Рамана ЯНІК: “1986” стаўся асабістай барацьбой Лотара”

№ 47 (1434) 23.11.2019 - 30.11.2019 г

Медыйная палеміка — асноўнае паліва, сілкуючае цікавасць да фэстаў. Здараецца яна і ў традыцыйна спакойнай Беларусі. У гэтым годзе яблыкам разладу на “Лістападзе” стала драма “1986” Лотара Херцага. Нямецкі рэжысёр знайшоў грошы ў сябе на Радзіме, каб зняць гісторыю пра нас у Беларусі, таму дырэкцыя кінафоруму палічыла прымальным уключыць яго ў Нацыянальны конкурс, нават у абыход дзейнага рэгламенту. Гэта справакавала дыскусію, якім крытэрыям павінна адпавядаць беларускае кіно. Мы сустрэлі на кінафестывалі ў Котбусе прадзюсарку праекта Раману ЯНІК і распыталі яе (а па тэлефоне і самаго рэжысёра), чаму фільм назвалі “1986”, ці існуе ў Германіі нацыянальнае кіно ды ці ёсць шанцы ў падобнага фільма ў сучаснай кінаіндустрыі.

/i/content/pi/cult/772/16674/016.JPG— Рамана, ведаем, што вашу карціну вельмі добра ўспрынялі на “Лістападзе”. Былі распрададзеныя ўсе квіткі, назіралася жывая дыскусія на паказе. Ды ўсё ж чым адметная для вас была рэакцыя беларускай публікі?

— Мы з “1986” ездзілі на фестывалі ў Цюрых і Хоф, там гучалі іншыя пытанні. У Мінску, сапраўды, была жывая дыскусія — для мяне гэта стала пазітыўным момантам. Месцамі людзі рэагавалі вельмі эмацыйна. Часта гучалі словы падзякі за знятую стужку, чаго не было на паказах у Германіі. Гэта, вядома, вельмі прыемна.

— Галоўнае пытанне, якое хвалявала і да гэтай пары хвалюе многіх гледачоў і журналістаў: усё ж чаму нямецкі рэжысёр зняў фільм пра Беларусь?

— Я ў Лотара часта пра гэта пыталася. Ён трынаццаць гадоў таму ўпершыню прыехаў у Беларусь. Для яго гэта быў зусім іншы свет. Лотар захапіўся савецкай архітэктурай, атмасферай Мінска. Тут ён пазнаёміўся з новымі людзьмі, вывучыў рускую мову. Выязджаў адпачываць на прыроду, у лясы і на азёры. Зачапіла яго краіна чымсьці, можна так сказаць.

— Настолькі зачапіла, што ён вырашыўся на кінапраект?

— Ну, так (смяецца). І рыхтаваўся да гэтага фільма вельмі доўга — каля сямі гадоў. Адшукаць нямецкія грошы пад такі праект, які ствараецца ў Беларусі і на рускай мове, было зусім няпроста. Тое, што гэта адбылося, падобна сапраўднаму цуду. Можна сказаць, што “1986” стаўся асабістай барацьбой Лотара. Спачатку ён зняў кароткаметражны фільм пра галоўную гераіню — Алену, а затым разгарнуў яго да паўнаметражнага метра.

/i/content/pi/cult/772/16674/017.JPG — А што яго натхняла? Як з’явіўся менавіта такі сюжэт, што маладая жанчына возіць металалом з Чарнобыльскай зоны?

— Гэта добрае пытанне, але я не змагу адказаць. Можам патэлефанаваць Лотару і спытаць пра гэта. (Набірае нумар рэжысёра. Рамана агучвае яму пытанне, і Лотар адказвае).

“Усё пачалося з захаплення Мінскам, сапраўды, а потым у цэнтры праекта з’явілася фігура Алены. Так, яна ключавы персанаж маёй карціны. Знешне далікатная і вытанчаная, вельмі эмацыйная, у той жа час гэта маладая жанчына здольная на моцныя ўчынкі, умее выконваць складаныя задачы. Мне падаўся гэты кантраст яе характару надзвычай цікавым. Па шчырасці, я праводзіў даследаванне Мінска, у якім жыў, вывучаў мову. Размаўляў з людзьмі пра Чарнобыль, рабіў інтэрв’ю, і зрабіў выснову, што наступствы трагедыі не сышлі ў нябыт, а праяўляюцца, могуць праяўляцца праз сямейныя стасункі. Эмацыйнасць Алены — гэта канфрантацыя з яе персанальным мінулым, з гісторыяй яе бацькоў.

А зона адчужэння, у якую Алена адпраўляецца, адлюстроўвае яе ментальны стан і звязвае з мінулым, сям’ёй, бацькам, які працаваў на месцы ліквідацыі аварыі”.

— Пры гэтым карціна першапачаткова мела іншую назву — “У гушчары” (In the Woods). Чаму вы вырашылі яе змяніць?

— Фільм першапачаткова якраз і называўся “1986”. Мы думалі, што будзе лягчэй нам і ўсім, з кім давядзецца працаваць, калі ў праекта з’явіцца нейтральная назва. Не ведаю, ці трэба пра гэта казаць, але мы прыехалі здымаць да вас адмыслова.

Амаль ніхто не разумее, што Беларусь моцна пацярпела пасля катастрофы. А гэта важна ведаць. Працавалі пад назвай “У гушчары”, але потым прыйшлі да высновы, што яна надта абстрактная: ужо не ведаеш пра што кіно — пра Бабу-Ягу ці яшчэ пра штосьці. І вярнулі “1986”. Гэта інтэрнацыянальны знак, многім людзям зразумелы. І мяркую, што такая змена не толькі добрая з пункту гледжання маркетынгу. Яна дае падказку гледачу, як наступствы Чарнобылю ўплываюць на людзей, іх штодзённасць.

— Рамана, ведаем, што вы пражылі ў Беларусі паўгады, пакуль доўжыліся здымкі. Як змянілася ваша ўспрыманне нашай краіны за гэты тэрмін?

— Напачатку, калі я толькі збіралася ехаць у Мінск, прыйшлі ўсе мае сябры і перасцераглі: “Калі ласка, не едзь туды…” Разумееце, якія існуюць стэрэатыпы! Не ведаю адкуль гэта пайшло, ніхто з іх у жыцці беларусаў не бачыў. А для мяне Беларусь была першай краінай, у якой з’яўляецца плюсам тое, што ты з Польшчы. Спачатку я не вельмі добра размаўляла па-руску і заўсёды перапрошвала: “Ой, прабачце, калі ласка. Я родам з Польшчы і яшчэ вывучаю рускую мову. Спадзяюся, што вы мяне разумееце”. І ўсе беларусы, якіх сустракала, вельмі пазітыўна на гэта рэагавалі. І вось цяпер, калі я прыехала ў Мінск на тры дні, адчувала сябе як дома.

— Ваша здымачная група працавала ў Беларусі самастойна, без падтрымкі “Беларусьфільма” і дзяржаўных структур. Як вы адчувалі сябе ў такіх умовах?

— За паўгады працы выхадных было толькі адзін з паловай дзень. Мы ўсё рабілі самі, у нас не было сродкаў для найму мясцовай прадакшн-студыі і дэлегіравання ёй часткі абавязкаў. Вялікі праект патрабуе вялікіх высілкаў: грошай і рэсурсаў. Напрыклад, мы забраніравалі 39 здымачных дзён, а атрымалася 47. Прыйшлося шукаць выхад з сітуацыі: знаходзілі бясплатныя лакацыі, прыцягвалі спонсараў. Рабілі немагчымае магчымым. Было складана, таму што не было ніводнага асістэнта, у якога меўся б вопыт працы ў капрадукцыі.

— Але ведаем, што на праекце працавалі і беларусы…

— Так! Маральна вельмі падтрымліваў Кірыл Галіцкі (беларускі рэжысёр і мастак-пастаноўшчык у “1986” — Т.Т.) Ён заходзіў у офіс і казаў: “Ну што, захацела працаваць тут? Трывай!” Ён разумеў наша становішча, падбадзёрваў, і тое было душэўна. У Беларусі я пазнаёмілася з вельмі класнымі людзьмі: Кірыл, Саша Канончанка, Максім Гаўрыленка. Нас было пяцёра з Германіі ў здымачнай групе, а ўсе астатнія — беларусы.

— Чаму праца над фінальнай версіяй карціны ішла так доўга? Адборшчыкі ў Котбусе казалі, што фільм на працягу трох гадоў пераманціраваўся шмат разоў, ці гэта так?

— Трэба зноў тэлефанаваць Лотару. (Набірае нумар, рэжысёр адказвае).

“Мая першапачатковая ідэя — зняць амаль дакументальны кароткаметражны фільм пра выдуманага персанажа — Алену. Аднак наздымалі значна больш, чым трэба было па сцэнарыі. Але я хацеў мець гэту магчымасць пераасэнсаваць, стварыць наноў стужку падчас рэдакцыі. Адпаведна перада мной паўстала складаная задача па апрацоўцы матэрыялу і ўзнаўленні сюжэта з разрозненых кавалачкаў. Тым больш, стала ўжо зразумелым, што будзем рабіць поўны метр. Многія часткі ў выніку пайшлі не ў храналагічным парадку. Гэта вольнасць у рэдактуры для мяне была істотнай, але працэс мантажу зацягнуўся, сапраўды, надоўга. Ужо перадапошняя версія фільма была гатовая роўна год таму. Ды ўсё ж не мог супакоіцца: штосьці не задавальняла. Пасля агучкі, каляровай карэкцыі, я атрымаў зваротную сувязь і ў мяне з’явілася новая ідэя. І я зноў пераманціраваў стужку, у асноўным яе першую чвэрць”.

— Дырэкцыя “Лістапада” адабрала ваш фільм у нацыянальны конкурс, хоць у той жа Германіі нацыянальным лічыцца кіно, знятае за нямецкія грошы. Як вы ўспрынялі гэтую навіну?

— Мы вельмі здзівіліся гэтаму кроку з боку дырэкцыі. І я задавала пытанне праграмнаму дырэктару Ігару Сукманаву, чаму ён так вырашыў. Так, гэты фільм пра Беларусь, але прадзюсар — полька, рэжысёр — немец, вытворчы бюджэт — нямецкі. Ігар адказаў, што ў іх была вялікая дыскусія і сышліся на тым, што стужка выклікае пачуццё, быццам кіно здымаў не іншаземец, а беларус, без выкарыстання штампаў і стэрэатыпаў. Для нас гэтыя словы — вялікае прызнанне. І мы спадзяемся, што стужка трапіць да вас у пракат, хоць бы абмежаваны. Я гэтаму была б вельмі радая.

— А як вы разумееце нацыянальнае кіно? Якім крытэрыям яно павінна адпавядаць?

— У Нямеччыне нацыянальнае кіно — складаная тэма. Германія — вельмі мультыкультурная краіна, чыстых немцаў ад дзеда ці прадзеда тут ужо няма. І кінасвет вельмі складаны, няма разумення нацыянальных асаблівасцяў. У Германіі атрымліваюць узнагароды фільмы з розных краін: Ірана, Турцыі і іншых. Мяркую, што тут можна назваць фільм нямецкім толькі пры ўмове, што вытворчы бюджэт мясцовы ці гэта капрадукцыі з іншай краінай. Нацыянальная сутнасць роўная, раўназначная пытанню аўтарскіх правоў, хто можа прадаваць карціну. Гэта не пытанне ідэалогіі.

— Як вы самі ўспрымаеце свой фільм: гэта беларускае кіно ці ўсё ж такі нямецкі фільм пра Беларусь?

— Для мяне гэта не надта важнае пытанне. У кожнага рэжысёра ёсць свой творчы метад, вопыт стварэння кіно, кінамова. Адчуваецца, што ў Лотара ёсць адлюстраванне французскай “новай хвалі”, Таркоўскага. Ён выбудоўвае меланхалічнае паэтычнае апавяданне. Гэта не экшн, зразумела, але і не тыповае аўтарскае кіно, якое здымаюць рэжысёры Германіі ці Беларусі. Што такое нацыянальнае кіно сёння немагчыма адказаць, рысы кінамовы размыліся.

— Які лёс праекта ў далейшым: фестывалі, продаж правоў на паказ на платных пляцоўках, кінапракат?

— Цяпер мы ў Котбусе, таму што для мяне самым важным з’яўляецца шанец знайсці пракатчыка для рускамоўнага рынку. Думаю, што карціну будзе прадаць няпроста, у тым ліку ў Германіі. Але паглядзім, якія паступяць прапановы, што ў выніку будзе. Асноўная наша праблема ў тым, што гэта нямецкі фільм на рускай мове пра Беларусь. Вельмі складана пад такое спалучэнне знайсці дыстрыбутара, ніхто не хоча брацца. Аднак я спадзяюся, што фільм прэзентуюць яшчэ на фестывалях, у тым ліку ў Расіі. Лотар пайшоў на рызыку, настойваючы на ўласным аўтарскім бачанні. І гэта заслугоўвае павагі.

Тарас ТАРНАЛІЦКІ