Калі ўсе экспанаты знайшлі сваё месца на прасторы нашай выставачнай залы, яна загучала новымі незвычайнымі галасамі. Хтосьці сказаў: “Вы чуеце, нібы ўсё напоўнілася ўрачыстай музыкай Баха…”. І сапраўды, філасофскія сюжэты графічных малюнкаў, узнёслыя скульптурныя кампазіцыі “пераключылі” музейную прастору ў нейкае іншае вымярэнне.
На выставе прадстаўлена каля пяцідзесяці работ знакамітага скульптара і мастака. Сярод іх — графічныя малюнкі, скульптурныя кампазіцыі, постары манументальных твораў, эцюды і мадэлі нерэалізаваных праектаў. Восенню мінулага года ў сталіцы прайшлі маштабныя юбілейныя выставы майстра, прысвечаныя яго 80-годдзю, з выставай “Выбранае” азнаёміліся і жыхары Брэста.
І вось — Клічаў! Міжволі ўзнікае пытанне: а пры чым тут невялікі гарадок, легендарная партызанская сталіца?
Адказ адразу і просты, і складаны. Справа ў тым, што карані старажытнага роду Арцімовічаў тут, на Клічаўшчыне. У маляўнічай вёсцы з прыгожай назвай Зарэчча з даўніх часоў пражывалі продкі Анатоля Яфімавіча. Тут, у Клічаве, у 1943 годзе быў закатаваны фашыстамі бацька, Яфім Якаўлевіч, партызан 752-га партызанскага атрада. Як прызнаўся ў размове сам Анатоль Яфімавіч, усе жыццё ён адчувае непарыўную сувязь з мясцінамі па-над рэчкай Вольсай. І хоць сам нарадзіўся ў мястэчку Куранец на Вілейшчыне, сваей малой радзімай лічыць усё ж Клічаўшчыну…
Дзед скульптара Якаў Іванавіч Арцімовіч і бабуля Алена ўсё жыццё пражылі ў Зарэччы і пакінулі пасля сябе добрую памяць. Маці, Ірына Герасімаўна, школьны педагог, выгадавала не адно пакаленне бацэвіцкіх школьнікаў.
У апошні дзень чэрвеня аматары мастацкай творчасці, краязнаўцы Клічава атрымалі прыемную магчымасць не толькі азнаёміцца з выставай, але і пагутарыць з самім скульптарам і яго сынам, Іванам Анатолевічам, куратарам выставы “Вяртанне да вытокаў”. Аб сваіх творчых планах, аб адказнасці перад продкамі і нашчадкамі, аб высокім назначэнні мастака распавядаў Анатоль Яфімавіч падчас творчай сустрэчы ў музеі.
Заслужаны дзеяч мастацтваў Рэспублікі Беларусь, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь, прафесар Анатоль Арцімовіч — родам з вогненнага пакалення мінулай вайны. Можа таму тэма трагедыі чалавека на вайне асабліва блізкая таленавітаму скульптару. Гэта ягонымі рукамі, сэрцам і душою ствараліся помнік воінам 1812 года ля в. Студзёнка ў Барысаўскім раёне, мемарыялы, прысвечаныя падзеям 1-й сусветнай вайны ў Смаргоні, Уладзіміру Данскому-Храбраму ў расійскім Малаяраслаўцы. У складзе калектыву аднадумцаў Анатоль Яфімавіч працаваў над маштабнымі праектамі стварэння Кургана Славы, мемарылу “Брэсцкая крэпасць-герой”.
Наша выстава атрымала назву “Вяртанне да вытокаў”. У адрозненне ад ранейшых варыянтаў наш клічаўскі праект больш асабісты, сямейны, больш пранізлівы. Гэты тон задаюць адмысловыя постары з успамінамі Анатоля Яфімавіча і разважаннямі аб жыцці, лёсе, каранях роду, земляках. Гэта — вельмі моцны акцэнт, які ператварае прастору выставы амаль у асабістую споведзь скульптара.
З выставай ужо азнаёміліся каля пяцісот школьнікаў Магілёва, Бабруйска, Клічава і Клічаўскага раена, якія наведалі музей і наш мемарыяльны комплекс у межах патрыятычных праграм, прысвечаных Году адзінства. А на днях да нас завіталі нашы пастаянныя наведвальнікі — дзеткі з сацыяльнага прытулку, абдзеленыя бацькоўскім цяплом. У адрозненне ад вясёлых груп школьнікаў-турыстаў яны ціха хадзілі па зале і неяк па-даросламу ўглядваліся ў скульптуры, нібы імкнуліся зразумець нешта вельмі важнае. І здавалася, што яны адчуваюць той боль, які перадаецца без слоў праз пакаленні.
Адным з самых кранальных раздзелаў нашай выставы з’яўляецца куточак, дзе змешчаны дакументы і фотаздымкі з сямейнага альбома Арцімовічаў. На даваенным фотаздымку з далекага мінулага глядзіць бацька, Яфім Якаўлевіч. У постаці маці, Ірыны Герасімаўны, згадваецца клапатлівая школьная настаўніца, а будучы таленавіты скульптар, яшчэ проста Анатоль — апора і надзея сям’і, упэўнена глядзіць у будучыню.
Тэма вайны не адпускае скульптара. І колькі работ ні было б ім створана, аўтару ўсё здаецца, што нешта застаецца недагавораным, што патрэбна яшчэ і яшчэ раз перасцярагчы людзей ад нейкіх вялікіх памылак.
І нездарма ў апошнія гады ў творчасці Анатоля Арцімовіча з’явіліся графічныя работы. З 250 аўтарскіх лістоў, напісаных за апошнія пяць гадоў, у нашай экспазіцыі выстаўлена толькі 22 у арыгінальных памерах. Але і яны даюць уяўленне пра філасофскую глыбіню пошукаў і трывог аўтара. У іх многія ўбачылі нечаканую актуальнасць і нават прарочае бачанне часу. Магчыма, у графіцы — правобразы будучай скульптуры.
Калі ўваходзіш у нашу выставачную залу, погляд затрымліваецца на невялікім макеце ў вітрыне: няроўна выразаная, прабітая наскрозь зорка, у якой пазнаецца манументальны ўваход у мемарыял “Брэсцкая крэпасць-герой”. Гэта — ідэя скульптара Анатоля Арцімовіча, яго знакамітая “зорка”, якая служыць камертонам для далейшага наведвання мемарыяла. Яна, як сімвал непакорнай крэпасці, сустракае зараз кожнага наведвальніка мемарыяла і кожнага наведвальніка нашай выставы “Вяртанне да вытокаў”.
Лідзія АЧЫНОВІЧ, навуковы супрацоўнік Клічаўскага краязнаўчага музея