць свой вы­бар. Вось, на­прык­лад, дзяў­чы­на па­чу­ла, па­вяр­ну­ла­ся.

Стро­гіх ка­но­наў у ка­та­ліц­кім жы­ва­пі­се ня­ма?

— Ка­но­ны бо­льш ха­рак­тэр­ныя для пра­вас­лаў­най цар­квы. На дру­гім Ва­ты­кан­скім са­бо­ры бы­ла пры­ня­та па­ста­но­ва, што ў кас­цё­ле мо­жа існа­ваць лю­бое мас­тац­тва. На­прык­лад, у Аўстрыі ёсць кас­цёл, афор­мле­ны да­во­лі не­ча­ка­на: на яго бе­лыя сце­ны вы­лі­лі вяд­ро чыр­во­най фар­бы. У гэ­тых сак­ра­ль­ных бу­дын­ках мо­гуць су­існа­ваць да­во­лі кан­цэп­ту­аль­ныя рэ­чы.

Вы жы­ва­пі­сец-стан­ка­віст і ад­на­ча­со­ва — ма­ну­мен­та­ліст. Як падзя­ля­ецца ва­ша твор­часць на гэ­тыя дзве час­ткі?

— Ці­ка­вая тэ­ма, сам па­ста­янна над ёй ду­маю, спра­бую знай­сці для ся­бе ад­каз. На­сам­рэч люб­лю за­ймац­ца ў аб­одвух рэ­чыш­чах. Ад­нак ка­лі пра­цу­еш у хра­ме ці не­йкім іншым па­мяш­кан­ні, то раз­уме­еш, што не мо­жаш не ўліч­ваць та­го, хто бу­дзе сю­ды за­хо­дзіць. Ды і для во­ль­на­га мас­та­ка пы­тан­не знеш­ня­га на­зі­ра­ль­ні­ка ве­ль­мі акту­аль­нае, бо ко­ль­кі б мы ні ка­за­лі, што нам усё роў­на, усё ж раз­ліч­ва­ем на ўва­гу. На­ват Ван Гог у пе­ра­піс­цы з бра­там-га­ле­рыс­там ці­ка­віў­ся, якія тво­ры ця­пер прад­аюц­ца, што лю­дзі куп­ля­юць для сва­іх інтэр’ераў. А Ван Гог якраз той мас­так, яко­га та­кія рэ­чы ні­бы­та не хва­ля­ва­лі. Ка­лі ма­люю ў хра­мах, маю пэў­нае ко­ла тэ­маў, вы­ра­шаю ней­кія пы­тан­ні, што ты­чац­ца фор­мы. Некаторыя вы­каз­ван­ні, якія фар­му­люю ў гэ­тых пра­цах, не ма­гу зра­біць у іншым мес­цы. Ду­маю, гэ­тыя мае жы­ва­піс­ныя кі­рун­кі — стан­ко­вы і ма­ну­мен­та­ль­ны — раз­ві­ва­юцца па­ра­ле­ль­на, яны пе­ра­кры­жоў­ва­юцца рэ­дка, ча­сам не­шта пе­ра­но­шу з ад­на­го тво­ра ў іншы. Своеасаблівы дос­вед атрым­лі­ваю ў аб­одвух вы­пад­ках, ад­нак зра­зу­ме­ла і тое, што ад­ка­зы на мае аса­біс­тыя пы­тан­ні пра­сцей знай­сці ва ўмо­вах, ка­лі я не аб­ме­жа­ва­ны рам­ка­мі.

Фрэс­ка — ве­ль­мі спе­цы­фіч­ная тэх­ні­ка. Яна мае шмат асаб­лі­вас­цей — па ка­ла­ры­це і хут­кас­ці на­ня­сен­ня...

— Мы кры­ху за­йма­лі­ся рос­пі­са­мі па ві­ль­гот­най тын­коў­цы, фрэс­кай, у бе­ла­рус­кай Ака­дэ­міі мас­тац­тваў. Па­сля яе за­кан­чэн­ня я па­ехаў ву­чыц­ца ў рэ­стаў­ра­цый­ныя май­стэр­ні ў Фла­рэн­цыю, дзе свае ве­ды ўдас­ка­на­ліў. Мне гэ­тая тэх­ні­ка пад­аба­ецца тым, што ў ёй ад­чу­ва­еш важ­насць мо­ман­ту. Ка­лі пра­цую над стан­ко­вай кар­ці­най у сва­ёй май­стэр­ні, ма­гу доў­га пе­ра­раб­ляць, а рас­піс­ва­ючы сця­ну, ты мо­жаш ме­сяц рых­та­вац­ца, але да­лей усё па­він­на ад­бы­вац­ца ве­ль­мі хут­ка і да­клад­на: коль­кі за­клаў тын­коў­кі, сто­ль­кі і атры­ма­ецца папрацаваць. Важ­насць гэ­та­га мо­ман­ту існуе для мя­не не то­ль­кі чыс­та тэх­ніч­на — праз асаб­лі­вас­ці тэх­ні­кі, але і мен­та­ль­на. Ка­лі я пры­гля­да­юся да мас­та­коў, якія ўраж­ва­юць мя­не, пра­маў­ля­юць да мя­не, ба­чу, што ў сва­іх пра­цах яны ад­чу­ва­юць ме­на­ві­та важ­насць мо­ман­ту. На­ват ка­лі гэ­та ма­лыя га­лан­дцы, якія на­цюр­мор­ты, зда­ецца, вы­піс­ва­лі ме­ся­ца­мі. Я ба­чу іх ма­зок і ра­зу­мею, што яны імкну­лі­ся па­клас­ці фар­бу аку­рат хут­ка і да­клад­на. Мож­на доў­га рых­та­вац­ца, на­бі­ваць ру­ку, як у ка­ліг­ра­фіі, але ўрэш­це зра­біць усё да­ска­на­ла. Мі­ке­лан­джэ­ла, на­прык­лад, не та­кі ў сва­іх рос­пі­сах (не ў ску­льп­ту­ры), яго па­ку­ты амаль лі­та­ра­ль­на ўва­со­бі­лі­ся ў фрэс­ках. А ёсць Фра Анджэ­лі­ка з яго лёг­кім жы­ва­піс­ным до­ты­кам, сап­раў­дны вір­ту­оз. У гэ­тым я шу­каю сваю фі­ла­со­фію.

Што да скла­да­нас­ці тэх­ні­кі... Так, ка­ла­рыт у ёй сап­раў­ды аб­ме­жа­ва­ны, але ме­на­ві­та та­кія рам­кі і да­па­ма­га­юць ства­рэн­ню воб­ра­за. Асаб­лі­вас­ці рос­пі­су па сы­рой тын­коў­цы ўплы­ва­юць на ма­ну­мен­та­ль­ныя якас­ці тво­ра.

Вы спе­цы­ялі­зу­еце­ся пе­ра­важ­на на сак­ра­ль­ных бу­дын­ках ці за­йма­еце­ся і свец­кі­мі?

— Пяць кас­цё­лаў я рас­пі­саў цал­кам, так­са­ма кры­ху пра­ца­ваў у пры­ват­ных інтэр’ерах, дзе ёсць свае ад­мет­нас­ці. У мя­не за­ста­ецца ўра­жан­не, што там мае рос­пі­сы бу­дуць існа­ваць то­ль­кі да на­ступ­на­га еўра­ра­мон­ту. У ма­ну­мен­та­ль­ных бу­дын­ках і ко­ла гле­да­чоў бо­ль­шае, і ўмо­вы леп­шыя...

На вы­ста­вах вы вы­гля­да­еце не­ту­тэй­шым твор­цам. Гэ­та вы­нік на­ву­чан­ня ці ча­го інша­га? Чым, на ва­шую дум­ку, ка­рыс­ная для мас­та­ка за­меж­ная ад­ука­цыя?

— Мя­не і са­мо­га за­ймае ва­шае пы­тан­не. І ха­це­ла­ся б рас­пы­таць бо­льш: бо з яко­га кан­тэк­сту я вы­па­даю — сам раз­умею, але мя­не хва­люе, ку­ды пры гэ­тым трап­ляю. Бе­ла­рус­кая арт-сцэ­на ве­ль­мі раз­на­стай­ная. Ёсць га­ле­рэі пры­ват­ныя, як «Ў», і вы­ста­вы пра­хо­дзяць так­са­ма роз­ныя, як, на­прык­лад, «Suma Sumarum» — рэ­інкар­на­цыя «Шос­тай лі­ніі»...

На мае пра­цы па­ўплы­ва­ла вучоба ў Гер­ма­ніі, у Мюн­стэ­ры, ку­ды я па­ехаў па­сля трэ­ця­га кур­са Ака­дэ­міі мас­тац­тваў на не­каль­кі ме­ся­цаў. Так як на­ву­ча­ль­ным аб­ме­нам з ня­мец­ка­га бо­ку за­ймаў­ся пра­фе­сар і мас­так Уда Шэль, я тра­піў у жы­ва­піс­ны ася­ро­дак. Ван­дроў­кі ў роз­ныя кра­іны да­па­маг­лі мне ад­чуць: там, дзе ты зна­хо­дзіш­ся, і ёсць цэнтр сус­ве­ту. Та­кім чы­нам я па­зба­віў­ся ад ком­плек­су пра­він­цый­нас­ці. Бо ка­лі жы­веш на вёс­цы, якраз і ба­чыш са­мае ці­ка­вае, што ад­бы­ва­ецца ва­кол. Ці снег ідзе, ці тра­ва за­сы­хае, ці ліс­ты апа­да­юць. Ка­лі ця­бе ці­ка­вяць іншыя пра­цэ­сы, ёсць інтэр­нэт. Але каб гэ­та раз­умець і не кам­плек­са­ваць, маў­ляў, я не­ча­га не ба­чу, трэ­ба ездзіць і кан­так­та­ваць.

А на­конт кан­тэк­сту — ці­ка­вая тэ­ма.

У мя­не шчы­ра вы­пра­ца­ва­ла­ся пе­ра­ка­нан­не, што па­сля за­кан­чэн­ня на­шай Ака­дэ­міі ці пад­час на­ву­чан­ня ў ёй сту­дэн­та пажадана адпраўляць на за­меж­ныя ста­жы­роў­кі. Каб пазнаёміўся з іншымі формамі існавання мастацтва.

— Без­умоў­на. З Ака­дэ­мі­яй усё скла­да­на, бо сён­ня ня­ясна, ча­му там на­ву­чаць і чым за­ймац­ца па­сля атры­ман­ня дып­ло­ма.

Так, і ка­го вы­хоў­ваць... Мне ча­сам хо­чац­ца ба­чыць менш ра­мяс­тва ў тво­ры, а бо­льш дум­кі. Ці, пры­нам­сі, пэў­ны ба­ланс гэ­тых рэ­чаў... Па­мя­таю дзве ва­шыя вы­ста­вы: «Versus» і «Ва­тэр­лі­нія», на пад­ста­ве якіх мож­на пра­са­чыць пе­ра­ход ад са­цы­яль­ных тэм, ад ана­лі­зу па­чу­ван­ня ча­ла­ве­ка ў су­час­ным ме­га­по­лі­се да псі­ха­ла­гіч­ных, на­ват — псі­ха­ана­лі­тыч­ных. Што бы­ло да гэ­та­га?

— Тое не пе­ра­ход, а цэ­ль­ны шлях. Мая пер­шая вы­ста­ва бы­ла зла­джа­на ў га­ле­рэі «Ла­Сандр-арт». Та­ды ішоў скла­да­ны по­шук, з якім, на­пэў­на, су­ты­ка­ецца кож­ны твор­ца: вы­хо­дзіш з на­ву­чаль­­най уста­но­вы і не ад­ра­зу асэн­соў­ва­еш, чым хо­чаш зай­мац­ца. Бо пад­час сту­дэн­цтва ўвесь пра­цэс ідзе па інер­цыі. У Ака­дэ­міі нам пра­па­ноў­ва­лі тэ­мы, пры­ду­ма­ныя пя­ць­дзя­сят га­доў та­му, іх пра­па­ну­юць і за­раз. Мя­не ж бо­льш ва­бі­ла тое, што ад­бы­ва­ла­ся на ву­лі­цах, у рэ­аль­ным жыц­ці — най­перш узае­ма­да­чы­нен­ні, якія мож­на на­зі­раць у гра­мад­стве, але гэ­та ўсё вы­па­да­ла з на­ша­га мас­тац­тва. Па­сля ўмо­вы змя­ні­лі­ся, я з’ехаў на вёс­ку, мя­не ста­лі бо­льш ці­ка­віць не са­цы­яль­ныя тэ­мы, а мае ўнут­ра­ныя рэ­флек­сіі. Мож­на на­зваць гэ­та эска­піз­мам. Най­перш — з го­ра­да. Ці слуш­на па­трэ­бу ства­рыць улас­ны свет ці ўлас­ную гу­ль­ню са сва­імі пра­ві­ла­мі на­зы­ваць уцё­ка­мі ад рэ­ча­існас­ці? На­прык­лад, ка­лі я ма­гу ста­віць лю­дзей у ня­звык­лыя ўмо­вы: апус­каць іх пад ва­ду або, на­адва­рот, пад­ымаць у па­вет­ра ці змяш­чаць у та­кое на­сы­ча­нае ася­род­дзе, што там цяж­ка ру­хац­ца. За­даю са­бе пы­тан­ні і атрым­лі­ваю на іх ад­ка­зы...

Тац­ця­на Кан­дра­цен­ка, жы­ва­пі­сец і мас­тац­тваз­наў­ца, ка­лі пі­са­ла арты­кул пра ва­шу апош­нюю вы­ста­ву, знай­шла ў не­ка­то­рых тво­рах вы­яўлен­ні кан­крэт­ных псі­ха­ана­лі­тыч­ных тэ­орый. Свя­до­ма ці інту­ітыў­на вы на­блі­зі­лі­ся да та­кіх ілюс­тра­цый?

— Мне за­ўсё­ды да­во­лі скла­да­на раз­маў­ляць на гэ­тыя тэ­мы, усё ад­бы­ва­ецца інту­ітыў­на. Апош­нім ча­сам пры­хо­джу да вы­сно­вы, што, мо­жа, ня­вар­та аб­мя­жоў­ваць гле­да­ча не­йкі­мі слоў­ны­мі рам­ка­мі, да­ваць кан­крэт­ныя вы­зна­чэн­ні. Бо ў са­міх ма­іх тво­рах і так за­шмат лі­та­ра­тур­нас­ці, апа­вя­да­ль­нас­ці. На­ка­пі­ла­ся ўнут­ры ад­моў­ная энер­ге­ты­ка вя­лі­ка­га го­ра­да і вы­плюх­ва­ецца ў дра­ма­тызм у кар­ці­не. Ці, на­прык­лад, я не­шта ўклад­ваю ў за­ла­ты фон у спа­лу­чэн­ні з чыр­во­ным — пэў­ныя аса­цы­яцыі з кла­січ­ны­мі тво­ра­мі, з іко­на­мі. У та­кіх ві­да­воч­ных вы­пад­ках мо і не трэ­ба тлу­ма­чыць, пра што мая пра­ца, не ве­шаць та­кую шыль­дач­ку на кар­ці­нах. Та­ды твор бу­дуць па-інша­му ўспры­маць.

У «Ва­тэр­лі­ніі» і не бы­ло на­зваў да ра­бот...

— Так, але там бы­ла ана­та­цыя да вы­ста­вы, і на ад­крыц­ці я не­шта ка­заў, і ўсё гэ­та за­дае пэў­ныя рам­кі. Я чуў мер­ка­ван­не, маў­ляў, за­ліш­не тэк­стаў, вар­та даць маг­чы­масць гле­да­чу са­мо­му раз­бі­рац­ца, што да ча­го...

На­ко­ль­кі мне да­зва­ляе дос­вед раз­моў з мас­та­ка­мі, я ўжо, гле­дзя­чы на твор, ма­гу вы­ра­шыць: здо­ль­ны аўтар раз­ва­жаць пра свае пра­цы ці ўзнік­нуць цяж­кас­ці...

Ва­ша тэ­ма — мя­жа. Унут­ра­ная, вон­ка­вая...

— Так. Вось, на­прык­лад, твор з на­звай «Culpa mea» — «ві­на мая». Та­кое сло­ва­злу­чэн­не па­ўта­ра­ецца ў ма­літ­ве на кож­най імшы. Па­чуц­цё ку­ль­ты­ву­ецца, з ад­на­го бо­ку, рэ­лі­гій­ны­мі ўста­но­ва­мі, якія сцвяр­джа­юць, што на зям­лі не бы­вае свя­тых і што кож­ны ча­ла­век грэш­ны, та­му трэ­ба ха­дзіць на спо­ведзь, а з інша­га — дзяр­жа­вай: ты ві­нен пад­аткі, ад­чу­ва­еш кан­троль на да­ро­зе, ка­рыс­та­ючы­ся ўлас­ным тран­спар­там. І на­ко­ль­кі пры­емна ба­чыць не­йка­га му­зы­ку, які аб­са­лют­на во­ль­на па­чу­ва­ецца. Спра­бую быць спа­кой­ным. Тут і ця­пер...

Вы вер­нік. Ці ўплы­вае гэ­та на жы­ва­піс, на актыў­ны ўнут­ра­ны по­шук, які па­сля зна­хо­дзіць ува­саб­лен­не ў тво­рах?..

— Не­йкім чы­нам уплы­вае. Вось па­ка­жу пра­цу-пазл, скла­дзе­ныя ў ад­ным тво­ры роз­ныя эле­мен­ты жыц­ця ко­ліш­ня­га і су­час­на­га. Фраг­мен­ты па­зла — це­лы. Це­лы як сім­ва­лы... Ле­нін, свя­тар, пі­янер, пры­га­жуня — і ўсё на­пі­са­на зо­ла­там на іржа­вым жа­ле­зе. Тут за­кла­дзе­на шмат ма­іх раз­ва­жан­няў.

Вось на­ступ­ны твор «Ка­муф­ляж», так­са­ма на тэ­мы, што зна­хо­джу не­пас­рэд­на ў на­ва­ко­ль­най рэ­ча­існас­ці. Асаб­лі­ва тут, на вёс­цы, я час­та ба­чу лю­дзей, якія спра­бу­юць пра­жыць не­заў­важ­нае жыц­цё: ба­яцца стра­ка­та апра­нуц­ца ці ска­заць ча­го ліш­ня­га. А ка­лі ж, умоў­на ка­жу­чы, не­хта апра­нае ка­пя­люш у той час, як іншыя хо­дзяць з не­пак­ры­ты­мі га­ло­ва­мі, то ўся вёс­ка па­чне яго за гэ­та га­ніць.

Мя­не на­сам­рэч ураж­вае, ча­му та­кая за­хап­ля­ль­ная гу­ль­ня — маю на ўва­зе ва­шы жы­ва­піс­на-са­цы­яль­на-псі­ха­ла­гіч­ныя дос­ле­ды — тут так не­ча­ка­на вы­гля­дае? Вось вы хо­дзі­це ў ка­пе­лю­шы...

— Мя­не бо­льш хва­люе іншае: што са мной не так?

Ад­чу­ва­еце ся­бе «бе­лай ва­ро­най»?

— Я ад­чу­ваю ся­бе ка­лі не ў адзі­но­це, то ў інтэ­лек­ту­аль­най мен­шас­ці... Хоць ду­маю, што гэ­та час­тко­ва і праз мае ры­сы ха­рак­та­ру.

Усё ў па­ра­дку з ва­шай улас­най пра­гра­май. Ве­ра, інтэ­лек­ту­аль­ны по­шук, на­гле­джа­насць і... ры­сы ха­рак­та­ру. Ужо адзін з рэ­цэп­таў на­рма­ль­на­га раз­віц­ця жы­ва­піс­ца вы­ма­лёў­ва­ецца...

— Я за­раб­ляю гро­шы тым, што мне пад­аба­ецца, і ў той час­т­цы, што мне за­ста­ецца на чыс­тую твор­часць, ка­лі ня­ма за­моў­цы ці ка­лі не ары­енту­ешся на ней­ка­га кан­крэт­на­га гле­да­ча, я не­за­леж­ны. Для мя­не ў гэ­тым ёсць най­вя­лік­шая каш­тоў­насць: ма­гу ства­раць сваё і раз­ва­жаць пра тое, што хвалюе. Ка­лі ад­няць гэ­тую не­за­леж­насць, то ні­яка­га сэн­су ў мас­тац­кай пра­цы я не ба­чу.

Пры гэ­тым мае тво­ры ма­юць ка­ра­ні ў рэ­аль­ным жыц­ці, у тым, што не­пас­рэд­на мя­не ата­чае. У іншым — на­прык­лад, еўра­пей­скім — кан­тэк­сце ўсё па-інша­му ўспры­ма­ецца, там на­шыя вос­тра­са­цы­яль­ныя по­шу­кі ўжо да­во­лі тра­ды­цый­ныя.

З ча­го па­чы­на­ецца ва­ша пра­ца? З раз­ваг, эскі­за, ідэі?

— У се­рыі «Ва­тэр­лі­нія» я пры­йшоў да ад­крыц­ця, што мож­на ма­ля­ваць на не­вя­лі­кіх арку­шах. Так я зра­біў бо­льш за 90 ра­бот. Тэ­ма па­йшла і ста­ла раз­ві­вац­ца, па­сля­доў­на рас­кры­вац­ца праз кож­ны но­вы твор. Ад­нак, ка­лі ўзнік­не па­трэ­ба, з кож­най гэ­тай пра­цы я ма­гу зра­біць двух­мет­ро­вае па­лат­но. Як на­ра­джа­ецца твор? «Ва­тэр­лі­нію» мож­на зра­зу­мець і як кроп­ку за­кі­пан­ня. Не­шта на­коп­лі­ва­ецца — ці то кры­тыч­ная ма­са кар­цін, ці то ўзро­вень по­шлас­ці ва­кол ця­бе — і шу­кае вы­йсце. Як для ча­ла­ве­ка рэ­лі­гій­на­га мне важ­на ўсім пра­ба­чаць і ўсё да­ра­ваць. Але ка­лі я ўсім пра­ба­чаю, то ўнут­ры збі­ра­ецца і на­за­паш­ва­ецца ня­вы­ка­за­нае.

Пра­цу­еце га­лоў­ным чы­нам се­ры­ямі. Для вы­каз­ван­ня па­трэб­ны роз­ныя сло­вы, з гэ­тых сло­ваў скла­да­ецца сказ. Так атрым­лі­ва­ецца? Гэ­та не тво­ры на ад­ну тэ­му, а сек­вен­цыя, ка­лі кож­ная пра­ца вы­ця­кае з па­пя­рэд­няй...

— Ад­но за ад­но чап­ля­ецца. Пад­час апош­няй вы­ста­вы я па­гля­дзеў на свой пра­ект збо­ку і за­раз ве­даю, ку­ды ру­хац­ца і што мя­не ці­ка­віць. Се­рыя, ка­лі яна ўва­со­біц­ца ў пер­са­на­ль­ную вы­ста­ву ці но­вы пра­ект, усё роў­на бу­дзе для мя­не фраг­мен­там эва­лю­цый­на­га шля­ху. Я ве­даю, ад ча­го ад­штур­хоў­ва­юся, а па­сля, ка­лі па­чы­наю пра­ца­ваць над но­вым пра­ектам, у пэў­ны мо­мант ён сам вя­дзе мя­не за са­бой. Тэ­ма рас­кры­ва­ецца, я іду за ёй.

Це­лы. Чыр­во­нае, чор­нае, зо­ла­та... Гэ­та пра­ца, што ля­жыць у вас на ста­ле, надзвы­чай арга­ніч­на бу­дзе гля­дзец­ца ў кас­цё­ле. Страш­ны суд...

— Ка­лі пра­цую ў рэ­лі­гій­ных бу­дын­ках су­час­най архі­тэк­ту­ры, спра­бую пры­ўнес­ці не­шта но­вае. Але не­ль­га ігна­ра­ваць і на­ступ­нае: жан­чы­ны, якія яшчэ пад­час са­вец­кай ула­ды ма­ры­лі пра кас­цёл, мо­гуць не ўпа­да­баць не­стан­дар­тныя трак­тоў­кі воб­ра­заў. Тое, што я раб­лю ў кас­цё­ле, час­та ўспры­ма­ецца вер­ні­ка­мі як не­шта за­над­та рэ­ва­лю­цый­нае. Але мас­тац­тва па­він­на ства­раць гус­ты, а не кро­чыць за імі. Да­во­дзіц­ца па сан­ты­мет­ры ад­ва­ёўваць улас­ную пра­сто­ру.

Для во­ль­на­га экс­пе­ры­мен­ту — май­стэр­ня. У кас­цё­ле мае ра­шэн­ні бо­льш уз­ва­жа­ныя. У аб­одвух вы­пад­ках мя­не хва­люе су­час­ны ча­ла­век.