Прамы рэпартаж
Да гэтага чацвярга мне давялося прысутнічаць толькі на рэпетыцыях рок-выканаўцаў. Калі яны цалкам уключаліся ў працэс, то падколкі з нагоды знешняга выгляду калегі, трошкі стомленага пасля ўчорашняга, спыняліся, як і ўся пустая балбатня. Музыкі засяроджана, акорд за акордам, шліфавалі рэпертуар і асабліва старанна “паліравалі” навінкі. Але атмасфера нейкага “міжсабойчыку” ўсё адно нікуды не магла падзецца, і варта было паўстаць паўзе на пераналадку якога-небудзь інструмента, як смяшкі з’яўляліся зноў. На рэпетыцыі Нацыянальнага акадэмічнага канцэртнага аркестра Беларусі многае было не так...
Мне няцяжка сабе ўявіць, што здарылася б з чалавекам з гэтага калектыву, прыйдзі ён на яго “рэпу”, злёгку дазволіўшы сабе ўчора нешта лішняе. Нюх у народнага артыста Беларусі Міхаіла Фінберга такi, што ён, як і належыць прафесіяналу найвышэйшага класа — і ў музыцы, і па жыцці, умомант вызначае не толькі выпадкова ўзятую кімсьці з яго двухсот музыкантаў фальшывую ноту. Як мне здаецца, адным беглым позіркам маэстра здатны літаральна пранікаць у душы сваіх музыкантаў. І дараваць, калі што не так: як кажуць людзі, якія даўно яго ведаюць, ён доўга крыўдаў не трымае. Але згубных тэндэнцый не дапушчае, хто б што ні казаў у сваё апраўданне.
І старонніх гутарак, якія не маюць дачынення да музыкі, падчас секундных паўз у рэпетыцыі я так і не пачуў — як ні намагаўся. Музыканты маглі перакінуцца слоўцам хіба ў кароткіх перапынках. Рэпетыцыя пачалася ў 9:25 раніцы, а скончылася апоўдні. Аднак і жорсткай муштры не было: калі хто ў тых жа паўзах трохі адцягваўся ад нот, Міхаіл Якаўлевіч адчуваў гэта нават спінай і проста рабіў лёгкае выкліканне. Вінаваты прызнаваў памылку або нягучна аджартоўваўся. “Майстар строгі, але справядлівы”, — зноў прыдумаў я кімсьці ўжо складзеную да мяне фразу. Гэта значыць атмасфера ў памяшканні, якое аркестр займае другі год у будынку “Беларусьфільма”, была цалкам сабе жывая — атмасфера аўтарытарнага рэжыму не без дэмакратычных элементаў. А як яшчэ кіраваць народнымі, заслужанымі, што, фігуральна кажучы, не злічыць, колькі “сабак” на эстрадзе з’елі?
“Елі” ж у чацвер не рыбу, а Яўгенія Курчыча, што прадставіць нашу краіну на Міжнародным конкурсе выканаўцаў эстраднай песні “Віцебск-2018” надыходзячага “Славянскага базару...”, і канкурсантаў Нацыянальнага фестывалю беларускай песні і паэзіі “Маладзечна-2018”, што таксама не за гарамі. Гэта былі першыя рэпетыцыі артыстаў. Педагогу кафедры мастацтва эстрады Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта культуры і мастацтваў павінны яшчэ 10 разоў на кінастудыі “трэніраваць” песню “Крык птушкі” з рэпертуару ансамбля “Песняры”, з якой ён і будзе змагацца за Гран-пры на будучым віцебскім форуме, у “маладзечанцаў” ж тут наперадзе 3 — 4 “рэпы”.
— Гэтай колькасці дастаткова для таго, каб вакалісты і аркестр адчулі адзін аднаго, “спеліся”, што называецца, — у адным з перапынкаў паведаміў мне яго мастацкі кіраўнік, — нават улічваючы напружаны графік, у якім увесь час працуе калектыў. У гэтым маі ў яго — суцэльныя канцэрты і гастролі, а да канца года нас чакаюць 17 фестываляў.
У ходзе рэпетыцыі спадар Фінберг перыядычна пакідаў дырыжорскі пульт і абыходзіў залу. Прыслухоўваўся, прыглядаўся, пагутарыў з усімі групамі — і струнна-смычковымi, і духавымі, і ўдарнымі... Потым вяртаўся на месца, і працэс даводкі песень да бляску працягваўся. Калі патрабавалася, маэстра ўносіў змены ў партытуры. І, вядома, раздаваў каштоўныя ўказанні выканаўцам.
Напрыклад, нашаму эмісару на конкурсе “Славянскага базару” Яўгену Курчычу дасталіся такія пасажы: “Ты не спявай, як у класе педагог... Сачы, каб рэгістры былі чыстымі... Не варта эканоміць голас, нам павінна хацецца сыграць з табой”. Астатнія спевакі і спявачкі таксама не былі абдзеленыя рэплікамі Міхаіла Якаўлевіча: “Не хапае цябе да канца, спакайней спявай... У цэлым добра, але часам нерытмічна... Пакуль аркестру не ўсё зразумела, патэлефануйце нам, вам трэба будзе прыехаць у бліжэйшы час... Гэта не завадскі аркестр, дакладна ўступайце!..”
Асабліва “на арэхі” перапала магілёўскаму канкурсанту, які з-за аб’ектыўных прычын на рэпетыцыю прыехаць не змог: “Мы таксама занятыя... Тут лепшыя музыканты сабраліся, чакаючы... Хай і не прыязджае...”
— Міхаіл Якаўлевіч адыходлiвы, — нахіліўшыся да мяне, сказаў педагог па вакале і канцэртмайстар аркестра Ігар Мельнікаў. — Але кухталі “прагульшчыку” ўсё роўна забяспечаныя.
Як, напэўна, і некаторым артыстам-пачаткоўцам, што таксама не прыбылі на рэпетыцыю...
Двум канкурсантам прафесар загадаў скараціць працягласць кампазіцый — яны не ўкладваюцца ў абавязковы хронаметраж “спаборніцтва” ў Маладзечне. Спадар Мельнікаў умомант унёс карэктывы, і другі раз прагучаў ужо патрэбны па часе варыянт.
А пасля заканчэння рэпетыцыі спадар Фінберг сабраў маладзечанскіх канкурсантаў і даў ім першыя пажаданні і парады, якіх яшчэ будзе і будзе: “Не саромейцеся, тэлефануйце ў аркестр, усім, чым можам, дапаможам. Думайце не толькі пра тое, як будзеце спяваць, думайце пра касцюмы, аб прычосках — на конкурсах ўсе дэталі важныя. І радуйцеся поспехам чужым так, як радуецеся перамогам сваім. Наогул, артыст павінен з радасцю ісці ў сваёй прафесіі — і публіка гэта ацэніць, і самому яму лягчэй будзе жыць”.
Ну а скарыстаўшыся службовым становішчам, выдам вам ужо і “страшную” таямніцу — пералічу шэраг песень, што прагучаць у Маладзечне: “Ой, княжна”, “Плыве лебедзь”, “Новы дзень”, “Ты вяртайся”, “Спадчына”, “Белая царква”, “Белая ластаўка”, “Ночка цёмная”, “Зямля бацькоў”, “Сонца каласы”...
Прамая гаворка
Як мог, я паспрабаваў у першай частцы гэтага матэрыялу перадаць вам свае адчуванні і назіранні ад убачанага і пачутага мной на рэпетыцыі аркестра. У яго праграмах гучалі і гучаць песні на вершы ўсіх сапраўдных класікаў беларускай паэзіі і музыка ўсіх сапраўдных айчынных кампазітараў-класікаў — без залежнасці ад жанраў, у якіх яны працавалі і працуюць. Цяпер жа я перадаю эстафету двум сваім суразмоўцам, якіх таксама папрасіў падзяліцца меркаваннем аб рэпетыцыі і не толькі — Яўгену Курчычу і, зразумела, Міхаілу Фінбергу.
— Міхаіл Якаўлевіч сказаў пра тое, што трэба памяняць у маім выкананні, на што яшчэ трэба звярнуць увагу, але ўсё, увогуле, выходзіць нядрэнна, — кажа будучы віцебскі канкурсант. — Вопыт спеваў з аркестрам у мяне ёсць, але з гэтым я працую ўпершыню. Рэпетыцыя ж прайшла так, як я і чакаў: строга, але і вельмі добразычліва з боку мэтра.
— Да спекуляцый наконт таго, чаму менавіта Яўген Курчыч стаў прадстаўніком Беларусі на конкурсе ў Віцебску, я стаўлюся… менавіта як да спекуляцый, — маэстра сам закрануў набалелую тэму. — Добры хлопец, добры спявак, які абраў правільную песню. А пераможа ён ці не — залежыць, перш за ўсё, ад яго самога. І мы яму гэтымі рэпетыцыямі, вядома ж, дапаможам у дасягненні поспеху. Маладзечанскія ж канкурсанты ў гэтым годзе мацней за леташніх. Новым рэпетыцыйным памяшканнем на студыі “Беларусьфільм” я задаволены, хай спачатку тут сёе-тое і працякала, кавалак столі ўпаў, але мы з усім справіліся. У параўнанні з папярэднiм нашым пакойчыкам, дзе аркестр пражыў 32 гады, гэтая зала — проста палац. Тут, нарэшце, вольна дыхаецца!
Як сказаў невядомы аўтар, рэпетуе той, хто не ўмее граць. Па словах былога клавішніка гурта “Машина времени” Пятра Падгарадзецкага, гэтая крылатая фраза — ні што іншае, як пераблытаная кімсьці сентэнцыя аднаго з першых рокераў Савецкага Саюза Стаса Наміна. Ён неяк абмовіўся, што “рэпетуюць людзі, якія не могуць сыграць штосьцi з першага разу, а такіх ён у калектыве не трымае”.
Такіх, якія не ўмеюць спяваць або граць, на рэпетыцыі не было. Мэтр беларускага музычнага мастацтва Міхаіл Якаўлевіч Фінберг не трымае ў сваім аркестры выпадковых людзей.