Першае маё пытанне да Уладзіміра: як лад жыцця ўплывае на творчасць або гэта творчасць уплывае на яго жыццё, адпадае за відавочнасцю адказу. За ўсім асоба і яе актыўны пошук, які прыводзіць да ўласнага краявіду і ў творы, і за вакном.
Мяжа — так бы я акрэсліла галоўную тэму мастака. Свет, мы, тое, што ўсё гэта падзяляе. Мяжа разрывае нас знутры. Чаму захапляльны жывапісны пошук Уладзіміра Кандрусевіча такі тут нечаканы? Ні я, ні творца на гэтае пытанне не здолелі адказаць.
Такім чынам: белыя сцены майстэрні ў белым доме...
Алеся Белявец
Вас цяжка заспець дома, вы тут толькі ў выхадныя. Што за лад жыцця ў вас такі?
— Зараз займаюся роспісамі касцёла ў Віцебску. Якраз працую над кампазіцыяй «Уваскрашэнне». Агульная тэма — перамога дабра над злом. Пан Езус перамог смерць, і пачынаецца яго ўзыходжанне. Я паказваю рэакцыю людзей, нашых суайчыннікаў: нехта адварочваецца, нехта займаецца сваімі справамі. Пішу менавіта сучаснікаў, таму што святыя — на небе, а касцёл для грэшных. Кожны з нас робіць свой выбар. Вось, напрыклад, дзяўчына пачула, павярнулася.
Строгіх канонаў у каталіцкім жывапісе няма?
— Каноны больш характэрныя для праваслаўнай царквы. На другім Ватыканскім саборы была прынята пастанова, што ў касцёле можа існаваць любое мастацтва. Напрыклад, у Аўстрыі ёсць касцёл, аформлены даволі нечакана: на яго белыя сцены вылілі вядро чырвонай фарбы. У гэтых сакральных будынках могуць суіснаваць даволі канцэптуальныя рэчы.
Вы жывапісец-станкавіст і адначасова — манументаліст. Як падзяляецца ваша творчасць на гэтыя дзве часткі?
— Цікавая тэма, сам пастаянна над ёй думаю, спрабую знайсці для сябе адказ. Насамрэч люблю займацца ў абодвух рэчышчах. Аднак калі працуеш у храме ці нейкім іншым памяшканні, то разумееш, што не можаш не ўлічваць таго, хто будзе сюды заходзіць. Ды і для вольнага мастака пытанне знешняга назіральніка вельмі актуальнае, бо колькі б мы ні казалі, што нам усё роўна, усё ж разлічваем на ўвагу. Нават Ван Гог у перапісцы з братам-галерыстам цікавіўся, якія творы цяпер прадаюцца, што людзі купляюць для сваіх інтэр’ераў. А Ван Гог якраз той мастак, якога такія рэчы нібыта не хвалявалі. Калі малюю ў храмах, маю пэўнае кола тэмаў, вырашаю нейкія пытанні, што тычацца формы. Некаторыя выказванні, якія фармулюю ў гэтых працах, не магу зрабіць у іншым месцы. Думаю, гэтыя мае жывапісныя кірункі — станковы і манументальны — развіваюцца паралельна, яны перакрыжоўваюцца рэдка, часам нешта пераношу з аднаго твора ў іншы. Своеасаблівы досвед атрымліваю ў абодвух выпадках, аднак зразумела і тое, што адказы на мае асабістыя пытанні прасцей знайсці ва ўмовах, калі я не абмежаваны рамкамі.
Фрэска — вельмі спецыфічная тэхніка. Яна мае шмат асаблівасцей — па каларыце і хуткасці нанясення...
— Мы крыху займаліся роспісамі па вільготнай тынкоўцы, фрэскай, у беларускай Акадэміі мастацтваў. Пасля яе заканчэння я паехаў вучыцца ў рэстаўрацыйныя майстэрні ў Фларэнцыю, дзе свае веды ўдасканаліў. Мне гэтая тэхніка падабаецца тым, што ў ёй адчуваеш важнасць моманту. Калі працую над станковай карцінай у сваёй майстэрні, магу доўга перарабляць, а распісваючы сцяну, ты можаш месяц рыхтавацца, але далей усё павінна адбывацца вельмі хутка і дакладна: колькі заклаў тынкоўкі, столькі і атрымаецца папрацаваць. Важнасць гэтага моманту існуе для мяне не толькі чыста тэхнічна — праз асаблівасці тэхнікі, але і ментальна. Калі я прыглядаюся да мастакоў, якія ўражваюць мяне, прамаўляюць да мяне, бачу, што ў сваіх працах яны адчуваюць менавіта важнасць моманту. Нават калі гэта малыя галандцы, якія нацюрморты, здаецца, выпісвалі месяцамі. Я бачу іх мазок і разумею, што яны імкнуліся пакласці фарбу акурат хутка і дакладна. Можна доўга рыхтавацца, набіваць руку, як у каліграфіі, але ўрэшце зрабіць усё дасканала. Мікеланджэла, напрыклад, не такі ў сваіх роспісах (не ў скульптуры), яго пакуты амаль літаральна ўвасобіліся ў фрэсках. А ёсць Фра Анджэліка з яго лёгкім жывапісным дотыкам, сапраўдны віртуоз. У гэтым я шукаю сваю філасофію.
Што да складанасці тэхнікі... Так, каларыт у ёй сапраўды абмежаваны, але менавіта такія рамкі і дапамагаюць стварэнню вобраза. Асаблівасці роспісу па сырой тынкоўцы ўплываюць на манументальныя якасці твора.
Вы спецыялізуецеся пераважна на сакральных будынках ці займаецеся і свецкімі?
— Пяць касцёлаў я распісаў цалкам, таксама крыху працаваў у прыватных інтэр’ерах, дзе ёсць свае адметнасці. У мяне застаецца ўражанне, што там мае роспісы будуць існаваць толькі да наступнага еўрарамонту. У манументальных будынках і кола гледачоў большае, і ўмовы лепшыя...
На выставах вы выглядаеце нетутэйшым творцам. Гэта вынік навучання ці чаго іншага? Чым, на вашую думку, карысная для мастака замежная адукацыя?
— Мяне і самога займае вашае пытанне. І хацелася б распытаць больш: бо з якога кантэксту я выпадаю — сам разумею, але мяне хвалюе, куды пры гэтым трапляю. Беларуская арт-сцэна вельмі разнастайная. Ёсць галерэі прыватныя, як «Ў», і выставы праходзяць таксама розныя, як, напрыклад, «Suma Sumarum» — рэінкарнацыя «Шостай лініі»...
На мае працы паўплывала вучоба ў Германіі, у Мюнстэры, куды я паехаў пасля трэцяга курса Акадэміі мастацтваў на некалькі месяцаў. Так як навучальным абменам з нямецкага боку займаўся прафесар і мастак Уда Шэль, я трапіў у жывапісны асяродак. Вандроўкі ў розныя краіны дапамаглі мне адчуць: там, дзе ты знаходзішся, і ёсць цэнтр сусвету. Такім чынам я пазбавіўся ад комплексу правінцыйнасці. Бо калі жывеш на вёсцы, якраз і бачыш самае цікавае, што адбываецца вакол. Ці снег ідзе, ці трава засыхае, ці лісты ападаюць. Калі цябе цікавяць іншыя працэсы, ёсць інтэрнэт. Але каб гэта разумець і не камплексаваць, маўляў, я нечага не бачу, трэба ездзіць і кантактаваць.
А наконт кантэксту — цікавая тэма.
У мяне шчыра выпрацавалася перакананне, што пасля заканчэння нашай Акадэміі ці падчас навучання ў ёй студэнта пажадана адпраўляць на замежныя стажыроўкі. Каб пазнаёміўся з іншымі формамі існавання мастацтва.
— Безумоўна. З Акадэміяй усё складана, бо сёння няясна, чаму там навучаць і чым займацца пасля атрымання дыплома.
Так, і каго выхоўваць... Мне часам хочацца бачыць менш рамяства ў творы, а больш думкі. Ці, прынамсі, пэўны баланс гэтых рэчаў... Памятаю дзве вашыя выставы: «Versus» і «Ватэрлінія», на падставе якіх можна прасачыць пераход ад сацыяльных тэм, ад аналізу пачування чалавека ў сучасным мегаполісе да псіхалагічных, нават — псіхааналітычных. Што было да гэтага?
— Тое не пераход, а цэльны шлях. Мая першая выстава была зладжана ў галерэі «ЛаСандр-арт». Тады ішоў складаны пошук, з якім, напэўна, сутыкаецца кожны творца: выходзіш з навучальнай установы і не адразу асэнсоўваеш, чым хочаш займацца. Бо падчас студэнцтва ўвесь працэс ідзе па інерцыі. У Акадэміі нам прапаноўвалі тэмы, прыдуманыя пяцьдзясят гадоў таму, іх прапануюць і зараз. Мяне ж больш вабіла тое, што адбывалася на вуліцах, у рэальным жыцці — найперш узаемадачыненні, якія можна назіраць у грамадстве, але гэта ўсё выпадала з нашага мастацтва. Пасля ўмовы змяніліся, я з’ехаў на вёску, мяне сталі больш цікавіць не сацыяльныя тэмы, а мае ўнутраныя рэфлексіі. Можна назваць гэта эскапізмам. Найперш — з горада. Ці слушна патрэбу стварыць уласны свет ці ўласную гульню са сваімі правіламі называць уцёкамі ад рэчаіснасці? Напрыклад, калі я магу ставіць людзей у нязвыклыя ўмовы: апускаць іх пад ваду або, наадварот, падымаць у паветра ці змяшчаць у такое насычанае асяроддзе, што там цяжка рухацца. Задаю сабе пытанні і атрымліваю на іх адказы...
Таццяна Кандраценка, жывапісец і мастацтвазнаўца, калі пісала артыкул пра вашу апошнюю выставу, знайшла ў некаторых творах выяўленні канкрэтных псіхааналітычных тэорый. Свядома ці інтуітыўна вы наблізіліся да такіх ілюстрацый?
— Мне заўсёды даволі складана размаўляць на гэтыя тэмы, усё адбываецца інтуітыўна. Апошнім часам прыходжу да высновы, што, можа, няварта абмяжоўваць гледача нейкімі слоўнымі рамкамі, даваць канкрэтныя вызначэнні. Бо ў саміх маіх творах і так зашмат літаратурнасці, апавядальнасці. Накапілася ўнутры адмоўная энергетыка вялікага горада і выплюхваецца ў драматызм у карціне. Ці, напрыклад, я нешта ўкладваю ў залаты фон у спалучэнні з чырвоным — пэўныя асацыяцыі з класічнымі творамі, з іконамі. У такіх відавочных выпадках мо і не трэба тлумачыць, пра што мая праца, не вешаць такую шыльдачку на карцінах. Тады твор будуць па-іншаму ўспрымаць.
У «Ватэрлініі» і не было назваў да работ...
— Так, але там была анатацыя да выставы, і на адкрыцці я нешта казаў, і ўсё гэта задае пэўныя рамкі. Я чуў меркаванне, маўляў, залішне тэкстаў, варта даць магчымасць гледачу самому разбірацца, што да чаго...
Наколькі мне дазваляе досвед размоў з мастакамі, я ўжо, гледзячы на твор, магу вырашыць: здольны аўтар разважаць пра свае працы ці ўзнікнуць цяжкасці...
Ваша тэма — мяжа. Унутраная, вонкавая...
— Так. Вось, напрыклад, твор з назвай «Culpa mea» — «віна мая». Такое словазлучэнне паўтараецца ў малітве на кожнай імшы. Пачуццё культывуецца, з аднаго боку, рэлігійнымі ўстановамі, якія сцвярджаюць, што на зямлі не бывае святых і што кожны чалавек грэшны, таму трэба хадзіць на споведзь, а з іншага — дзяржавай: ты вінен падаткі, адчуваеш кантроль на дарозе, карыстаючыся ўласным транспартам. І наколькі прыемна бачыць нейкага музыку, які абсалютна вольна пачуваецца. Спрабую быць спакойным. Тут і цяпер...
Вы вернік. Ці ўплывае гэта на жывапіс, на актыўны ўнутраны пошук, які пасля знаходзіць увасабленне ў творах?..
— Нейкім чынам уплывае. Вось пакажу працу-пазл, складзеныя ў адным творы розныя элементы жыцця колішняга і сучаснага. Фрагменты пазла — целы. Целы як сімвалы... Ленін, святар, піянер, прыгажуня — і ўсё напісана золатам на іржавым жалезе. Тут закладзена шмат маіх разважанняў.
Вось наступны твор «Камуфляж», таксама на тэмы, што знаходжу непасрэдна ў навакольнай рэчаіснасці. Асабліва тут, на вёсцы, я часта бачу людзей, якія спрабуюць пражыць незаўважнае жыццё: баяцца страката апрануцца ці сказаць чаго лішняга. А калі ж, умоўна кажучы, нехта апранае капялюш у той час, як іншыя ходзяць з непакрытымі галовамі, то ўся вёска пачне яго за гэта ганіць.
Мяне насамрэч уражвае, чаму такая захапляльная гульня — маю на ўвазе вашы жывапісна-сацыяльна-псіхалагічныя доследы — тут так нечакана выглядае? Вось вы ходзіце ў капелюшы...
— Мяне больш хвалюе іншае: што са мной не так?
Адчуваеце сябе «белай варонай»?
— Я адчуваю сябе калі не ў адзіноце, то ў інтэлектуальнай меншасці... Хоць думаю, што гэта часткова і праз мае рысы характару.
Усё ў парадку з вашай уласнай праграмай. Вера, інтэлектуальны пошук, нагледжанасць і... рысы характару. Ужо адзін з рэцэптаў нармальнага развіцця жывапісца вымалёўваецца...
— Я зарабляю грошы тым, што мне падабаецца, і ў той частцы, што мне застаецца на чыстую творчасць, калі няма замоўцы ці калі не арыентуешся на нейкага канкрэтнага гледача, я незалежны. Для мяне ў гэтым ёсць найвялікшая каштоўнасць: магу ствараць сваё і разважаць пра тое, што хвалюе. Калі адняць гэтую незалежнасць, то ніякага сэнсу ў мастацкай працы я не бачу.
Пры гэтым мае творы маюць карані ў рэальным жыцці, у тым, што непасрэдна мяне атачае. У іншым — напрыклад, еўрапейскім — кантэксце ўсё па-іншаму ўспрымаецца, там нашыя вострасацыяльныя пошукі ўжо даволі традыцыйныя.
З чаго пачынаецца ваша праца? З разваг, эскіза, ідэі?
— У серыі «Ватэрлінія» я прыйшоў да адкрыцця, што можна маляваць на невялікіх аркушах. Так я зрабіў больш за 90 работ. Тэма пайшла і стала развівацца, паслядоўна раскрывацца праз кожны новы твор. Аднак, калі ўзнікне патрэба, з кожнай гэтай працы я магу зрабіць двухметровае палатно. Як нараджаецца твор? «Ватэрлінію» можна зразумець і як кропку закіпання. Нешта накопліваецца — ці то крытычная маса карцін, ці то ўзровень пошласці вакол цябе — і шукае выйсце. Як для чалавека рэлігійнага мне важна ўсім прабачаць і ўсё дараваць. Але калі я ўсім прабачаю, то ўнутры збіраецца і назапашваецца нявыказанае.
Працуеце галоўным чынам серыямі. Для выказвання патрэбны розныя словы, з гэтых словаў складаецца сказ. Так атрымліваецца? Гэта не творы на адну тэму, а секвенцыя, калі кожная праца выцякае з папярэдняй...
— Адно за адно чапляецца. Падчас апошняй выставы я паглядзеў на свой праект збоку і зараз ведаю, куды рухацца і што мяне цікавіць. Серыя, калі яна ўвасобіцца ў персанальную выставу ці новы праект, усё роўна будзе для мяне фрагментам эвалюцыйнага шляху. Я ведаю, ад чаго адштурхоўваюся, а пасля, калі пачынаю працаваць над новым праектам, у пэўны момант ён сам вядзе мяне за сабой. Тэма раскрываецца, я іду за ёй.
Целы. Чырвонае, чорнае, золата... Гэта праца, што ляжыць у вас на стале, надзвычай арганічна будзе глядзецца ў касцёле. Страшны суд...
— Калі працую ў рэлігійных будынках сучаснай архітэктуры, спрабую прыўнесці нешта новае. Але нельга ігнараваць і наступнае: жанчыны, якія яшчэ падчас савецкай улады марылі пра касцёл, могуць не ўпадабаць нестандартныя трактоўкі вобразаў. Тое, што я раблю ў касцёле, часта ўспрымаецца вернікамі як нешта занадта рэвалюцыйнае. Але мастацтва павінна ствараць густы, а не крочыць за імі. Даводзіцца па сантыметры адваёўваць уласную прастору.
Для вольнага эксперыменту — майстэрня. У касцёле мае рашэнні больш узважаныя. У абодвух выпадках мяне хвалюе сучасны чалавек.