Тульскія тэатральныя “пернікі”

Зга­да­ны аб­мен гас­тро­ля­мі, пры­мер­ка­ва­ны да зі­мо­вых свят, стар­та­ваў у 2015-м і ла­дзіў­ся што­год. Але з-за ка­ра­на­ві­ру­са быў вы­му­ша­ны спы­ніц­ца на два га­ды, та­му сё­ле­та пра­хо­дзіў у шос­ты раз. Як жа мы за­су­ма­ва­лі па гэ­тых сус­трэ­чах! Бо Ту­ла, як адзна­чыў са сцэ­ны мас­тац­кі кі­раў­нік на­ша­га тэ­атра Ад­ам Мур­зіч, за­ймае пер­шае мес­ца ся­род га­ра­доў Рас­іі на гас­тро­ль­най ма­пе Бе­ла­рус­ка­га му­зыч­на­га тэ­атра: “Мы па­ка­за­лі там ледзь не ўсё ство­ра­нае за апош­нія га­ды. А рых­ту­ючы за­ключ­ны га­ла-кан­цэрт, я са­чыў, каб ту­ды не тра­піў ні­вод­ны ну­мар, што мы па­каз­ва­лі ра­ней: бы­ла зроб­ле­на цал­кам но­вая пра­гра­ма”.

Акра­мя вы­шэй­наз­ва­на­га, жы­ха­ры Ту­лы ўба­чы­лі апе­рэ­ту “Сі­ль­ва”, му­зыч­ныя ка­ме­дыі “Вя­сел­ле ў Ма­лі­наў­цы”, “Тру­фа­ль­дзі­на з Бер­га­ма” (да­рэ­чы, квіт­кі на гэ­ты спек­такль раз­ышлі­ся імгнен­на, ледзь то­ль­кі з’яві­лі­ся ў про­да­жы), мю­зікл “Снеж­ная ка­ра­ле­ва”. А што ж пра­па­на­ва­лі гос­ці?

Ад­кры­лі­ся гас­тро­лі вяс­но­вай прэм’ерай да 200-год­дзя Ф.Да­ста­еўска­га. “Дзя­дзеч­каў сон” па­вод­ле ад­на­ймен­най апо­вес­ці сус­вет­на зна­ка­мі­та­га рус­ка­га пі­сь­мен­ні­ка з бе­ла­рус­кі­мі ка­ра­ня­мі пра­цяг­нуў лі­нію су­час­на ўва­соб­ле­най кла­сі­кі, што ста­ла ад­ной з “фі­шак” Ту­льс­ка­га тэ­атра. Чор­на-бе­лая па­літ­ра з мнос­твам пе­ра­ход­ных шэ­ра-ка­рыч­не­вых па­ўто­наў рас­квеч­ва­ецца да­дан­нем зя­лё­на­га і ўвар­ван­нем чыр­во­на­га. Пра­кла­дзе­ны праз усю сцэ­ну под­ыум на­гад­вае арэ­лі-ка­чал­ку, за­сты­лую ў ад­ным ста­но­віш­чы. Бо на вер­хнім кан­цы — лес­віч­ка, на ніж­нім — ва­зок. Гэ­тае збу­да­ван­не ад­на­ча­со­ва грае ро­лю ка­нап­кі, ла­вы, ста­ла, ку­ды ста­вяць са­ма­вар, а га­лоў­нае — па­ва­рот­най сцэ­ны. У якас­ці за­дні­ка — па­хі­ле­ныя да­мкі, ка­сыя дзве­ры, за пло­там на­вер­се так­са­ма раз-по­раз ад­бы­ва­ецца дзея­нне. Вя­ліз­ны снеж­ны ка­мяк, што ка­та­юць ге­роі ў па­чат­ку і на за­вяр­шэн­не спек­так­ля, ста­но­віц­ца сім­ва­лам не то­ль­кі зі­мы, але і гэт­кай “за­сне­жа­нас­ці ду­шы”. І, вя­до­ма, та­го ко­ма плё­так, што ўзрас­та­юць ва­кол Зі­ны і ня­гег­лай гіс­то­рыі за­ля­цан­ня да яе кня­зя К. — ста­ро­га з псі­ха­ло­гі­яй шкад­лі­ва-кап­рыз­лі­ва­га дзі­ця­ці-пад­лет­ка. Да­мы, што за­віт­ва­юць да Мас­ка­лё­вых, вы­ра­ша­ны па­ра­дый­на. Па­лкоў­ні­ца — уво­гу­ле ў фар­са­вай ма­не­ры, па­чы­на­ючы са знеш­ня­га вы­гля­ду, дзе гу­сар­скі мун­дзір з эпа­ле­та­мі спа­лу­ча­ецца з пыш­ны­мі пан­та­ло­на­мі, што за­мя­ня­юць спад­ні­цу. Смерць ува­соб­ле­на праз та­ямні­чую Жан­чы­ну ў чор­ным, ня­бач­ную пер­са­на­жам. Да­дат­ко­ва ажыў­ляе спек­такль яго му­зыч­нае афар­млен­не. Лей­тма­ты­вам ста­но­віц­ца рус­кая вя­се­ль­ная пес­ня, што гу­чыць у на­род­най ма­не­ры. А ра­манс Зі­ны пад гі­та­ру ўво­гу­ле зры­вае апла­дыс­мен­ты.

Бо­льш про­ста і не­муд­ра­ге­ліс­та па­стаў­ле­ны ка­ме­дыі. Тым не менш “Кра­су­ня і сям’я”, акра­мя ка­міч­най ме­лад­ра­ма­тыч­най лі­ніі пры­га­жу­ні і яе трох му­жоў, доб­ра акцэн­та­ва­ла ўзня­тыя У.С.Мо­эмам па­сля Пер­шай сус­вет­най вай­ны і надзвы­чай акту­аль­ныя для су­час­нас­ці тэ­мы: сап­раў­дна­га і квас­но­га па­тры­ятыз­му, ніз­ка­га са­цы­яль­на­га ста­но­віш­ча тых, хто пра­йшоў праз вы­пра­ба­ван­ні фрон­ту, і за­мож­нас­ці не­ка­то­рых чы­ноў­ні­каў, што за­ста­ва­лі­ся ў ты­ле. За­сты­лыя по­зы ге­ра­іні, якая су­шыць ма­ні­кюр, вы­клі­ка­лі аса­цы­яцыі з Га­ла­тэ­яй. Шыр­мы з вок­на­мі і дзвя­ры­ма, на жаль, цал­кам бяз­дзей­ні­ча­лі, за­ста­ючы­ся звык­лым у ка­ме­ды­ях фо­нам. А вось гра­фіч­ныя вы­явы за­дні­ка вы­му­ша­лі зга­даць ста­ра­даў­нія лі­таг­ра­фіі.

За­вяр­ша­лі­ся гас­тро­лі фран­цуз­скай ка­ме­ды­яй. “Аван­ту­рыст (Блэз)” К.Ма­нье, што з’явіў­ся на ту­льс­кай афі­шы ў 2019-м, быў па­стаў­ле­ны ў на­шым тэ­атры імя Мак­сі­ма Гор­ка­га го­дам ра­ней, пры­чым у іншым пе­ра­кла­дзе і з іншай на­звай — “Як стаць ба­га­тым”. Па­ра­ўнан­няў бы­ло не па­збег­нуць, і яны пры­вя­лі да дум­кі не то­ль­кі пра роз­насць ува­саб­лен­няў, але і пра ад­люс­тра­ван­не ў гэ­тых спек­так­лях не­ка­то­рых на­цы­яна­ль­ных мас­тац­кіх рыс. Ка­ме­дыя ста­но­віш­чаў па­ўста­ла ў нас ад­ухоў­ле­на лі­рыч­най гіс­то­ры­яй ка­хан­ня, су­час­най “Па­пя­луш­кай”, дзе ўсе жар­тач­кі пад­адзе­ны да­во­лі інтэ­лі­ген­тна, а ге­роі вы­клі­ка­юць спа­чу­ван­не. Ту­льс­кая вер­сія вы­ра­ша­на ў бо­льш лу­боч­ным сты­лі, з мо­ман­та­мі ад­кры­тай па­ро­дыі і фар­су. Пра­па­но­ву стаць яго жон­кай ге­рой ро­біць пры­служ­ні­цы не та­му, што аца­ніў яе якас­ці і свае па­чуц­ці, а ўся­го то­ль­кі ад ад­чаю, каб, крый бо­жа, не ажа­ніц­ца са сва­ёй ня­вес­тай.

Як ні дзіў­на, ку­ль­мі­на­цы­яй гас­тро­ль­ных па­ка­заў ста­ла­ся “Алі­са ў Кра­іне цу­даў”. Ра­ніш­нія спек­так­лі звы­чай­на бы­ва­юць да­дат­кам да сур’ёзна­га да­рос­ла­га рэ­пер­ту­ару. Дый “Алі­сай...” нас здзі­віць цяж­ка­ва­та: аб­сур­дыс­цкая каз­ка Л.Кэ­ра­ла ідзе ад­ра­зу ў не­ка­ль­кіх на­шых тэ­атрах, на апош­няй На­цы­яна­ль­най тэ­атра­ль­най прэ­міі бы­лі прад­стаў­ле­ны дзве роз­ныя па­ста­ноў­кі. Да та­го ж ця­пе­раш­няя ту­льс­кая вер­сія 2019 го­да шмат у чым з’яўля­ецца пе­ра­но­сам і пэў­най ад­апта­цы­яй ра­ней­ша­га спек­так­ля Ка­луж­ска­га драм­тэ­атра, які ўвес­ну 2014-га ўклю­чаў яго ў афі­шу аб­мен­ных гас­тро­ляў з на­шым. Аб­едзвюх пры­ваз­ных “Аліс...” ста­ві­лі рэ­жы­сёр з Ту­лы Ве­ні­ямін Най­ман і мас­тач­ка з Ка­лу­гі Люд­мі­ла Ня­кра­са­ва. Чым не пры­клад твор­ча­га “сяб­роў­ства га­ра­да­мі”?

Спек­такль пры­нёс не­ве­ра­год­нае за­да­ва­ль­нен­не не то­ль­кі дзе­цям, але і, на­ват у ку­ды бо­ль­шай ме­ры, ты­нэй­джа­рам і ста­лым гле­да­чам. Без­ліч фан­та­зіі, вы­на­ход­лі­вас­ці, пры­га­жос­ці, асаб­лі­ва ў сцэ­ніч­ных стро­ях. Атмас­фе­ра ня­зму­ша­най гу­ль­ні — і яе су­пра­цьс­таў­лен­не све­ту “ўпа­рад­ка­ва­на­му”, ды над­та ме­ха­ніс­тыч­на­му. Па­ра­ўноў­ва­ючы ту­льс­кі спек­такль з архіў­ным ка­луж­скім, вы­кла­дзе­ным у інтэр­нэ­це, мож­на за­ўва­жыць, як раз­ві­ва­лі­ся, удак­лад­ня­лі­ся, удас­ка­на­ль­ва­лі­ся рэ­жы­сёр­скія ідэі. Ды ўсё ж не­ка­то­рыя ці­ка­выя, на мой по­гляд, рэ­чы бы­лі стра­ча­ны. На жаль? Про­ста спек­такль пры ўсёй пад­обнас­ці “кар­цін­кі”, мі­зан­сцэн ды іншых дэ­та­ляў ака­заў­ся іншым. Ха­ця эпі­зо­ды са злас­лі­вай Да­май чыр­ваў — Чыр­во­най Ка­ра­ле­вай — вы­па­да­юць з агу­ль­най та­на­ль­нас­ці сва­ёй без­гус­тоў­нас­цю. Пэў­на, гэ­та бы­ло зроб­ле­на на­ўмыс­на, каб пад­крэс­ліць пры­нцы­по­вую су­пра­ць­лег­ласць да­бра і зла, але вы­гля­дае па­ру­шэн­нем за­да­дзе­ных эстэ­тыч­ных ка­арды­нат, якія не прад­угле­джва­лі спа­сыл­кі на вар’етэ.

Бо­льш ці­ка­вай маг­ла б быць і ха­рэ­агра­фія — асаб­лі­ва пры та­кой цу­доў­най аўтар­скай му­зы­цы На­тал­лі Го­лу­бе­вай, ура­джэн­кі Санкт-Пе­цяр­бур­га і ко­ліш­няй вы­ха­ван­кі бе­ла­рус­кай кам­па­зі­тар­скай шко­лы. Вы­пус­кні­ца на­шай Ака­дэ­міі му­зы­кі, На­тал­ля Го­лу­бе­ва пры­цяг­ну­ла ўва­гу сва­імі аван­гар­дны­мі, ча­сам эпа­таж­ны­мі тво­ра­мі яшчэ ў га­ды сту­дэн­цтва ў кла­се кам­па­зі­цыі Андрэя Мды­ва­ні, да­лей­ша­га на­ву­чан­ня ў асіс­тэн­ту­ры-ста­жы­роў­цы ў Дзміт­рыя Смо­льс­ка­га і аспі­ран­ту­ры па эстэ­ты­цы ў Ары­ядны Ла­ды­гі­най. А по­тым з’еха­ла ў Ка­лу­гу, дзе па­ра­ле­ль­на з кам­па­зі­тар­ствам ста­ла док­та­рам фі­ла­соф­скіх на­вук. Та­кая по­вязь му­зы­кі з фі­ла­со­фі­яй не маг­ла не пры­вес­ці яе да кэ­ра­лаў­скай “Алі­сы...”, дзе му­зы­ка сха­ва­на ў гу­ль­ні слоў, а фі­ла­со­фія — у агу­ль­ным сю­жэт­ным раз­гор­це.

На жаль, астат­нім спек­так­лям з Ту­лы ві­да­воч­на не­ста­ва­ла пра­цы кам­па­зі­та­ра, якая маг­ла б за­мя­ніць аўды­яшэ­раг “на пад­бо­ры”. Ра­бо­та ж артыс­таў пры­цяг­ну­ла на­ту­ра­ль­нас­цю маў­лен­ня і сцэ­ніч­ных па­во­дзін. Акцё­ры ад­но­ль­ка­ва вы­дат­на па­чу­ва­лі ся­бе і ў акус­тыч­ных умо­вах, і з гар­ні­ту­рай, ні­дзе не фар­сі­ра­ва­лі гук. Гэ­тым якас­цям маг­лі б па­ву­чыц­ца ў іх на­шы артыс­ты — Му­зыч­на­га тэ­атра ды іншых ка­лек­ты­ваў.