 |
Алена Ліёпа: ...з савецкай эпохі плаўна перамясціліся ў аб’яднаную і неаб’яднаную Еўропу.
-- Я б не сказаў толькі, што плаўна. Нібы з гарматы стрэлілі імі з адной сістэмы ў іншую. Шмат творцаў акрэслілі перыяд 90-х гадоў як пераходны. Нехта з крытыкаў так нас і назваў: транзітныя рэжысёры. Маўляў, раней былі добрыя часіны, некалі таксама будзе няблага, а пасярэдзіне -- нешта няўцямнае... Не магу згадзіцца, бо гэта -- мой час, і, як мне здаецца, вельмі цікавы. І ўсё, што адбывалася на постсавецкай прасторы за гэтыя паўтара дзесяцігоддзя, таксама цікавае. Хоць і цяжка было, час спрыяў творчасці.
І мы хацелі стварыць першы фестываль па гэтым прынцыпе: запрасіць рэжысёраў аднаго пакалення. Фестываль, калі ён не выбуховы, задыхаецца. А тут узнікла надзвычайная цікавасць. Аншлагі. Усе білеты выкуплены. Шмат пісалі ў прэсе. Канешне, такі фестываль патрэбны. Будзем яго працягваць.
Вы шмат ездзіце па свеце, за сезон у дзесятку фестываляў прымаеце ўдзел. Ці адрозніваеш ты абліччы гэтых фестываляў? А мо проста прыязджаеце, паказваеце свае спектаклі -- а назаўтра ўжо дзесьці наступная імпрэза? Там адкрылася, тут закрылася... Або для вас існуе толькі сцэна -- і пэўная абстрагаванасць ад усяго?
-- Часта так бывае, што гэтыя фестывалі зліваюцца...
У адзін вялікі гадавы фестываль...
-- У адзін вялікі гадавы фестываль. І ты ўжо не разумееш, у Антверпене ты ці ў Бруселі. Усё становіцца адным горадам... Але ж ёсць унікальныя гарады і фестывалі, якія не забываюцца. Дрэнна, што практычна ва ўсіх фестывалях існуе такая тэндэнцыя: ты прыязджаеш, паказваеш спектакль і адразу ж ад’язджаеш. Фестывалі плацяць тэатрам вялікія грошы, у іх гадзіна ў гадзіну ўсё разлічана: прыехаў, паказаў -- «адвальвай». Але ўсё роўна адбываюцца сустрэчы, дыскусіі. І галоўнае -- сустрэча з гледачамі. Чаму тэатр не можа існаваць без фестываляў? Яму патрэбны адрэналін. Адрэналін дае прэм’ера. Ты едзеш у іншую краіну, і ў твайго спектакля -- прэм’ера. Глядач упершыню яго бачыць, і гэта дае магчымасць тэатру...
 |
| "Shopping and Fucking" М.Равенхіла. Д.Гумаўскас (Гары), А.Сакалаўскас (Марк). |
-- Фестывалі, такія як Авіньёнскі фестываль...
песня песняў...
-- ...калі ўвесь горад -- гледачы. Прытым, гэты фестываль, што цікава, сталі камп’ютэрызаваць. Важна, што яны дапамагаюць мастакам рэалізоўваць праекты. Ёсць таксама такія цікавыя фестывальныя гарады, як Сараева. Цудоўны горад, дзе адбываецца сутыкненне культур. Першы раз мы былі ў ім неўзабаве пасля вайны, гэта было страшна, а цяпер горад ажыў. Што важна: пасля спектакля адбываюцца прэс-канферэнцыі, пасля прэс-канферэнцый -- «круглыя сталы».
Скажы, калі ласка, як часта ў жыцці або ў тэатры ты рабіў вар’яцкія ўчынкі? І дзе часцей: у жыцці або ў тэатры? Ці для цябе гэта адно?
-- Хапала гэтага і ў жыцці, і ў тэатры. Хоць у тэатры -- часцей вар’яцкія учынкі, а ў жыцці -- проста неразумныя. Зрэшты, у тэатры без рызыкі амаль немагчыма існаваць.
Досыць доўга працуючы ў тэатры, ці паспяваеш усведамляць моманты, калі быў або бываеш шчаслівым? Або тваё зорнае імгненне -- гэта заўсёднае «заўтра»? Як ты суадносіш сябе з часам?
-- У мяне было некалькі этапаў: шчаслівыя і нешчаслівыя. Пачатак быў шчаслівы. Мы зрабілі спектакль «There to be here», год ігралі і ніхто пра яго не пісаў. А потым паехалі ў Эдынбург і атрымалі там галоўны прыз. Вярнуліся -- і перажылі неверагодны поспех. Паказалі ў Расіі, аб’ехалі з ім усю Еўропу. Былі 90-я гады, і той поспех мне вельмі шмат даў. Перадусім -- смеласць. Мы паставілі «Старую», потым пайшла ўся серыя «Абэрыутаў». Ды толькі потым было цяжка адысці ад акрэсленага шляху. Прыйшло ўсведамленне, што можна без канца ісці адной дарогай і стаць мастаком адной тэмы. Зрэшты, гэта нармальна, мы ведаем шмат знакамітых мастакоў, якія працуюць у адным стылі, рухаюцца ў адзін бок. Дарэчы, мне было дваццаць пяць гадоў, калі, працуючы над «Абэрыутамі», я знайшоў і сваю мову, і свой стыль.
І свой тэатр...
-- Так гэта і называлася: Тэатр Оскараса Каршуноваса. А наконт мовы... Калі мастак працуе ў адным кірунку, ідучы далей і далей, ён знаходзіць шмат. Такім шляхам ідзе, напрыклад, Някрошус. Ён развівае сваю мову, і гэтая мова становіцца ўсё глыбейшай. Ці, напрыклад, Кустурыца... Але я не хацеў ісці такой дарогай. Я хацеў пражыць іншыя жыцці і знайсці сябе іншага. Гэтыя спектаклі, хоць яны маглі яшчэ ісці, мы закрылі... Пачалі шукаць і зразумелі, што прыйшоў іншы час, існуе патрэба ў новай драматургіі. «Раберта Зука» прадстаўляў ужо зусім іншы тэатр, з іншай музыкай, іншай эстэтыкай, цалкам іншай літаратурай. Мы лічылі, што ў сацыяльным кантэксце тэатр павінен быць больш актыўным, што ён мусіць гаварыць пра наша пакаленне. Але тут я сустрэўся з вельмі значнымі перашкодамі. Калі з’явіўся наш незалежны тэатр і мы пачалі ставіць новую драматургію, напрыклад, «Shoping and Fucking» -- рэакцыя з боку крытыкі была неадэкватная. Хоць глядач прыйшоў...
 |
"Прадстаўляючы ахвяру" братоў Прэсняковых. Д.Гумаўскас (Валя). |
Але, шчыра кажучы, думаю, што калі б не фестывалі, не гастролі, то нас бы тут закапалі. Менавіта гэта і стараліся зрабіць. Ды калі дзесьці ў Францыі «Le Mond» піша, што спектакль геніяльны, то як тут сказаць, што гэта суцэльнае, беспрэцэдэнтнае хамства і увогуле не тэатр? І гэтак далей... Але ўсё роўна настроі былі менавіта такія. Мне шкада, што некаторыя спектаклі абагналі свой час. Калі б «Раберта Зука» выйшаў сёння, усё прайшло б на «ўра». У той час было іначай.
Дзякуй Богу, што мы не закрыты літоўскім кантэкстам. Калі б было так, я б цяпер не сядзеў тут, інтэрв’ю не даваў бы. Гэта дакладна.Мы кажам, Літва не закрытая. Ды даволі закрытая гэтая Літва! Тое, што так доўга не было фестываляў, пра што сведчыць? Самім тэатралам гэты фестываль не патрэбны. Бо лепш быць закрытымі і ствараць свой мікраклімат, у якім можна выстаўляць свае крытэрыі... Для мяне цяжкія моманты здараліся не тады, калі моцна крытыкавалі. Самае жахлівае, калі проста не разумелі, не хацелі разумець, не хацелі паглыбляцца і не лічылі, што гэта сур’ёзна, актуальна, па-новаму. Такое новае мысленне ігнаравалася цалкам. Хоць было відавочным і для гледачоў, і для ўсіх. Але яно ігнаравалася -- нібыта каб не перахваліць, яшчэ нешта... Так што перыяды былі розныя. Вызначальны -- гэта 90-ы год, калі я толькі пачаў працаваць, гэта ўсе «Абэрыуты» і пяць гадоў нашага незалежнага тэатра. Мы працавалі як незалежны тэатр, стварылі рэпертуар без датацый. Дарэчы, вельмі парадаксальны момант, бо незалежныя тэатры, як правіла, працуюць па-іншаму: ствараюць спектакль і паказваюць яго, пакуль ён добра ідзе; калі спектакль надакучвае, робіцца наступны. Так ад спектакля да спектакля і жывуць незалежныя тэатры. А мы мелі амбіцыю стварыць рэпертуар, існавалі як рэпертуарны тэатр. За першы год зрабілі з дзесятак прэм’ер. Узялі за прынцып -- працаваць без перапынку. Як усе нармальныя людзі: раніцай устаеш, ідзеш на працу. А не так: я цяпер раблю спектакль, а пасля нічога не раблю, чакаю натхнення.
 |
| "Цап Эдып" Сафокла. Сцэна са спектакля. |
-- Усё роўна працую. Натхненне прыходзіць падчас працы. Толькі падчас працы, і ніколі не ведаеш, што можа сёння здарыцца. Мы пачалі працаваць так кожны дзень. Адначасова рабілі па два спектаклі. А часам і па тры. І так пяць гадоў. Толькі таму мы вытрымалі без ніякіх датацый, стварылі рэпертуар, ездзілі па ўсіх фестывалях. І, канешне, стаміліся. Калі святкавалі пяцігоддзе, паказалі ўсе спектаклі, і я ўжо думаў, што трэба закрываць тэатр -- усё! Але тут з’явілася гарадская датацыя, няхай малая, але гэта былі першыя крокі да Вільнюскага гарадскога тэатра. Адчуванне, што пачынаецца нейкі новы этап.
Трэці шчаслівы этап...
-- Не ўсе гэтыя этапы былі толькі шчаслівымі. Былі і вельмі цяжкімі. А шчаслівымі толькі ў тым, што шчасліва скончыліся. Што да гарадскога тэатра... Па-першае, як ні дзіўна, у Вільнюсе гарадскога тэатра не было. У еўрапейскіх сталіцах ёсць муніцыпальныя тэатры, і мы спрабуем гэтую нішу запоўніць. Галоўнае не пераходзіць у маргінальнае становішча, думаць пра шырокую публіку, пра горад, пра гараджан.
Колькі ты сабе дазваляеш працаваць над сваімі прэм’ерамі?
-- Ёсць спектаклі, якія трэба ставіць доўга, бо гэтага вымагае стылістыка, імправізацыйны працэс займае шмат часу. Хоць звычайна за месяц спектакль можна зрабіць. Тыя, што доўга робяцца, выглядаюць затарможанымі. І яшчэ: вельмі добра рабіць адначасова два ці тры спектаклі.
Між іншым, ты, напэўна, ці не адзіны рэжысёр, які робіць адначасова некалькі спектакляў, прычым у сваім тэатры, з аднымі і тымі ж акцёрамі.
 |
"Сон у летнюю ноч" У.Шэкспіра. Сцэна са спектакля. |
-- А гэта шмат дае акцёрам, бо яны працуюць на дзвюх ролях адразу. Гэта такі наш канцэпт: мы ставім сучасную драматургію і стараемся зрабіць яе як класіку, гэта значыць шукаем універсальныя паняцці, а класіку імкнемся ставіць як сучасную драматургію -- актуальна. Мы робім то класіку, то сучасную драматургію. Адначасова працавалі над «Shopрing and Fucking» і «Сном у летнюю ноч». Такія розныя матэрыялы, яны...
дапамагаюць адзін аднаму?
-- Так, можна ўвогуле казаць, што сучасная драматургія судакранаецца з класікай. Калі ставіў «Маленне» Сары Кейн, зразумеў, што такое антычная трагедыя. А калі рабіў «Эдыпа», зразумеў, пра што Сара Кейн. Да «Рамэо і Джульеты» мяне падштурхнула работа над «Вогненным тварам» М.фон Майенбурга -- фактычна, гэта сучасная гісторыя «Рамэо і Джульеты». Такім чынам, мы мелі што сказаць, і мы актыўна гаварылі, што ў Літве тэатр не так развіваецца -- ён стаў эстэтычным, заглыбіўся ў нейкую сваю тэатральную гульню, не перасякаецца з нашым часам. Мы пра гэта крычалі, нас не прымалі, а мы то надакучвалі, то зноў узрывалі гэтую сістэму. Тыя пяць гадоў былі вельмі актыўнымі. Але самае галоўнае: мы бесперапынна працавалі, бесперапынна гастралявалі, паказвалі спектаклі, і гэта вельмі шмат дало -- і мне як рэжысёру, і ўсёй камандзе, у першую чаргу, канешне, акцёрам. Таму што акцёр як спартсмен: калі ён пастаянна не трэніруецца, то не развіваецца.
Калі для спектакля табе патрэбны канкрэтны акцёр, ты звяртаеш увагу на цяжкасці яго характару?
-- Для мяне ўсё адбываецца на сцэне. Характар -- не праблема. У мяне і не бывае вялікіх канфліктаў з акцёрамі. Бо я не стараюся «начапіць» на акцёра нешта сваё. Мне здаецца, для рэжысёра самае галоўнае ўбачыць акцёра, яго інтуітыўныя імпульсы і магчымасці, тое, куды ён ідзе. Мы шмат імправізуем, і галоўнае -- зразумець, што для акцёра арганічнае, як ён можа перадаць думку, характар, сюжэт. Галоўнае ў выбары акцёра: ці падыходзіць ён па сваім складзе душы, характару да той ці іншай ролі. Інструмент акцёра -- яго цела. Таму ён можа быць якім заўгодна чалавекам, абы не піў. І гэта адзінае, што нас разводзіла. З іншых прычын праблем з акцёрамі ў мяне не было. Прынамсі, калі чалавек благі, гэта не значыць, што ён дрэнны акцёр, бывае наадварот: чым горшы чалавек, тым лепшы акцёр, як гэта ні дзіўна. Што да закуліснага сяброўства, дык яго няма. Я са сваімі акцёрамі не надта сябрую, і шкада, бо яны цікавыя людзі. Але дружба -- рэч цяжкая. Мы шмат працуем на сцэне, там мы адкрытыя і гаворым пра ўсё. І гэтага дастаткова.
 |
| "Шлях у Дамаск" А.Стрындберга. Клайпедскі гарадскі тэатр. Сцэна са спектакля. |
-- Няма адказу на гэтае пытанне. Таму Бог нічога і не робіць, бо Ён можа зрабіць усё. Мне здаецца, Бог выбраў вельмі добрую тактыку: даць людзям магчымасць дзейнічаць самастойна. Усё боскае, што адбываецца, можа адбыцца толькі праз чалавека, праз пасрэдніцтва чалавека. І ўсё благое таксама. У гэтым сутнасць. Я б гэтага ладу не мяняў... Дарэчы, не так ўжо мяне і абагаўляюць. Я ніколі не быў такім рэжысёрам, да якога б ставіліся надта пачціва. Ніколі не быў дыктатарам, не патрабаваў асаблівага статуса для сябе. Імкнуўся будаваць дэмакратычныя адносіны. Лягчэй працаваць, калі ты нароўні з акцёрамі. Часам акцёры нават (на сцэне) стаяць вышэй, і я магу спытаць іх, куды ісці. Такія адносіны больш спрыяльныя для творчага працэсу.
Ты адчуваеш сябе творцам, калі робіш сваю справу? Хоць у нейкія імгненні? Ці гэта проста -- жыццё, праца?..
-- Натхненне і ёсць той момант, калі ты ўсведамляеш... Я не ведаю, як гэта прыходзіць. Звяртаюся да акцёраў і сам чую свой голас. У такія моманты я станаўлюся...
Паўправадніком...
-- Паўправаднік -- і ёсць мастак. Гэта самае цікавае. Тое ж самае з акцёрамі адбываецца. Працэс тварэння. А каб адчуваць сябе некім, хто творыць, стварае... Не.
Скажы, ёсць пытанні, якія ты сам сабе баішся задаць, гоніш ад сябе?
-- Напэўна, ёсць... У мастацтве я смялей шукаю адказы на пытанні. А жыццёвыя пытанні ўжо лягчэй вырашаюцца праз тэатр.
А для цябе падзяляюцца жыццё і тэатр?
-- Не надта.