Дру­гая па­ло­ва вы­ста­вы

Ча­му за­мест цэ­лай вы­ста­вы дэ­ман­стру­ецца то­ль­кі яе па­ло­ва, і дзе шу­каць па­ло­ву дру­гую, аўтар асаб­лі­ва і не тлу­ма­чыць. Зра­зу­ме­ла хі­ба, што ўсё гэ­та на­ўмыс­на, а зу­сім не па “тэх­ніч­ных пры­чы­нах”.

У трох за­лах прад­стаў­ле­ныя пры­бліз­на тры пра­екты. Знай­сці іх агу­ль­ны на­зоў­нік да­во­лі пра­бле­ма­тыч­на. Але ка­лі да­пус­ціць, быц­цам “цэ­лая” вы­ста­ва на­ліч­вае яшчэ тры пра­екты (іх кож­ны во­ль­ны ўя­віць сам у ме­ру сва­ёй фан­та­зіі)… Та­ды, ве­ра­год­на, усё гэ­та раз­ам уз­ятае па­чне ўтва­раць цэ­лас­нае вы­каз­ван­не.

Пра што яно? Тут, вя­до­ма, мож­на то­ль­кі зда­гад­вац­ца. Маг­чы­ма, пра ча­со­васць, мі­ма­лёт­насць быц­ця. Гэ­тая фі­ла­соф­ская ка­тэ­го­рыя ў лек­сі­ко­не Ма­та­лян­ца ўва­саб­ля­ецца з да­па­мо­гай та­ко­га ба­на­ль­на­га рэ­чы­ва, як мы­ла. Пі­ра­мід­ка, скла­дзе­ная з яго ка­вал­каў на чы­імсь­ці ілбе, здат­ная пра­тры­ваць хі­ба па­ру імгнен­няў — сто­ль­кі, каб па­спець зра­біць яе па­ла­ро­іднае фо­та. Але ка­лі за­мя­ніць жы­во­га ча­ла­ве­ка ску­льп­тур­ным бюс­там, кам­па­зі­цыя ста­не ку­ды бо­льш тры­ва­лай.

Маг­чы­ма, пра тую мя­жу, якая ад­дзя­ляе “звы­чай­ную” рэч ад тво­ра мас­тац­тва. Гэ­тай веч­най тэ­ме пры­све­ча­ны пра­ект “Там­бур”. Аўтар дзей­ні­чае ад­кры­тым ме­та­дам: ён за­яўляе, што змя­ніў­шы ву­гал на­хі­лу не­йка­га прад­ме­та, мож­на над­аць яму яшчэ і “гра­дус мас­тац­кас­ці”. Гу­чыць, вя­до­ма, як здзек — на што і раз­лі­ча­на.

А маг­чы­ма, і пра пус­та­ту, якой на­поў­не­ныя тыя са­мыя там­бу­ры — бес­сэн­соў­ныя архі­тэк­тур­ныя кан­струк­цыі, ство­ра­ныя з ад­ных дзвя­рэй.

Ся­мён Ма­та­ля­нец вы­ка­рыс­тоў­вае ў сва­ёй пра­кты­цы ці не ўсе срод­кі вы­яўлен­ня, якія то­ль­кі яму да­ступ­ныя: і жы­ва­піс, і ску­льп­ту­ру, і ві­дэа, і рэ­ды-мэйд… У се­рыі “Шыр­ма” ма­тэ­ры­ялам ста­но­вяц­ца лі­та­ры і сло­вы — а да­клад­ней, іх раз­ма­ітыя спа­лу­чэн­ні. Гэ­та мо­гуць быць як па­фас­ныя ло­зун­гі пра мас­тац­тва, так і мар­кі­роў­ка та­го са­ма­га мы­ла.

Вя­до­ма, тэкст у сва­ёй твор­час­ці вы­ка­рыс­тоў­ва­лі ўжо ве­ль­мі мно­гія кан­цэп­ту­аліс­ты — у тым лі­ку, і мас­коў­скія, чый яўны ўплыў пра­гля­да­ецца ў пра­цах Ма­та­лян­ца. Для іх бы­ло важ­на змяс­ціць вы­каз­ван­не ў не­йкі іншы кан­тэкст — як пра­ві­ла, не­да­рэч­ны і та­му іра­ніч­ны. Пры­гад­ва­юцца, ска­жам, ло­зун­гі па­ся­род ле­су ў вы­ка­нан­ні гру­пы “Ка­лек­тыў­ныя дзея­нні”.

Але гэ­ты аўтар па­йшоў тро­хі да­лей. У яго се­рыі га­лоў­ную ро­лю ад­ыгры­ва­юць не са­мі вы­каз­ван­ні, і на­ват не іх гра­фіч­нае ўва­саб­лен­не, а тыя ско­бы і шру­бы, якія спа­лу­ча­юць лі­та­ры між са­бою. Ад­па­вед­на, ска­зы ста­но­вяц­ца сво­еа­саб­лі­вай шыр­май, што ад­дзя­ляе нас ад не­пас­рэд­на­га ўспры­няц­ця рэ­ча­існас­ці. І, у той са­мы час, яны гэ­тую рэ­ча­існасць не­як вы­яўля­юць, на­ват са­мім фак­там свай­го фі­зіч­на­га існа­ван­ня. “Быц­цё пра­маў­ляе па­ўсюль і за­ўсё­ды, праз уся­кую мо­ву” — цы­туе мас­так Хай­дэ­ге­ра.

Ёсць на вы­ста­ве і пра­ца, ку­ды бо­льш зра­зу­ме­лая про­ста­му гле­да­чу. Зда­ва­ла­ся б, ві­дэа, дзе ана­нім­ны на­ра­тар з па­та­ла­гіч­най пад­ра­бяз­нас­цю ву­чыць сваю аўды­то­рыю мыць ру­кі роз­ны­мі га­тун­ка­мі мы­ла — гэ­та про­ста па­ро­дыя на шмат­лі­кія “на­ву­ча­ль­ныя” ро­лі­кі, якіх про­ць­ма ў Се­ці­ве. Зроб­ле­на якас­на ды сво­еча­со­ва — па­га­тоў, тое са­мае мы­ла (пры пра­ві­ль­ным яго вы­ка­рыс­тан­ні) пад­аец­ца ў якас­ці ідэ­аль­на­га срод­ку ад ка­ра­на­ві­ру­су. На­рма­ль­ная та­кая лок­шы­на, якая, на жаль, мае тэ­ра­бай­ты сур’ёзных пра­воб­ра­заў.

Але за­мест та­го, каб дбай­на са­чыць за на­ўмыс­на ду­рас­лі­вым сю­жэ­там, ты ча­мусь­­ці за­ся­ро­джва­еш ува­гу на іржа­вых пля­мах, што па­кры­ва­юць ста­рую ра­ка­ві­ну. І гэ­тая дэ­таль ха­рак­та­ры­зуе ге­роя (на экра­не мы ба­чым хі­ба яго ру­кі), да­дае ў яго­ны воб­раз шчым­лі­выя дра­ма­тыч­ныя нот­кі. У “на­рма­ль­на­га”, па­спя­хо­ва­га ча­ла­ве­ка — сап­раў­дна­га мы­ль­на­га гу­ру — та­кой ра­ка­ві­ны быць не мо­жа. З не­да­рэч­на­га “бло­ге­ра”, які вяр­зе не­йкія бзду­ры, ужо не хо­чац­ца смя­яцца — яго ста­но­віц­ца па-ча­ла­ве­чы шка­да.

І та­кая ці то по­лі­фа­ніч­насць, ці то про­ста ўнут­ра­ная су­пя­рэч­лі­васць для Ся­мё­на Ма­та­лян­ца ве­ль­мі ўлас­ці­вая. На­огул, каб мя­не па­пра­сі­лі аха­рак­та­ры­за­ваць гэ­та­га мас­та­ка ад­ным сло­вам, я вы­браў бы эпі­тэт “ня­ўпэў­не­ны”. Ён зу­сім не тры­бун, які аб­вяш­чае не­абвер­жныя ісці­ны. Ён га­во­рыць блы­та­на, пры­глу­ша­на — ні­бы сам са­бе не ве­рыць. Ён не про­ста кры­тыч­ны да ўся­го на све­це, як мно­гія іншыя прад­стаў­ні­кі contemporaryart — ён са­ма­кры­тыч­ны. Увесь час не­шта шу­кае, спра­буе, не бу­ду­чы ўпэў­не­ным у вы­ні­ках.

Та­му яго вы­каз­ван­ні атрым­лі­ва­юцца не­йкі­мі не­за­вер­ша­ны­мі, па­ла­він­ча­ты­мі. Не­зра­зу­ме­ла, ці то ана­лі­тыч­ны­мі, ці то эма­цый­ны­мі, ці то да на­іўнас­ці шчы­ры­мі, ці то кры­ва­душ­ны­мі. Хто мо­жа ска­заць, ці ён гэ­та ўсур’ёз — аль­бо про­ста ду­рыць гле­да­чам га­ло­вы? Вось і не дзі­ва, што за­мест вы­ста­вы ў яго атры­ма­ла­ся то­ль­кі яе па­ло­ва.

Але га­лоў­ны па­ра­докс у на­ступ­ным: ме­на­ві­та ў гэ­тай ня­ўпэў­не­нас­ці і не­да­вы­ка­за­нас­ці то­іцца яго­ная сі­ла. Яна як ніш­то іншае ле­пей за­пра­шае гле­да­чоў да ды­яло­гу. Ства­рае тыя ла­ку­ны, за­паў­няць якія мы мо­жам то­ль­кі са­мі, праз свае інтэр­прэ­та­цыі і аса­цы­яцыі. Да­зва­ляе кож­на­му ахвот­на­му “да­ма­лёў­ваць” за аўта­рам — як мы гэ­та ра­бі­лі ў дзя­цін­стве на раз­ма­лёў­ках ды кон­тур­ных кар­тах. І ўрэш­це — на­тхняе шу­каць ме­на­ві­та сваю дру­гую па­ло­ву вы­ста­вы.

Не­да­рэм­на ж ад­ну з за­лаў аўтар па­кі­нуў на­паў­пус­той. На гэ­тай яе час­тцы — то­ль­кі пры­зна­чае для гле­да­ча крэс­ла.