"Валянцінаў" дзень

№ 22 (1565) 28.05.2022 - 03.06.2022 г

Мінскі абласны драматычны тэатр, што ў Маладзечне, падрыхтаваў прэм’еру — спектакль “Валянціна” ў пастаноўцы мастацкага кіраўніка калектыву, заслужанага дзеяча мастацтваў Беларусі Валерыя Анісенкі.

Фрагмент спектакля "Валянціна". Фота Настассі Асіповіч

“Ва­лян­ці­на” — па­чат­ко­вая на­зва п’есы Аляк­сан­дра Вам­пі­ла­ва “Мі­ну­лым ле­там у Чу­лім­ску”. У рэ­жы­сё­ра Ані­сен­кі свае ста­сун­кі з твор­час­цю гэ­та­га рас­ійска­га дра­ма­тур­га, за­ўчас­на за­гі­ну­ла­га ў 1972-м. Ва­ле­рый Да­ні­ла­віч быў пер­шым, хто ад­крыў для ко­ліш­няй са­вец­кай гра­мад­скас­ці яго “Ка­чы­нае па­ля­ван­не” 42 га­ды та­му ў Тэ­атры-сту­дыі кі­на­акцё­ра. Уз­на­ча­ліў­шы РТБД, ездзіў з пра­цяг­лы­мі гас­тро­ля­мі ў Іркуцк — у род­ныя мясц­іны Вам­пі­ла­ва. Па­спя­хо­вых гас­тро­ляў, у тым лі­ку за меж­амі Бе­ла­ру­сі, ха­це­ла­ся б па­жа­даць і ця­пе­раш­няй прэм’еры. Яна саб­ра­ла та­кі аншлаг, што ды­рэк­цыя тэ­атра па­ста­ві­ла да­дат­ко­вы спек­такль у звяр­ста­ную май­скую афі­шу. У чым жа сак­рэт? У тым, што спек­такль атры­маў­ся па­праў­дзе мас­тац­кім — па ўсіх па­ка­за­ль­ні­ках.

У ім зной­дзе­на цал­кам на­ту­ра­ль­ная гар­мо­нія між ад­люс­тра­ван­нем ня­даў­ня­га мі­ну­ла­га — 1960-х — і акту­алі­ямі су­час­нас­ці. Між гу­ма­рам і дра­май, па­чуц­цё­ва-эма­цый­ным і раз­умо­ва-інтэ­лек­ту­аль­ным па­чат­ка­мі. Між тра­ды­цый­ным псі­ха­ла­гіч­ным тэ­атрам і су­час­ным ме­та­фа­рыч­ным, гі­пер­рэ­аліз­мам і аса­цы­ятыў­най сім­во­лі­кай. Так су­па­ла, што і мас­тац­кая вы­ста­ва, тра­ды­цый­на раз­гор­ну­тая ў фае і зу­сім не пры­мер­ка­ва­ная да прэм’еры, су­мяш­ча­ла тыя ж склад­ні­кі. Бо аўтар­ская кам­бі­на­ва­ная тэх­ні­ка Вік­та­ра Мі­кі­ты, што спа­лу­чае жы­ва­піс з пры­ёма­мі ску­льп­ту­ры, гра­фі­кі, ды­зай­нер­скіх інста­ля­цый, вя­дзе ад рэ­аліс­тыч­на­га ўспры­ман­ня да ба­гац­ця але­го­рый. Сво­еа­саб­лі­вай ме­та­фа­рай спек­так­ля мне ўя­віў­ся “Квіт­не­ючы ба­ць­коў­скі ко­шык”, дзе па­ра­сткі бу­ль­бы на­гад­ва­юць ру­кі-ры­бі­ны-хвас­ты, а пі­ль­ныя бу­ль­бя­ныя “воч­кі” пад­азро­на со­чаць за гэ­тым фан­та­зій­ным “пад­вод­ным цар­ствам”.

Усё гэ­та за­кла­дзе­на ў п’есе, дзе за лё­сам кож­на­га ге­роя — су­цэ­ль­ныя гіс­та­рыч­ныя плас­ты са­вец­кай рэ­ча­існас­ці, што раз­ам скла­да­юць парт­рэт эпо­хі. Яго асоб­ныя дэ­та­лі рэ­жы­сёр вы­цяг­нуў з глы­бінь пад­свя­до­мас­ці і змяс­ціў у свят­ло тэ­атра­ль­ных пра­жэк­та­раў — праз сцэ­наг­ра­фію Дар’і Вол­ка­вай, му­зы­ку Ці­му­ра Ка­лі­ноў­ска­га і, га­лоў­нае, акцё­раў, якія ад­ышлі ад пра­сла­ву­тай “тэ­атра­льш­чы­ны” з яе най­гра­ным па­фа­сам і існу­юць у на­ту­ра­ль­най “кі­нош­най” ма­не­ры.

Драў­ля­ны плот па­лі­сад­ні­ку, дзе 18-га­до­вая бу­фет­чы­ца Ва­лян­ці­на што­дзень, а тое і па не­ка­ль­кі раз­оў на дзень, ра­ман­туе вес­ні­цы. Драў­ля­ныя ста­лы, крэс­лы, пры­ла­вак чай­най, драў­ля­ная лес­ві­ца ў жыт­ло аптэ­кар­кі Каш­кі­най быц­цам па­зы­ча­ныя з на­ва­кол­ля, ды па­збаў­ле­ныя звык­ла­га ата­чэн­ня. Бо змеш­ча­ны ў фі­ла­соф­ска-кас­міч­ную без­дань умоў­на­га чор­на­га ка­бі­не­та і пра­ктыч­на ад­но­ль­ка­вай інтэн­сіў­нас­ці асвят­лен­ня — не­за­леж­на ад та­го, ка­лі ад­бы­ва­ецца дзея­нне: ра­ні­цай, днём, уве­ча­ры ці ўно­чы. Бо час тут на­сам­рэч спы­ніў­ся і бук­суе — як і жыц­цё ге­ро­яў, што шу­ка­юць ся­бе, ды не за­ўсё­ды зна­хо­дзяць.

Кож­ны з іх — яркая інды­ві­ду­аль­насць, пе­рад­адзе­ная праз плас­ты­ку, асаб­лі­вас­ці маў­лен­ня. Вось Каш­кі­на (Яўге­нія Сця­цэн­ка) за­ўзя­та ро­біць ра­ніш­нюю гім­нас­ты­ку — артыс­тка ба­ле­та, дый то­ль­кі. Да­лей так­са­ма: што ні по­за ў яе — вы­кштал­цо­ная ску­льп­ту­ра, па­ста­ноў­чае фо­та топ-ма­дэ­лі. Вось Мя­чот­кін (Андры­ян Бар­тке­віч) ска­ча праз лу­жы­ны — і ў ад­ной гэ­тай дэ­та­лі вы­яўле­на ўся яго­ная “пра­ві­ль­насць” з га­лоў­ным па­сы­лам: не за­пэц­кац­ца. Па­тры­ярха­ль­ны ўхіл Па­мі­га­ла­ва (Дзя­ніс Феш­чан­ка) пе­рад­адзе­ны праз ха­рак­тэр­нае “окан­не”. Пе­ра­ра­джэн­не след­ча­га Ша­ма­на­ва (Аляк­сей Кар­пец) — праз яго пер­шы ды­ялог з Ва­лян­ці­най, дзе ге­рой не­заў­важ­на для ся­бе са­мо­га ста­но­віц­ца шчы­рым, па­чу­ва­ецца са­мім са­бой. Бо­льш кра­са­моў­на за лю­быя сло­вы га­во­рыць пра яго­ныя па­чуц­ці тое, як у кан­цы дру­гой дзеі ён кла­пат­лі­ва і пяш­чот­на на­кід­вае дзяў­чы­не на пле­чы пін­жак — бы той мо­жа аб­ара­ніць яе, ад­га­ра­дзіць ад асу­джа­ль­ных по­зір­каў. На­стас­ся Мі­лу­ша­ва — ідэ­аль­ная Ва­лян­ці­на: ура­жан­не, што дра­ма­тург спі­саў сваю ге­ра­іню ме­на­ві­та з гэ­тай ма­ла­дой артыс­ткі. 20-га­до­вы Ула­дзі­мір На­за­ран­ка дае бліс­ку­чы пры­клад акцёр­ска­га пе­ра­ўва­саб­лен­ня ў 74-га­до­ва­га Ера­ме­ева. Да­рэ­чы, гэ­тыя артыс­ты — ма­ла­дая ся­мей­ная па­ра. Ле­тась па­сля за­кан­чэн­ня Бе­ла­рус­кай дзяр­жаў­най ака­дэ­міі мас­тац­тваў яны бы­лі раз­мер­ка­ва­ныя ў Ма­ла­дзеч­на і пра­цу­юць пер­шы се­зон.

Ня­звык­лым атры­маў­ся Па­шка (Мі­кі­та Драз­доў, вы­пус­кнік Гім­на­зіі-ка­ле­джа мас­тац­тваў г. Ма­ла­дзеч­на). Улас­ці­выя ге­рою ўпар­тасць, што да­хо­дзіць да “ўпёр­тас­ці”, жу­дас­ны эга­ізм, што ча­сам пе­ра­рас­тае ў жор­сткасць, пад­адзе­ны як на­ступ­ствы яго­най ня­ўпэў­не­нас­ці ў са­бе. А які­мі ка­ла­рыт­ны­мі атры­ма­лі­ся яго­ныя ма­ці (Але­на Рах­ман­гу­ла­ва) і айчым (Сяр­гей Кар­зей)!

Му­зы­ка Ці­му­ра Ка­лі­ноў­ска­га чуй­на ідзе за ге­ро­ямі. Про­стыя, за­па­мі­на­ль­ныя тэ­мы пе­рад­аюць то шчым­лі­вую на­ста­ль­гію, то ня­сме­лую надзею. Спек­такль, як і п’еса, пра­цяг­вае чэ­хаў­скія тэ­атра­ль­ныя тра­ды­цыі: ге­роі ўвесь час сіл­ку­юцца-хар­чу­юцца, плят­ка­раць-раз­маў­ля­юць — пра­жы­ва­юць адзін дзень свай­го жыц­ця, бы ў тэ­атры кла­сі­цыз­му з яго адзін­ствам мес­ца, ча­су, дзея­ння. А вось фі­нал вы­ве­дзе­ны на ўзро­вень эпі­ло­гу ледзь не біб­лей­скай пры­па­вес­ці.

Пер­шая рэ­дак­цыя п’есы за­вяр­ша­ла­ся са­ма­губ­ствам Ва­лян­ці­ны: ге­ра­іня за­стрэ­ль­ва­ла­ся, да­дат­ко­ва вы­бу­доў­ва­ючы спа­сыл­ку да чэ­хаў­скай “Чай­кі”. Дру­гая рэ­дак­цыя, ка­лі дра­ма­тург, ра­ту­ючы не­ўва­соб­ле­ную п’есу, вы­му­ша­на пад­па­рад­ка­ваў­ся не­ка­то­рым па­сту­ла­там са­вец­ка­га мас­тац­тва, за­кан­чва­ла­ся “шчас­лі­ва”: ге­ра­іня зноў кар­пе­ла над рэ­йка­мі па­ру­ша­на­га пло­та. Спек­такль, акрэс­ле­ны як дра­ма, а зу­сім не ме­лад­ра­ма, за­вяр­ша­ецца шмат­знач­ным шмат­кроп’ем. На сцэ­не збі­ра­юцца ўсе ге­роі, ства­ра­ючы гру­па­вы парт­рэт эпіч­на-ара­та­ры­яль­на­га раз­гор­ту. Ме­на­ві­та гру­па­вы, а не ка­лек­тыў­ны, бо падзя­ля­юцца на асоб­ныя гру­поў­кі — як на ста­рых сту­дый­ных фо­та. А Ва­лян­ці­на зноў­ку, быц­цам вяр­та­ючы­ся на па­чат­ко­выя па­зі­цыі, ра­ман­туе раз­бу­ра­ны плот па­лі­сад­ні­ку: тук-тук, тук-тук — ці то га­дзін­нік ня­бач­ны ад­ліч­вае час, ці то гру­кае сэр­ца, што так і не мо­жа змі­рыц­ца з аб­ыя­ка­вас­цю.

Аўтар: Надзея БУНЦЭВІЧ
рэдактар аддзела газеты "Культура"