Але што цяпер лічыць сваім? У стварэнні стужкі паводле быкаўскай аповесці ўдзельнічалі пяць краін (Германія, Расія, Нідэрланды, Беларусь, Латвія), кожная з якіх таксама называе фільм сваім. Хтосьці з крытыкаў выказаўся больш дыпламатычна: «Тут ёсць беларускі след». З таго часу амаль у кожнай ігравой карціне з удзелам нацыянальнай кінастудыі мы шукаем «беларускі след».
Фільм «Роля» таксама створаны пры ўдзеле некалькіх краін: Расіі, Фінляндыі, Беларусі, Германіі. Натурныя здымкі з цягнікамі, вакзаламі адбываліся ў Брэсце, павільённыя — у Мінску, пейзажныя — у Віцебскай вобласці. Але «беларускія» знакі прыкметным «следам» не сталі. Хутчэй яны перадалі сцюдзёную, няўтульную прастору рускай альбо фінскай зямлі. Праз сюррэалістычна-дакументальныя вобразы гэтага кінааповеду паўстае гісторыя таленавітага рускага акцёра часоў Грамадзянскай вайны, ён — пра творчае шчасце і чалавечую трагедыю пераўвасаблення. «Прымераны», прыняты на сябе вобраз другога чалавека, як маска Дарыяна Грэя, дае асалоду, моц ідылічнай свабоды і адначасова разбурае асобу амаль да фізічнага знішчэння.
Фільм можна разглядаць у стылістыцы сімвалізму, дзе галоўнай была ідэя сінтэзу дзвюх прастор — рэальнай і пазарэальнай, да таго ж другая паўставала больш значнай за першую. У фільме ёсць шмат чаго сапраўды мастацкага: па-першае, досыць арганічнае сутыкненне розных стыляў, жанраў — псіхалагічнай драмы, дакументальнай містэрыі, напружанага трылера; па-другое, сама атмасфера, бела-шэрая фактура якой становіцца то празрыста-жамчужнай, то брудна-цьмянай — ад яе ідзе халадэча разрухі, чагосьці няўстойлівага, непрыемнага, неспакойнага; па-трэцяе, да дробязей адмыслова, таленавіта створанае дэкаратыўна-вобразнае асяроддзе; і, вядома ж, — акцёрскі ансамбль, дзе важныя ўсе, але ж драматургічным, зместавым, ідэйным цэнтрам з’яўляецца вобраз Яўлахава ў выкананні Максіма Суханава.
Інтрыга трымалася ад студзеня да пачатку Маскоўскага кінафестывалю. Якія меліся спадзяванні на прыз! Што-што, а прыз за галоўную мужчынскую ролю павінен быць прысуджаны! Не выйшла. Сапраўды шкада, і думаецца, што такі фестывальны вынік не самы справядлівы (дарэчы, на XX-м «Лістападзе» карціна атрымала два спецыяльныя прызы). Фільм, у якім уласна беларускага нічога і не было, прымусіў напружана чакаць, хвалявацца і верыць — як сапраўдны нацыянальны твор.
Напэўна, гэта і ёсць новыя адчуванні ў новай медыяпрасторы, дзе нацыянальнае паступова расплываецца пад націскам глабалізацыйнага, дзе паняцці «чужое» і «свае» страцілі размежаванасць. «У тумане», «Роля» — знакі далучэння кінастудыі «Беларусьфільм» да сучасных тэхналогій стварэння стужак у фармаце капрадукцыі. На пытанне «якой краіны фільм?» цяпер ужо цяжка даць адказ. У цітрах амаль кожнай сучаснай карціны пералічваецца шмат краін і прадзюсарскіх фірм.
Але вось што здзіўляе. Нягледзячы на правілы сучаснай глабалісцкай гульні, у лепшых фільмах усё роўна застаецца тая самая нацыянальная дамінаната, якая і робіць іх цікавымі для ўсяго свету. Узяць, напрыклад, карціну філіпінца Брыянтэ Мендосы «Чэрава тваё», дзе падрабязна, у этнаграфічных дэталях узнаўляецца жыццё на востраве Таві-Таві. Здавалася б, ну што нам да вясельных абрадаў ці будняў астравіцян? Але за гэтай нацыянальнай вытанчанасцю аўтар бачыць і паказвае нам драмы чалавечых сутыкненняў, за спакоем звыклага жыцця па-над морам — напружаныя страсці быцця зямнога. І паказанае падаецца не толькі цікавым, але і вельмі зразумелым, блізкім.
Напэўна, гэта і ёсць адно з самых вялікіх уражанняў мінулага года: яшчэ раз пераканацца ў тым, што вялікі свет заўсёды бачыцца ў малым, што агульначалавечыя сэнсы падчас адкрываюцца праз камерна нацыянальныя.