Раскоша сумоўя

Сён­ня, ка­лі Мі­ха­ся Анто­на­ві­ча не ста­ла, гэ­тыя раз­мо­вы пры­гад­ва­юцца з асаб­лі­ва шчым­лі­вым, туж­лі­вым па­чуц­цём.

…Ад­ной­чы я па­пра­сіў Мі­ха­ся Анто­на­ві­ча рас­па­вес­ці кры­ху пра сва­іх про­дкаў.

— Мае ба­ць­кі, — рас­ка­заў ён та­ды, — звы­чай­ныя зем­ля­ро­бы. Ту­тэй­шыя, з Ві­лей­шчы­ны. Ба­ць­ка, Антон Іва­на­віч, ро­дам з Цын­ца­віч, а ма­ці, Люд­мі­ла Анто­наў­на, — з су­сед­няй вёс­кі Жаў­ткі. Мая бе­ла­рус­касць ад ма­ці. І ўсе ма­ра­ль­ныя, ду­хоў­ныя каш­тоў­нас­ці так­са­ма ад яе. З дзя­цін­ства ву­чы­ла мя­не: гэ­та­га не ра­бі — грэх, так не ка­жы — со­рам­на… Ма­ла­пі­сь­мен­ная вяс­ко­вая жан­чы­на, яна бы­ла сап­раў­дным інтэ­лі­ген­там. Ста­ра­ла­ся не па­крыў­дзіць ча­ла­ве­ка, па­маг­чы яму. Кла­па­ці­ла­ся не то­ль­кі пра сваё, але і пра гра­мад­скае да­бро. Ве­ль­мі пе­ра­жы­ва­ла, ка­лі дзе што ра­бі­ла­ся не так, не па-люд­ску.

А мая му­зы­ка­ль­насць ад дзе­да. Іван Анто­на­віч, ці, як яго на­зы­ва­лі ў вёс­цы, Янук, вы­дат­на іграў на скрып­цы. Ні­вод­нае вя­сел­ле ў акру­зе не аб­ыхо­дзі­ла­ся без яго ўдзе­лу. А ма­ці цу­доў­на спя­ва­ла. У на­шай ха­це, ко­ль­кі я ся­бе по­мню, за­ўсё­ды жы­ла мат­чы­на пес­ня і дзе­да­ва му­зы­ка. Та­му зу­сім не дзіў­на, што я ўжо не­дзе га­доў з шас­ці стаў уяў­ляць ся­бе му­зы­кам. Браў дош­ку, на­бі­ваў два ра­ды цві­коў і бе­гаў па іх па­ль­ца­мі: ту­ва-ту­ва, ту­ва-ту­ва… Ба­ча­чы та­кую маю ця­гу да му­зы­кі, ма­ці ўга­ва­ры­ла ба­ць­ку ку­піць для мя­не гар­мо­нік. Між іншым, гэ­та бы­ла для сям’і не­ма­лая ахвя­ра — ажно пуд жы­та, на той час цэ­лае ба­гац­це.

Гар­мо­нік я асвой­ваў са­ма­ву­кам. Пад­бі­раў ме­ло­дыі на слых і ў дзе­сяць га­доў ужо мог вы­кон­ваць увесь вяс­ко­вы рэ­пер­ту­ар — ва­ль­сы, поль­кі, пры­пеў­кі… І, ві­даць, іграў ня­кеп­ска, та­му што ўзя­лі ў мясц­овы ансамбль. Ад­нак да­во­лі хут­ка я зра­зу­меў, што на гэ­тым, вяс­ко­вым, на­быт­ку да­лё­ка не за­едзеш — трэ­ба ву­чыц­ца. І ка­лі мае ба­ць­кі ў 1957 го­дзе пе­ра­еха­лі ў Ві­лей­ку, я па­йшоў там у во­сь­мы клас ся­рэд­няй шко­лы і па­ра­ле­ль­на — у пер­шы клас му­зыч­най. Па­сля дзе­ся­ці­год­кі я ўжо цвёр­да ра­шыў для ся­бе: бу­ду то­ль­кі му­зы­кан­там. Па­сту­піў у Ві­цеб­скае му­зыч­нае ву­чы­ліш­ча і па­спя­хо­ва яго скон­чыў. Ну а да­лей­шы мой шлях ты ўжо ве­да­еш: з ву­чы­ліш­ча — у кан­сер­ва­то­рыю, з кан­сер­ва­то­рыі — у аркестр на­род­ных інстру­мен­таў…

Ка­лі аркес­тру імя Жы­но­ві­ча споў­ні­ла­ся во­сем­дзе­сят га­доў, я вы­ра­шыў уз­яць у Мі­ха­ся Анто­на­ві­ча не­вя­лі­кае інтэрв’ю для ад­ной з рэ­спуб­лі­кан­скіх га­зет. І за­пы­таў у яго: што над­ае ка­лек­ты­ву твор­чую ад­мет­насць, яркую інды­ві­ду­аль­насць? Ён на не­йкі мо­мант за­ду­маў­ся, як бы шу­ка­ючы ў дум­ках най­больш да­клад­нае, най­бо­льш ёміс­тае вы­зна­чэн­не, і ад­ка­заў:

— Наш аркестр уні­ка­ль­ны сва­ёй асно­вай — гру­пай цым­ба­лаў. Дзя­ку­ючы гэ­та­му ў інстру­мен­тоў­цы тво­раў, якія вы­кон­ва­ем, мы мо­жам ра­біць вя­лі­кае мнос­тва спа­лу­чэн­няў як чыс­тых, так і зме­ша­ных тэм­браў. Ска­жам, мо­гуць быць ад­ны цым­ба­лы, аль­бо цым­ба­лы з га­бо­ем, з ба­янам, аль­бо цым­ба­лы, га­бой і клар­нет… Ко­ль­касць кам­бі­на­цый, як і ў шах­ма­тах, про­ста фан­тас­тыч­ная. І вось ад та­го, як усё гэ­та па­чуе і ўва­со­біць кам­па­зі­тар, ад­чуе і аздо­біць, ве­да­ючы маг­чы­мас­ці аркес­тра, аран­жы­роў­шчык, твор­ча, зы­хо­дзя­чы са свай­го мас­тац­ка­га гус­ту, му­зыч­най фан­та­зіі, пра­чы­тае і інтэр­прэ­туе ды­ры­жор, — ад гэ­та­га, улас­на ка­жу­чы, і за­ле­жыць пры­га­жосць гу­чан­ня аркес­тра, яго інды­ві­ду­аль­насць. Ха­ця, без­умоў­на, ёсць і не­йкія агу­ль­ныя за­да­чы, агу­ль­ныя пра­ві­лы. Мы па­він­ны, ска­жам, да­клад­на ве­даць ды­япа­зон гу­чан­ня та­го ці інша­га інстру­мен­та і ў за­леж­нас­ці ад гэ­та­га ве­даць, які го­лас ён мае, дзе гэ­ты го­лас бу­дзе лепш гу­чаць — у вер­хнім ды­япа­зо­не аль­бо ся­рэд­нім. А мо­жа, па­ста­віць яго гу­чан­не на са­мую мя­жу… Зноў-та­кі, гэ­та — цэ­лая на­ву­ка, якая на­зы­ва­ецца інстру­мен­тоў­ка.

І яшчэ. У свой час мне ўда­ло­ся за­ахво­ціць да су­пра­цоў­ніц­тва леп­шых на­цы­яна­ль­ных твор­цаў. Для нас пі­са­лі кам­па­зі­та­ры ста­рэй­ша­га па­ка­лен­ня — Мі­ка­лай Чур­кін, Ана­толь Ба­га­ты­роў, Яўген Гле­баў, Ген­рых Ваг­нер, Юрый Се­мя­ня­ка, ма­ла­дзей­шыя — Дзміт­рый Смо­льс­кі, Кім Це­са­коў, Ва­ле­рый Іва­ноў, Андрэй Мды­ва­ні… Да­рэ­чы, апош­ні за свае сім­фо­ніі “По­ла­цкія пі­сь­мё­ны” і “Па­мяць зям­лі”, якія пра­гу­ча­лі ў на­шым вы­ка­нан­ні, атры­маў Дзяр­жаў­ную прэ­мію рэ­спуб­лі­кі. Гэт­кую ж прэ­мію атры­маў і Вік­тар По­ма­заў. Мы вы­кон­ва­лі яго сю­іту “Вяс­ко­выя му­зы­кі” і “Бат­лей­ку”. Ха­чу ска­заць, што ран­ні ад­ыход гэ­та­га та­ле­на­ві­та­га кам­па­зі­та­ра — вя­лі­кая стра­та для бе­ла­рус­кай му­зыч­най ку­ль­ту­ры.

Мі­хась Ка­зі­нец як мас­тац­кі кі­раў­нік На­цы­яна­ль­на­га аркес­тра на­род­най му­зы­кі за­ўсё­ды з вя­лі­кай па­ша­най і цеп­лы­нёй га­ва­рыў пра му­зыч­ную твор­часць бе­ла­ру­саў, шчод­рае ба­гац­це фа­льк­ло­ру, яго яркую ад­мет­насць.

— Так, но­ты ва ўсім све­це ад­но­ль­ка­выя. Але ў кож­на­га на­ро­да ёсць свая інтэр­ва­лі­ка, свой пе­ра­пеў, што ўлас­ці­ва то­ль­кі гэ­та­му на­ро­ду. Му­зы­ка, як гэ­та ні дзіў­на, пры ўсёй яе аб­страк­тнас­ці ня­се ад­бі­так, ад­мет­насць, сво­еа­саб­лі­вы “во­дар” той зям­лі, на якой яна на­ра­дзі­ла­ся. Уз­яць, ска­жам, сла­вян­скія пес­ні — рус­кія, бе­ла­рус­кія, укра­інскія. Па сва­ім ме­ла­се яны ве­ль­мі бліз­кія, ад­нак на­скую, род­ную мы па­зна­ем бес­па­мыл­ко­ва, сэр­цам ад­чу­ем. На­шы пес­ні бо­льш мі­ла­гуч­ныя, ду­шэў­ныя, час­цей за ўсё жур­бот­ныя, ці­хія. І гэ­та ве­ль­мі важ­на, бо ў ці­хай пес­ні ёсць дум­ка, ёсць па­чуц­цё. Бе­ла­рус, ка­лі спя­вае, ён ду­мае, су­пе­ра­жы­вае. На­огул на­род­най му­зы­кі дрэн­най ня­ма. У кож­на­га на­ро­да — най­вы­дат­ней­шая му­зы­ка. Та­му што му­зы­ка — гэ­та ду­ша на­ро­да. Яго гіс­то­рыя. Яго ку­ль­ту­ра. На­род­ная ме­ло­дыя, тая, што ства­ра­ла­ся мно­гі­мі лю­дзь­мі, шлі­фа­ва­ла­ся, удас­ка­на­ль­ва­ла­ся на пра­ця­гу мно­гіх ста­год­дзяў, — та­кая ме­ло­дыя заў­сё­ды вы­дат­ная.

Што да­ты­чыц­ца пра­фе­сій­най му­зы­кі, то яна ста­ла раз­ві­вац­ца не так да­ўно, га­доў 70-80 та­му. А ра­ней усё, што ў нас ства­ра­ла­ся, вы­во­зі­ла­ся ў Еўро­пу і там за­ста­ва­ла­ся. І ўсё ж, ня­гле­дзя­чы на сваю ма­ла­досць, бе­ла­рус­кая му­зы­ка мае знач­ныя да­сяг­нен­ні, год­на гля­дзіц­ца на еўра­пей­скім фо­не. Асаб­лі­ва сім­фа­ніч­ная му­зы­ка. Кож­ны раз, ка­лі мы яе гра­лі за мя­жою, яна цу­доў­на пры­ма­ла­ся.

Парт­рэт Мі­ха­ся Ка­зін­ца быў бы ня­поў­ны, ка­лі б я не ска­заў пра яго не­звы­чай­нае за­хап­лен­не кні­гаю.

— Мож­на не­да­есці, не­дас­паць, — не раз га­ва­рыў ён, — але за­стац­ца без кні­гі — не­маг­чы­ма. Люб­лю лі­та­ра­ту­ру кла­січ­ную, рэ­аліс­тыч­ную. Яна мац­ней бя­рэ за ду­шу. По­мню, ка­лі чы­таў “Лю­дзі на ба­ло­це” Ме­ле­жа — пла­каў. Лі­чу, што гэ­ты ра­ман на­ват мац­ней­шы за “Ці­хі Дон”. Ва ўся­кім разе для мя­не. А “Но­вая зям­ля” Ко­ла­са! Гэ­та сап­раў­ды энцык­ла­пе­дыя на­род­на­га жыц­ця, якую мож­на чы­таць і пе­ра­чыт­ваць бяс­кон­ца. Асаб­лі­ва лі­рыч­ныя, фі­ла­соф­скія ад­ступ­лен­ні. За­хап­ля­юся тво­ра­мі Ша­мя­кі­на, Ка­рат­ке­ві­ча, Бы­ка­ва. Ве­ль­мі люб­лю па­эзію Мак­сі­ма Тан­ка. Яна глы­бо­ка хва­люе мя­не, пры­му­шае за­дум­вац­ца над мно­гі­мі рэ­ча­мі. Па­эты — гэ­та па­слан­ні­кі Бо­га, якія вы­хоў­ва­юць нас не то­ль­кі сва­імі тво­ра­мі, але і сва­імі ўчын­ка­мі. Праз Тан­ка я пры­няў ад­но важ­нае для ся­бе ра­шэн­не. Ка­лі ад­чую, што пры­йшоў мой час, я, як і мой лю­бі­мы па­эт, ска­жу так­са­ма, каб мя­не па­ха­ва­лі на ра­дзі­ме, по­бач з ма­імі ба­ць­ка­мі. Лі­чу, што ча­ла­век па­ві­нен вяр­тац­ца ту­ды, ад­куль пры­йшоў.

Мі­хась Ка­зі­нец ска­заў гэ­та дзе­сяць га­доў та­му. А 31 снеж­ня 2021 го­да во­ля Ма­эстра бы­ла вы­ка­на­на.

Зі­но­вій ПРЫ­ГО­ДЗІЧ, за­слу­жа­ны дзеяч ку­ль­ту­ры Рэ­спуб­лі­кі Бе­ла­русь, лаў­рэ­ат На­цы­яна­ль­най лі­та­ра­тур­най прэ­міі Бе­ла­ру­сі

За дырыжорскім пультам.